Przestrzenne aspekty nierówności społecznych: sprawiedliwość przestrzenna a zróżnicowanie dobrostanu lokalnego - ewaluacja wpływu środków rozwojowych

• Authors: Okrasa Włodzimierz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Sformułowany skrótowo w tytule problem odzwierciedla ważność łącznego ujmowania dwóch wymiarów, nierówności i przestrzeni – tradycyjnie dyskutowanych w literaturze socjologicznej w sposób od siebie niezależny – w analizie zróżnicowań stopnia rozwoju jednostek terytorialnych na najniższym poziomie ich administracyjno-statystycznej granulacji, tzn. gmin (stanowiących tutaj operacyjną aproksymację społeczności lokalnej). Nierówności przestrzenne, ich opis i badanie wpływu miejsca oraz geograficznych relacji bliskości/dystansu stały się przedmiotem rosnącego zainteresowania badawczego z powodów merytorycznych i metodologicznych, szczególnie wyraźnie od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Przegląd analiz wyjaśniających nierówności przestrzenne w różnych krajach prowadzi do jednoznacznych wskazań na jakość otoczenia miejsca zamieszkania, infrastrukturę i położenie geograficzne (w tym odległość od centrów metropolitalnych i transportowych) jako na główny czynnik zróżnicowania między nimi, co niektórzy autorzy, nazywają też „drugą naturą geografii”. Dlatego programy polityki spójności terytorialno-społecznej Unii Europejskiej (UE) – z jej naczelnym postulatem konwergencji – mającym na celu podnoszenie poziomu słabiej rozwiniętych jednostek terytorialnych, tzw. β-konwergencja, oraz wyrównywanie poziomów, czyli zmniejszanie nierówności pomiędzy jednostkami terytorialnymi, tzw. σ-konwergencja – stały się też szczególnie istotnym obiektem ewaluacyjnie zorientowanych analiz. Pytanie o to, czy określona (choćby implicite) strategia leżała u podstaw geograficznej alokacji środków rozwojowych składających się na łączne subwencje otrzymywane przez gminy (w tym środki z funduszy strukturalnych i społecznych UE), stanowiło punkt wyjścia dla prezentowanych w niniejszym opracowaniu analiz nierówności przestrzennej. Przyjmuje się w nim zarazem określoną wizję relacji pomiędzy wzrostem/rozwojem a nierównościami jako – po pierwsze, zgodną z normatywnym wzorem alokacji według zasad sprawiedliwości przestrzennej (alokacja proporcjonalna do zapotrzebowania na rozwój wyrażonego poziomem wielowymiarowej deprywacji lokalnej gminy); po drugie, generalnie zgodną z oczekiwaniami sugerowanymi przez dyskutowaną w literaturze hipotezę Williamsona – głoszącą podobny do określonej dla całej gospodarki wzór zmiany nierówności wraz z rosnącym poziomem rozwoju (według odwróconego U), pod nazwą krzywej Kuznetsa – na poziomie lokalnym/gmin. Empiryczna weryfikacja implikacji tej hipotezy w lokalnym kontekście dla postulatu konwergencji prowadzi w konkluzji prezentowanych w opracowaniu analiz (z wykorzystaniem metod ekonometrycznych) do sformułowania paradoksu konwergencji regresywnej: osiąganie σ-konwergencji, czyli redukcja nierówności wśród jednostek/gmin znajdujących się na niższych poziomach rozwoju lokalnego zachodzi wprawdzie w sposób wyraźny, ale dokonuje się to na drodze „równania w dół”. Czyli kosztem niepowodzenia z punktu widzenia β-konwergencji, postulującej dorównywanie do jednostek/gmin sytuowanych lepiej. Identyfikacja tego paradoksu była możliwa tylko dzięki kontekstualizacji problemu poprzez prowadzenie analiz na poziomie gmin (naj¬niższym poziomie administracyjnego podziału kraju). Mimo to współbrzmi on dla przypadku Polski m.in. z wnioskami opracowań Banku Światowego (2009) wskazującymi, że – szczególnie w toku pierwszej fazy dystrybucji środków rozwojowych z UE – przeciętnie większe środki trafiały do subregionów (grup powiatów) bardziej rozwiniętych (które też były lepiej przygotowane do ich absorpcji).

