Księstwa i książęta w systemie ustrojowym Rzeczpospolitej Obojga Narodów

• Authors: Kowalski Mariusz

Title variants

EN

DUCHIES AND DUKES IN THE POLITICAL SYSTEM OF POLISH-LITHUANIAN COMMONWEALTH

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Złożoność struktury polityczno-ustrojowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów podkreślały, mocą swego szczególnego statusu, funkcjonujące w jej ramach księstwa. Większość z nich weszła w skład Rzeczpospolitej na skutek postanowień Unii Lubelskiej (1569 r.). Wraz z innymi podmiotami (posiadłości szlacheckie, terytoria dużych miastach królewskich, posiadłości kościelne, etc.), wzmacniały terytorialno-administracyjną decentralizację wspólnoty. Dla porządku politycznego nowożytnej Europy, takie skomplikowane struktury polityczno-terytorialny był częstym zjawiskiem, charakterystyczne w szczególności dla ówczesnych Niemiec. Księstwa magnatów Rzeczypospolitej miał więc status podobny funkcjonujących w tym samym czasie księstw niemieckich. W przeciwieństwie jednak do tych ostatnich, z chwila upadku dawnego porządku politycznego, nawet najbardziej potężne i wyróżniające się swym statusem (księstwa, ordynacje) państwa magnackie, nie zostały nigdy na forum międzynarodowym uznane za odrębne państwa. Okoliczności te nie negują jednak polityczno-prawnego statusu księstw Rzeczpospolitej jako terytoriów o charakterze państwowym (publiczno-prawnym) w ramach przednowoczesnego porządku politycznego. Stan ten potwierdzały związki rodzinne polsko-litewskich książąt z rodami zagranicznych książąt panujących, utrzymywane do końca istnienia Rzeczypospolitej.

EN

The complexity of the political structure of the Polish-Lithuanian Commonwealth was amplified by the territories of the duchies. Along with the other subjects (smaller magnates’ lordships, territories of the large royal cities, church possessions, etc.), they strengthened the administrative-territorial decentralisation of the Commonwealth. In the political order for early modern Europe such a complex political-territorial structure was a frequent phenomenon, characteristic, in particular, for the early modern Germany. The duchies of the magnates of the Commonwealth had, therefore, the political and legal status similar to that of the German duchies, existing at the same time. Contrary, though, to the German duchies, the magnate states in the Polish-Lithuanian Commonwealth, even the most powerful ones and the most pronounced as to their rank (like duchies and entails) did never acquire the formalisation (recognition) of their separate status on the modern international forum. With this respect, similarly as the entire territory of the Commonwealth, they belonged to the pre-modern order. This, however, does not negate the political and legal status of the magnate duchies in the framework of the pre-modern political system. This status was confirmed by the family ties of the Polish-Lithuanian dukes with the foreign ducal ruling families, maintained until the collapse of Commonwealth (1795).

Keywords

PL

Rzeczpospolita; arystokracja; decentralizacja władzy; księstwa

EN

Commonwealth; aristocracy; decentralization of power; duchies

• Publisher: Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy
• Journal: Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy
• Year: 2014
• Issue: 7
• Pages: 293-318

