Der Begriff des sprachlichen Weltbildes und die Methoden seiner Operationalisierung

• Authors: Jerzy Bartmiński

Title variants

EN

The concept of the linguistic picture of the world and its operationalisations

• Languages of publication: DE

Abstracts

EN

The aim of this paper is to reflect on the concept of the linguistic picture of the world (LPoW) and methods of its reconstruction. The Author presents the historical overview and complex genesis of this concept, also in the context of the ethnolinguistic research tradition in Lublin. He defines the linguistic picture of the world as the interpretation of reality contained in language, which can be seen as a set of judgments about the world, people, things and events, originating from the subjective perception and conceptualisation of reality by those who speak the language. When reflecting on linguistic facts which can provide input for a description of the LPoW, the Author argues that such analysis should include three types of linguistic data: vocabulary (systemic linguistic data), texts (textual linguistic data) and surveys (elicited data).

PL

Celem artykułu jest refleksja nad pojęciem językowego obrazu świata (JOS) oraz jego metody jego rekonstrukcji. Autor przedstawia wieloletnią historię i złożony rodowód tego pojęcia, również w kontekście badań etnolingwistyki lubelskiej. Językowy obraz świata definiuję jako zawartą w języku interpretacją rzeczywistości dającą się ująć w postaci zespołu sądów o świecie, o ludziach, rzeczach, zdarzeniach, powstającą w wyniku subiektywnej percepcji i konceptualizacji rzeczywistości przez mówiących danym językiem. Na pytanie, jakie fakty językowe mogą stanowić podstawę opisu JOS, autor odpowiada, że do analizy JOS włączyć należy trzy typy danych językowych: słownictwo (dane językowo-systemowe), teksty (dane językowo-tekstowe) oraz badania ankietowe (dane wywoływane).

Keywords

EN

ethnolinguistic; linguistic picture of the world

• Publisher: Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: tekst i dyskurs - text und diskurs
• Year: 2012
• Issue: 5
• Pages: 261-289