Keywords

PL

nierówności przestrzenne; hipoteza Williamsona; sprawiedliwość przestrzenna; dekompozycja nierówności; paradoks konwergencji

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne
• Year: 2016
• Issue: 15
• Pages: 25-51

Dates

published

2016

Contributors

author

Okrasa Włodzimierz

References

• Aaberge R., Brandolini A. (2015), Multidimensional Poverty and Inequality. [w:] A.B. Atkinson, Inequality. What can be done? Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Alasia A. (2002), Alternative Measures of Territorial Disparity: An Application to Canada. Paper presented at the meeting of the Working Party on Territorial Indicators Territorial Development Services – OECD. Paris: January 24/25.
• Aldstadt J. (2010), Spatial Clustering. [w:] M.M. Fischer, A. Getis (eds.), Handbook of Applied Spatial Analysis. Software, Tools, Methods and Applications. Berlin-Heidelberg Springer-Verlag, s. 279-300.
• Allison R.A., Foster J. (2004), Measuring Health Inequality Using Qualitative Data. „Journal of Health Economics” 23: 505-524.
• Atkinson A.B. (1970), On the measurement of inequality. „Journal of Economic Theory” 2: 244-263.
• Atkinson A.B., Bourguignon F. (eds.) (2015), Handbook of Income Distribution. Vol. 2A. Amsterdam: Elsevier.
• Barro R.J., Sala-i-Martin X. (1995), Economic Growth. New York: McGraw Hill.
• Berube A. (2014), Does Inequality Matter for Mobility? A Metro View. Brookings Institutions. Washington D.C, https://www.brookings.edu/blog/social-mobility-memos/2014/08/07/does-inequality-matter-for-mobility-a-metro-view/ [dostęp: 10.11.2016].
• Capello R., Nijkamp P. (eds.) (2009), Handbook of Regional Growth and Development Theories. Cheltenham: Edward Elgar.
• Chakravorty S. (2006), Fragments of Inequality. Social, Spatial, and Evolutionary Analyses of Income Distribution. New York – London: Routledge, Taylor & Francis Gr.
• Chetty R., Hendren N., Kline P., Saez E. (2014), Where is the Land of Opportunity? The Geography of Intergenerational Mobility in the US. NBER Working Paper 19843.
• Cnaan R.A., Milofsky C., Hunter A. (2008), Creating a Frame for Understanding Local Organizations. [w:] R.A. Cnaan, C. Milofsky (eds.), Handbook of Community Movements and Local Organizations. New York, NY: Springer, s. 1-19.
• Deaton A. (2013), The Great Escape. Health, Wealth, and the Origins of Inequality. Princeton: Princeton University Press.
• Elbers C., Lanjouw P., Mistiaen J., Ozler B., Simer K.L. (2005), Are Neighbours Equal? Estmating Local Inequality in Three Developing Countries. [w:] R. Kanbur, A.J. Venables (eds.), Spatial Inequality and Development. New York: Oxford University Press Inc., s. 37-60.
• Fattore M., Maggino F., Arcagni A. (2015), Exploiting Ordinal Data for Subjective Well-Being Evaluation. „Statistics in Transition. New series” 16 (3): 409-428.
• Forster M., Jesuit D., Smeeding T. (2005), Regional Poverty and Income Inequality in Central and Eastern Europe: Evidence from the Luxembourg Income Study. [w:] R. Kanbur, A.J. Venables (eds.), Spatial Inequality and Development. New York: Oxford University Press Inc., s. 311-347.
• Graham C. (2014), Happy Neighbors are Good for You, Wealthy Ones are Not: Some Lessons from a Far-Away Country. Brookings Institution, http://www.brookings.edu/blogs/up-front/posts/2014/09/15-happy-wealthy-neighbors [dostęp: 10.11.2016].
• Gorzelak G. (2009), Cohesion and Convergence. Synonyms or two different notions? [w:] S. Kohendorfer- Lucius, B. Pleskovic (eds.), Spatial Disparities and Development Policy. Washington DC: The World Bank, s. 259-264.
• Hoffmeister O. (2009), The Spatial Structure of Income Inequality in the Enlarged EU. „Review of Income and Wealth” 55: 101-127.