Dates

published

2014

Contributors

author

Kowalski Mariusz

• Polska Akademia Nauk

References

• Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim. Druga połowa XVI wieku – XVII wiek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009.
• Battenberg F. J., Zwischen Reich und Territorialstaat. Zur rechtlichen Situation der Reichsritterschaft im 17. Jahrhundert, „Zeitschrift für neuere Rechtsgeschichte“ 1985, vol. 7.
• Bernatowicz T., Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697–1763), Wyd. UW, Warszawa 2011.
• Betlej A., Sibi, deo, posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Societas Vistulana, Kraków 2010.
• Borowiak S., Sprawa ordynacji rydzyńskiej na tle walki o ziemię w Poznańskiem na przełomie XIX i XX w., Wydawn. Poznańskie, Poznań 2008.
• Czamańska I., Wiśniowieccy. Monografia rodu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007.
• Eichhorn K. F., Stosunek xiążęcego domu Radziwiłłów do domów xiążęcych w Niemczech…, A. E. Glücksberg, Warszawa 1843.
• Estreicher K., Bibliografia polska, cz. 3, t. 25, Akademia Umiejętności, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1913.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 3, Druk P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa 1902.
• Górzyński S., Arystokracja polska w Galicji: studium heraldyczno-genealogiczne, Wydawnictwo „DiG”, Warszawa 2009.
• Grodziski S. et. al., Volumina constitutionum, t. II, 1550–1609, vol. 1, 1550–1585, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
• Jabłonowski J. A., Heraldyka, to jest osada klejnotów rycerskich i wiadomość znaków herbowych, dotąd w Polszcze nie objaśniona..., w Drukarni J. K. M. Coll. Soc. JESU, Lwów 1752.
• Jellinek G., Die Lehre von den Staatenverbindungen, Alfred Hölder, Wien 1882.
• Kaczkowski J., Donacye w królestwie polskiem. Gebethner i Wolff. Warszawa, 1917.
• Karvelis D., Biržų kunigaikštystės ryšiai su Kuršo ir Žiemgalos kunigaikštyste XVI a. pabaigoje – XVII a. viduryje, „Žiemgala” 1999, vol. 2.
• Kąkolewski I., Comparatio dwóch monstrów: Rzeczpospolita polsko–litewska a Rzesza Niemiecka w XVI–XVIII wieku, Rzeczpospolita – Europa XVI–XVIII wiek: próba konfrontacji, OPTIMA JG, Warszawa, 1999.
• Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, Ossolineum, Wrocław 1970.
• Kowalski M., Księstwa Rzeczpospolitej. Państwo magnackie jako region polityczny, IGiPZ PAN, Warszawa 2013.
• Kowalski M., Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzeczpospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej, „Przegląd Geograficzny” 2009, nr 81.
• Kowecka E., Dwór „Najrządniejszego w Polszcze magnata”, Historii Kultury Materialnej PAN, Warszawa 1991.
• Kuczer J., Arystokracja z przywileju. Czynniki determinujące rozwój śląskiego Herrenstandu w okresie dominacji cesarskiej 1600–1740, [w:] Konopnicka M., Kuczer J., Strzyżewski W. (red.), Szlachta europejska w strukturach lokalnych XVI–XVIII wieku, Oficyna Wydaw. Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2010.
• Leitgeber S., Nowy almanach błękitny, Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, Poznań--Warszawa 1993.
• Lipiński T., Miasto Brody z dawnemi przynależytościami, [w:] Biblioteka Warszawska, t. XLI, w drukarni Stanisława Strąbskiego, Warszawa 1851.
• Lubavskij M. K., Oblastnoe delenie i mestnoe uprawienie litovsko-russkogo gosudarstva vo vremeni izdania pervogo litovskogo statuta, Universiteckaja tipografija, Moskva 1892.
• Lulewicz H., Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 1, Okres bezkrólewi, IH PAN, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2006.
• Mączak A., Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI–XVIII w., Semper, Warszawa 2000.
• Moltke von H., Darstellung der innern Verhältnisse und des gesellschaftlichen Zustandes in Polen, Verlegt bei G. Fincke, Berlin 1832.
• Orzechowski K., Historia ustroju Śląska. 1202–1740, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.
• Pietruski O., Elektorów poczet…, drukiem Wawrzyńca Pisza; nakładem Kajetana Jabłońskiego, Lwów 1845.
• Przeździecki A., Wina węgierskie w dawnej Polsce, [w:] Wieniec – Pismo zbiorowe, 3, w drukarni Alexandra Gins, Warszawa 1858.
• Ptak M., Pozycja publicznoprawna wolnych panów stanowych na Śląsku, „Acta Univ. Wratisl.” 1993, No 1477, Prawo. CCXXII.
• Pütter J. S., Historisch-politisches Handbuch von den besonderen teutschen Staaten, erster Theil: Oesterreich, Bayern und Pfalz, Vandenhoeck, Göttingen 1758.
• Pütter J. S., Kurzer Begriff des Teutschen Staatsrechts, Vandenhoeck, Göttingen 1764.
• Rachuba A., Sapieha Tomasz na Holszanach h. Lis, „PSB” 1994, t. XXXV.
• Rusiński W., Inwentarze dóbr szlacheckich powiatu kaliskiego, t. 1, Od XVI do połowy XVIII w., Polska Akademia Nauk. Instytut Historii, Zakład im. Ossolińskich – Wyd. PAN, Wrocław 1955.
• Salmonowicz S., Kilka minionych wieków. Szkice i studia z historii ustroju Polski, Universitas, Kraków 2009.
• Schulze H., Państwo i naród w dziejach Europy, Wydaw. UW, Warszawa 2012.
• Skrzypietz A., Rozkwit i upadek rodu Sobieskich, Bellona, Warszawa 2014.
• Sójka-Zielińska K., Fideikomisy familijne w prawie pruskim, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1962.
• Starowolski Sz., Polska, albo opisanie położenia Królestwa Polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
• Statut Wielkiego Xięstwa Litewskigo…, Drukarnia Akademicka Soc. Jesu, Wilno 1744.
• Szujski J., Dzieje Polski, Seria II, t. 1, w Drukarni „Czasu” Fr. Kluczyckiego i Spółki, Kraków 1895.
• Szymczak B., Fryderyk Wilhelm. Wielki Elektor, Ossolineum, WrocławWarszawa-Kraków 2006.
• Wawrykowa M., Dzieje Niemiec, t. 1, 1648–1789, PWN, Warszawa 1976.
• Wijaczka J., Albrecht von Brandenburg-Ansbach (1490–1568): ostatni mistrz zakonu krzyżackiego i pierwszy książę „w Prusiech”, Wydawn. Littera, Olsztyn 2010.
• Wolff J., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Gebethner i Wolff, Warszawa 1895.
• Zielińska T., Ordynacje w dawnej Polsce, „Przegląd Historyczny” 1977, vol. 68.

Identifiers

ISSN

1899-9573