Dates

published

2012

Contributors

author

Jerzy Bartmiński

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego

References

• Abramowicz, Maciej/ Bartmiński Jerzy (1996): Francuski «peuple» i polski «lud». Dwa pojęcia – dwa paradygmaty językowo-kulturowe. In: Etnolingwistyka 8, S. 41-56.
• Abramowicz, Maciej/ Karolak, Ireneusz (1991): «Wolność» i «liberté» w języku polskim i francuskim. In: Puzynina, Jadwiga/ Anusiewicz, Janusz (Hrsg.): Język a kultura. Band 3: Wartości w języku i tekście. Wrocław, S. 51-59.
• Ajdukiewicz, Kazimierz (1934/1985): Das Weltbild und die Begriffsapparatur. In: Erkenntnis 14 IV, S. 259-289.
• Anusiewicz, Janusz (1990): Problematyka językowego obrazu świata w poglądach niektórych językoznawców i filozofów niemieckich XX wieku. In: Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Językowy obraz świata. Lublin, S. 277-307.
• Apresjan (2006): Jazykovaja kartina mira und sistemnaja leksikografija. Moskva.
• Apresjan, Jurij (1994): Naiwny obraz świata a leksykografia. In: Etnolingwistyka 6, S. 5-12.
• Arystoteles (2004): Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, tłum. i oprac. Henryk Podbielski. Warszawa.
• Atlas Linguarum Europae. Band 1
• Bartmiński, Jerzy (1980): Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny. Wrocław. [SLSJ]
• Bartmiński, Jerzy (1984): Definicja leksykograficzna a opis języka. In: Polański, Kazimierz (Hrsg.): Słownictwo w opisie języka. Katowice, S. 9-21.
• Bartmiński, Jerzy (1986): Czym się zajmuje etnolingwistyka? In: Akcent 4, S. 16-22.
• Bartmiński, Jerzy (1988): Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa. In: Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Konotacja. Lublin, S. 169-185.
• Bartmiński, Jerzy (1990): Językowy obraz świata. Lublin. [JOS]
• Bartmiński, Jerzy (1991): Miejsce hiperonimu w definicji leksykograficznej. In: Grochowski, Maciej/ Weiss, Daniel (Hrsg.): Words Are Physicians for an Ailing Mind. München, S. 45-50.
• Bartmiński, Jerzy (1993): Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich. Lublin. [POwJE]
• Bartmiński, Jerzy (1993/2001): Styl potoczny. In: Bartmiński, Jerzy (1993/2001): Współczesny język polski, Lublin, S. 115-134. [WJP]
• Bartmiński, Jerzy (1994): Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce? In: Przegląd Humanistyczny 5, S. 81-101.
• Bartmiński, Jerzy (1996/1999): Słownik stereotypów i symboli ludowych. Band 1, Kosmos, Teil 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie. Teil 2: Ziemia, woda, podziemie. Lublin. [SSiSL]
• Bartmiński, Jerzy (1998): Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki. In: Anusiewicz, Janusz/ Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Język a kultura. Band 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne. Wrocław, S. 63-83.
• Bartmiński, Jerzy (2003): Język w kręgu wartości. Studia semantyczne. Lublin [JKW]
• Bartmiński, Jerzy (2004): Etnolingwistyka słowiańska – próba bilansu. In: Etnolingwistyka 16, S. 9-27.
• Bartmiński, Jerzy (2006): Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Lublin. [JWP]
• Bartmiński, Jerzy (2007): Opozycja swój/obcy a problem językowego obrazu świata. In: Etnolingwistyka 19, S. 35-59.
• Bartmiński, Jerzy (2007): Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin.
• Bartmiński, Jerzy (2007b): Opozycja swój/obcy a problem językowego obrazu świata. In: Etnolingwistyka 19, S. 35-59.
• Bartmiński, Jerzy/ Mazurkiewicz-Brzozowska, Małgorzata (1993): Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne. Lublin. [NW]
• Bartmiński, Jerzy/ Puzynina, Jadwiga (2001): Językowy obraz Chrystusa we współczesnej kulturze polskiej. In: Białecka, Aleksandra/ Jadacki, Jacek (Hrsg.): U progu trzeciego tysiąclecia. Człowiek – nauka – wiara. Księga pamiątkowa Sympozjum Naukowego zorganizowanego w Uniwersytecie Warszawskim z okazji 2000-lecia chrześcijaństwa w dniach 19-21 listopada 1999. Warszawa, S. 457-484.
• Bartmiński, Jerzy/ Tokarski, Ryszard (1986): Językowy obraz świata a spójność tekstu. In: Dobrzyńska, Teresa (Hrsg.): Teoria tekstu. Zbiór studiów. Wrocław, S. 65-81.
• Bartmiński, Jerzy/ Tokarski, Ryszard (1998): Profilowanie w języku i w tekście. Lublin.
• Bock, Philip K. (1992): World view and language. In: Bright, William (Hrsg.): International Encyclopedia of Linguistics. Vol. 4, London, S. 248-251.
• Boryś, Wiesław (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków.