• Immerwoll H., Levy H., Lietz C., Mantovani D., O’Donoghue C., Sutherland H., Gerlinde V. (2005), Household Incomes and Redistribution in the European Union: Quantifying the Equalising Properties of Taxes and Benefits. IZA Discussion Papers DP/05/1824. Bonn: The Institute for the Study of Labor.
• Kanbur R., Venables A.J. (eds.) (2005), Spatial Inequality and Development. New York: Oxford University Press Inc.
• Kanbur R. (2015), Globalization and Inequality. Rozdział 20. [w:] A.B. Atkinson, F. Bourguignon, Handbook of Income Distribution. Vol. 2A. Amsterdam: Elsevier, s. 1845-1881.
• Kim S. (2008), Spatial Inequality and Economic Development: Theories, Facts, and Policies. Commission on Growth and Development, Working Paper No. 16. Washington DC: The World Bank.
• Kohendorfer-Lucius S., Pleskovic B. (eds.) (2009), Spatial Disparities and Development Policy. Washington DC: The World Bank.
• Kornai J. (2006), The Great Transformation of Central Eastern Europe Success and disappointment. „Economics of Transition” 14 (2): 207-244.
• Krueger A.B. (2012), The Rise and Consequences of Inequality in the United States. Council of Economic Advisers.
• Lambert P.J. (1993), The Distribution and Redistribution of Income. A Mathematical Analysis. 2nd ed. Manchester: Manchester University Press.
• Lefebvre H. (1991), The production of space. Oxford: Blackwell.
• Lenski G. (1966), Power and privilege. A theory of social stratification. New York: McGraw-Hill.
• Lobao L., Hooks G., Tickmayer A.R. (2007), Advancing the Sociology of Spatial Inequality. Spaces, Places, and Subnational Scale. [w:] L.M. Lobao, G. Hooks, A.R. Tickmayer (eds.), The Sociology of Spatial Inequality. Albany: State University of New York Press, s. 1-28.
• Ludwig J., Duncan G.J., Gennetian L.A., Katz L.F., Kessler R.C., Kling J.R., Sanbonmatsu L. (2013), Long- Term Neighborhood Effects on Low-Income Families: Evidence from Moving to Opportunity. „American Economic Review Papers and Proceedings”, 103 (3), http://www.nber.org/mtopublic/final/MTO_ AERPP_2013.pdf [dostęp: 10.11.2016].
• Luttmer E.F.P. (2005), Neighbors as negatives: relative earnings and well-being. „The Quarterly Journal of Economics” August: 963-1002.
• Mackie C., Smith C. (2015), Conceptualizing Subjective Well-Being and its Many Dimensions–Implications for Data Collection in Official Statistics and for Policy Relevance. „Statistics in Transition. New series” 16 (3): 335-372.
• Mitnik P.A., Cumberworth E., Grusky D.B. (2013), Social Mobility in a High Inequality Regime. Stanford: Stanford Center on Poverty and Inequality.
• Nolan B., Kenworthy L., Smeeding T., Thewissen S., Roser S.M. (2015), Rising Inequality in OECD Countries: How Does the Middle Class Fare? Referat na Światowym Kongresie Statystyki, 26-31.07.2015, Rio de Janeiro, Brazylia.
• OECD (2009), https://data.oecd.org/.
• OECD (2015), In It Together. Why Less Inequality Benefits All. Paris: OECD Publishing.
• Okrasa W. (1988), Redistribution and the Two Dimensions of Inequality: An East-West Comparison. „European Economic Review” 32: 633-643.
• Okrasa W. (1992), The Inequality-Redistribution Interaction: „Who Gains, Who Loses?” in the East and West? [w:] D. Slottje, T. Smeeding (eds.), Research on Economic Inequality, vol. 3: International Comparisons of Economic Inequality. Greenwich, CT: JAI Press Inc., s. 203-257.
• Okrasa W. (2013a), Spatial Aspects of Community Wellbeing. Analyzing Contextual and Individual Sources of Variation using Multilevel Modeling. Prezentacja na 59. Światowym Kongresie Statystyki, Hongkong, 25-30.08.2013.
• Okrasa W. (2013b), Spatially Integrated Social Research and Official Statistics: Methodological remarks and empirical results on local development. „Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe” 4/2012 (15): 191-206.
