Rodzina i jej profile we współczesnej polszczyźnie

• Authors: Bielińska-Gardziel Iwona

Title variants

EN

Family and its profiling in contemporary Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka podejmuje próbę odpowiedzi na kilka istotnych pytań – mianowicie w jaki sposób profilowane jest pojęcie rodziny na gruncie dyskursu publicznego; z jakiego (czyjego?) punktu widzenia powstają poszczególne jego profile oraz jakie aspekty i cechy rodziny zostają wyeksponowane w wyniku tych operacji? Podstawę materiałową stanowią trzy typy danych, które wzajemnie się dopełniają: dane systemowe, zebrane na podstawie słowników języka polskiego; dane eksperymentalne oraz dane tekstowe, obejmujące głównie różnogatunkowe teksty prasowe. Kierując się założeniami definicji kognitywnej, na podstawie zgromadzonego materiału wyodrębniono cechy definicyjne tego pojęcia. Analiza wykazała, że stereotyp bazowy rodziny jest spójny i trywialny -- stanowią go m.in. takie cechy jak: pokrewieństwo i wzajemne podobieństwo członków rodziny, tworzenie wspólnoty społecznej; pełnienie funkcji wychowawczo-opiekuńczej względem dzieci. Jego zróżnicowanie następuje dopiero na gruncie wyspecjalizowanych dyskursów. Podstawowy jest profil rodziny jako środowiska naturalnego człowieka (rodzina w konstelacji z ojczyzną, narodem, Kościołem traktowana jest jako podstawowa ludzka wspólnota, będąca idealnym miejscem dla rozwoju człowieka). W dyskursach „opozycyjnych” inaczej traktowane są główne cechy rodziny związane z pełnieniem funkcji prokreacyjnej, przekazywaniem wartości i postaw, podziałem ról na „męskie” i „kobiece”. Ujawnia się kilka utrwalonych społecznie punktów widzenia i podmiotów: z PW feministki i liberała rodzina to kierat i więzienie, z PW „ultralewicowca” siedlisko obłudy i patologii, zaś z PW reklamodawcy (profil marketingowy, rynkowy – zdeterminowany funkcją nakłaniającą) – rodzina to idylla.

EN

An attempt is made to answer a few important questions: how is the concept of family profiled in public discourse, from what (whose) point of view individual profiles are constructed and what aspects of family are brought to focus as a result of these operations? The data are of three complementary types: systemic (based on dictionaries of Polish), experimental and textual (mainly journalistic texts of various genres). According to the principles of the cognitive definition, the defining features of the concept of family have been identified. The base stereotype of family is both coherent and trivial, characterized by such features as kinship, physical resemblance, social bonds or the care of children. The concept is differentiated only at the level of specialized discourse types. The basic profile is that of the family as people’s natural environment (together with the homeland, nation and the Church it is treated as the basic human community, an ideal place of human development). In „oppositional” discourses there is a different treatment of the main features connected with the family’s procreative function, passing on values and attitudes, the division of roles into „male” and „female”. Several socially-entrenched points of view and subjects become manifested: from the feminist point of view, the family is hard labour and a prison, from the radically leftist point of view of it is a seat of hypocrisy and pathology, from the point of view of a copywriter (in marketing, determined by the suasive function of language) it is an idyll.

Keywords

PL

dyskurs publiczny; definicja kognitywna,; profilowanie; profil; punkt widzenia; stereotyp bazowy; rodzina

EN

public discourse; cognitive definition; profiling; profile; point of view; base stereotype; family

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2009
• Volume: 21
• Pages: 121-138

Contributors

author

Bielińska-Gardziel Iwona

• Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk

References

• Awdiejew Aleksy, red., 1999,Gramatyka komunikacyjna, Warszawa--Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bartmiński Jerzy, 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 109--127.
• Bartmiński Jerzy, 1993, O profilowaniu pojęć w słowniku etnolingwistycznym, [w:] Profilowanie pojęć. Wybór prac, zestawił Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 7--17.
• Bartmiński Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce?, „Przegląd Humanistyczny” nr 5, s. 81--101.
• Bartmiński Jerzy, 2001, Język w kontekście kultury, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 13--22.
• Bartmiński Jerzy, 2005, ,,Cóż to jest prawda?'' Kryzys wiarygodności słowa we współczesnym dyskursie publicznym, [w:] Bariery i pomosty w komunikacji językowej Polaków, red. J. Bartmiński, U. MajerBaranowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 325--346.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński i Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 211--223.
• Dijk Teun A. van, 2003, Dyskurs polityczny i ideologia, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury” 15, s. 7--28.
• Fleischer Michael, 2003, Stabilność polskiej symboliki kolektywnej, [w:] Język w kręgu wartości, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 107--143.
• Język -- wartości -- polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2006.

Notes

Artykuł jest polską wersją tekstu, który ukazał się w 2009 r. po angielsku: Family and its profiles in contemporary Polish w tomie Europa und seine Werte. Akten der internationalen Arbeitstagung Normen- und Wertbegriffe in der Verstandigung zwischen Ost- und Westeuropa, red. J. Bartmiński, R. Luhr, wyd. P. Lang, Frankfurt a. M. 2009.