• Bückner, Aleksander (1970): Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa.
• Buczyńska-Garewicz, Hanna (1975): Znak, znaczenie, wartość. Szkice o filozofii amerykańskiej. Warszawa.
• Busse, Dietrich (1997): Textinterpretation. Sprachtheoretische Grundlagen einer explikativen Semantik. Opladen.
• Chevalier, Jean/ Gheerbant, Alain (1969): Dictionnaire des symboles. Mythes, rêves, couturnes, gestes, forms, figures, couleurs, nombres. Band 1-4. Paris.
• Chlebda, Wojciech (2005): Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne. Opole.
• Civjan, Tamara (1990): Lingvističeskije osnowy balkanskoj modeli mira. Moskva.
• Dąbrowska, Anna/ Anusiewicz, Janusz (2000): Język a kultura. Band 13: Językowy obraz świata i kultura. Wrocław.
• de Vries Ad (1976): Dictionary of Symbols and Imagery. Amsterdam/London.
• Evans, Vyvyan/ Bergen, Benjamin K./ Zinken, Jörg (2007): The Cognitive Linguistics Reader. London.
• Fleischer, Michael (2003): Stabilność polskiej symboliki kolektywnej. In: Bartmiński, Jerzy (2003): Język w kręgu wartości. Studia semantyczne. Lublin, S. 107-143. [JKW]
• Góra, Aleksandr (1997): Simvolika životnych v slavjanskoj narodnoj tradicii. Moskva.
• Grzegorczykowa, Renata (1990): Pojęcie językowego obrazu świata. In: Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Językowy obraz świata. Lublin, S. 41-49.
• Grzegorczykowa, Renata/ Waszakowa, Krystyna (2000): Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne. Warszawa.
• Helbig, Gerhard (1982): Dzieje językoznawstwa nowożytnego. Tłum. Czesława Schatte, Dorota Morciniec. Wrocław.
• Hoffmann-Krayer, Eduard/ Bächtold-Stäubli, Hanns (1927-1942): Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens. Band 1-10. Berlin/Leipzig.
• Humboldt, Wilhelm von (2001) [1836]: Rozmaitość języków a rozwój umysłowy ludzkości, tłum. i wstęp Elżbieta M. Kowalska. Lublin.
• Ivanov, Vjaceslav Vsevolodovic/ Toporov, Vladimir Nikolaevic (1965): Slavjanskie jazykovye modelirujuscie semioticeskie sistemy. Moskva.
• Jedliński, Roman (2000): Językowy obraz świata wartości w wypowiedziach uczniów kończących szkołę podstawową. Kraków.
• Jordanskaja, Lidia/ Mielczuk, Igor (1988): Konotacja w semantyce lingwistycznej i leksykografii. In: Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Konotacja. Lublin, S. 9-34.
• Judin, Aleksiej W. (2004): Rozumienie terminu obraz świata i model świata w semiotyce i lingwistyce rosyjskiej. In: Etnolingwistyka 16, S. 315-323.
• Kajfasz, Jan (2001): Językowy obraz świata w etnokulturze Śląska Cieszyńskiego. Czeski Cieszyn.
• Kapiszewski, Andrzej (1978): Stereotyp Amerykanów polskiego pochodzenia. Wrocław.
• Karwatowska, Małgorzata/ Szpyra-Kozłowska, Jolanta (2005): Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim. Lublin.
• Kępa-Figura, Danuta (2007): Kategoryzacja w komunikacji językowej. Na przykładzie leksemu »ptak«. Lublin.
• Kiklevič, Aleksandr (2007): Pritjaženie języka. Semantika. Lingvistika teksta. Kommunikativnaja lingvistika. Olsztyn.
• Kopaliński, Władysław (2001): Słownik symboli. Warszawa
• Korżyk, Krzysztof (1999): Język i gramatyka w perspektywie „komunikatywizmu”. In: Awdiejew, Aleksy (Hrsg.): Gramatyka komunikacyjna. Warszawa/Kraków, S. 9-32.
• Kowalewska-Dąbrowska, Jolanta (2006): Językowy obraz Boga i człowieka w poezji Jana Twardowskiego. Gdańsk.
• Kowalski, Piotr (1998): Leksykon. Znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa/Kraków.
• Kreja, Bogusław (1999): Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego. Gdańsk.
• Lewicki, Andrzej Maria/ Pajdzińska, Anna (1993/2001): Frazeologia. In: Bartmiński, Jerzy (1993/2001): Współczesny język polski. Lublin, S. 315-333.
• Maćkiewicz, Jolanta (1988): Świat widziany poprzez język. In: Gdańskie Zeszyty Humanistyczne 30, S. 131-150.
• Maćkiewicz, Jolanta (1991): Nienaukowy i naukowy obraz morza na przykładzie języka polskiego i angielskiego. Gdańsk.
• Mańczyk, Augustyn (1982): Wspólnota językowa i jej obraz świata. Krytyczne uwagi do teorii językowej Leo Weisgerbera. Zielona Góra.
• Marczewska, Marzena (2002): Drzewa w języku i w kulturze. Kielce.
• Mazurkiewicz, Małgorzata (1988): Etymologia a konotacja semantyczna. In: Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Konotacja. Lublin, S. 99-112.
• Muszyński, Zbysław (1988): Problem wiedzy pozajęzykowej w badaniach lingwistycznych. In: Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Konotacja. Lublin, S. 126-153.