• Okrasa W. (2014), Statystyczne aspekty spójności: ku przestrzennej integracji wskaźników rozwoju lokalnego. Referat na konferencji „Polityka spójności a rozwój obszarów transgranicznych na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej”. Krasiczyn 27-28.06.2014.
• Okrasa W., Cierpiał-Wolan M. (2014), Nierówności przestrzenne rozwoju lokalnego: Wzory zróżnicowań dobrostanu na przykładzie województwa podkarpackiego i mazowieckiego. „Optimum. Studia Ekonomiczne” 3: 3-24.
• Okrasa W., Gudaszewski G. (2013), Metropolizacja i kształcenie wyższe jako czynniki zróżnicowania dobrostanu społeczności lokalnej: wstępna dekompozycja nierówności. „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Ekonomia” 2: 159-231.
• Okrasa W., Witek B. (2011), The Intersectoral Relationships and the Distribution of Public Support: How the local deprivation affects resource allocation at the community level? International and Domestic Legal Politics in Conditions of Globalisation: Theoretical and Practical Problems. Tambow: Tambowski Uniwersytet Państwowy im. G. Dzierżawina, s. 288-300.
• Okrasa W., Zagórski K. (2014), Przestrzenna alokacja nierówności a ruchliwość społeczna i ekonomiczna. Handbook on Non-Profit Institutions in the System of National Accounts. Warszawa: Instytut Socjologii, UKSW, Zakład Metod Badawczych i Ewaluacji.
• Okrasa W., Lapins J., Vremis M. (2006), Measuring Community Deprivation for Geographic Targeting of Public Resources – case of Moldova. „Statistics in Transition. Journal of Polish Statistical Association” 7 (5): 1045-1065.
• Piketty T. (2014), Capital in the Twenty-First Century, Belnap: Harvard University Press.
• Porter J.R., Howell F.M. (2012), Geographical Sociology. Theoretical Foundations and Methodological Applications in the Sociology of Location. New York: Springer.
• Raj C., Hendren N., Kline P., Saez E. (2014), Where is the Land of Opportunity? The Geography of Intergenerational Mobility in the US. „NBER Working Paper” 19843.
• Ratcliffe A. (2015), Wealth Effects, Local Area Attributes, and Economic Prospects: On the Relationship Between House Prices and Mental Wellbeing. „Review of Income and Wealth” 61: 75-92.
• Reeves R.V. (2015), America’s zip code inequality. Washington DC: Brookings Institutions.
• Rey S.J. (2004), Spatial Analysis of Regional Income Inequality. [w:] M.F. Goodchild, D.G. Janelle (eds.), Spatially Integrated Social Science. Oxford: Oxford University Press, s. 280-299.
• Sampson R.J., Morenoff J. D. (2006), Durable Inequality: Spatial Dynamics, Social Processes, and the Persistence of Poverty in Chicago Neighborhoods. [w:] S. Bowles, S. Durlauf, K. Hoff (eds.), Poverty Traps. Princeton: Princeton University Press, s. 176-203.
• Soja E.W. (2010), Seeking spatial justice. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Stiglitz J. (2015), Responds to Thomas Piketty. Columbia Business School, http://www8.gsb.columbia.edu/ chazen/globalinsights/node/257 [dostęp: 16.10.2016].
• Tanczos T., Egri Z. (2010), The Testing of Williamson’s Hypothesis in View of the Social and Economic Development of Microregions in Hungary. „Periodica Oeconomia” October: 48-66; http://gti.ektf.hu/anyagok/po/2010/1/ PO2010Issue1_TanczosT-EgriZ.pdf; [dostęp: 16.10.2016].
• Theil H. (1979), Zasady ekonometrii. Warszawa: PWN.
• Urry J. (2004), The Sociology of space and place. [w:] P. Blau, R. Judith, The Blackwell Companion to Sociology. Blackwell Publishing, Blackwell Reference Online [dostęp: 10.11.2016].
• Voss P.R. (2007), Demography and spatial social sciences. „Population Research and Policy Review” 26(4): 457-476.
• Williamson J.G. (1965), Regional inequality and the process of national development: a description of the patterns. „Economic Development and Cultural Change” 4: 3-84.

Notes

PL

Artykuł 3. z numeru 15.

Identifiers

ISSN

2299-2367