• Niebrzegowska, Stanisława (1986): Słońce raduje się – metafora czy mit? In: Akcent 4, S. 37-39.
• Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława (2007): Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej. Lublin.
• Niesporek, Bernadeta (2004): Językowy obraz pór roku i tradycji kulturowych w twórczości dzieci. Katowice.
• Nikitina, Serafima E. (1999): Kulturno-jazykovaja kartina mira v tezaurusom opisanii (na materiale folklornych i naučnych tekstov). Moskva.
• Nikitina, Serafima E./ Kukuskina, Elena (2000): Dom. V svadebnych pričitanijach i duchovnych stichach. Moskva.
• Nowak, Paweł (2002): Swoi i obcy w językowym obrazie świata. Lublin.
• Nowosad-Bakalarczyk, Marta (2003): Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnych ofertach pracy. In: Poradnik Językowy 5, S. 21-38.
• Nowosad-Bakalarczyk, Marta (2006): Tendencje w sposobie wyrażania żeńskości we współczesnej polszczyźnie. In: Język Polski 2, S. 126-136.
• Ożdżyński, Jan (1995): Językowy obraz świata dzieci i młodzieży. Kraków.
• Pajdzińska, Anna/ Krzyżanowski, Piotr (1999): Przeszłość w językowym obrazie świata. Lublin.
• Pajdzińska, Anna/ Tokarski, Ryszard (1996): Językowy obraz świata – konwencja i kreacja. In: Pamiętnik Literacki 4, S. 143-158.
• Pieciul-Karmińska, Eliza (2006): Językowy obraz Boga i świata. O przekładzie teologii niemieckiej na język polski. Poznań.
• Piekarczyk, Dorota (2004): Kwiaty we współczesnym językowym obrazie świata. Lublin.
• Pisarek, Walery (1978): Językowy obraz świata. In: Urbańczyk, Stanisław (Hrsg.): Encyklopedia wiedzy o języku polskim. Wrocław.
• Puzynina, Jadwiga (1988): Konotacje leksykalne w interpretacji tekstu literackiego. In: Bartmiński, Jerzy (Hrsg.): Konotacja. Lublin, S. 83-97.
• Rozwadowski, Jan Michał (1927): Zasadniczy węzeł istnienia a biegunowość poznania. Kraków.
• Rozwadowski, Jan Michał (1950): O zjawiskach i rozwoju języka. Kraków.
• Rużyło, Anna (2004): Dzień, noc i inne pory doby. Studium porównawcze polszczyzny ogólnej i poezji Haliny Poświatowskiej. Sandomierz.
• Sapir, Edward (1933/1978): Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje. Tłum. Barbara Stanosz, Roman Zimand, wstęp Anna Wierzbicka. Warszawa.
• Sawicka, Grażyna (1997): Dom w języku i kulturze. Szczecin.
• Smółkowa, Teresa (1993/2001): Nowe słownictwo polskie. In: Bartmiński, Jerzy (1993/2001): Współczesny język polski. Lublin, S. 397-404.
• Sulima, Roch (1992): Słowo i etos. Szkice o kulturze. Kraków.
• Szpyra-Kozłowska, Małgorzata/ Karwatowska, Jolanta (2005): Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim. Lublin.
• Tokarski, Ryszard (1999): Przeszłość i współczesność w językowym obrazie świata. In: Pajdzińska, Anna/ Krzyżanowski, Piotr (Hrsg.): Przeszłość w językowym obrazie świata. Lublin, S. 9-23.
• Tolstoj, Nikita I. (1995-2004): Slavjanskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovar’. Band 1-3, Moskva.
• Tolstoj, Nikita I./ Michajlovna, Svietlana (1984): Princypy sostavlenija etnolingvističeskogo slovara slavjanskich drevnostej. In: Etnolingvističeskij slovar’ slavjanskich drevnostej. Proekt slovnika. Predvaritelnye materialy. Moskwa, S. 6-22.
• Tomicka, Joanna/ Tomicki Ryszard (1975): Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Warszawa.
• Urbańczyk, Stanisław/ Kucała, Marian (1999): Encyklopedia języka polskiego Wrocław. [EJP]
• Vasmer, Max (1971): Etimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, perevod s nemeckogo i dopolnenie Olega N. Trubačova. Band 1-4. Moskva.
• Vinogradova, Ludmila (2000): Narodnaja demonologija i mifo-ritualnaja tradicija slavjan. Moskva.
• Whorf, Beniamin Lee (1982): Język, myśl i rzeczywistość. Tłum. Teresa Hołówka, wstęp Adam Schaff. Warszawa.
• Wierzbicka, Anna (1978): Sapir a współczesne językoznawstwo. [Einleitung zu]: Sapir, Edward (1933/1978): Kultura, język, osobowość. Warszawa, S. 5-31.
• Wierzbicka, Anna (1985): Lexicography and Conceptual Analysis. Ann Arbor.
• Wierzbicka, Anna (1993): Nazwy zwierząt. In: Bartmiński, Jerzy/ Tokarski, Ryszard (Hrsg.): O definicjach i definiowaniu. Lublin, s. 251-267.
• Wierzbicka, Anna (1997): Understanding cultures through their key-words. English, Russian, Polish, German, Japanese. New York.
• Wierzbicka, Anna (1999): Język – umysł – kultura. Wybór prac. Warszawa.
• Zimny, Rafał (2008): Kreowanie obrazów świata w tekstach reklamowych. Warszawa.