Uwarunkowania ekonomicznego rozwoju miast prowincji pomorskiej w dwudziestoleciu międzywojennym

• Authors: Włodarczyk Edward

Title variants

EN

Conditions of the Economic Development of the Towns in the Pomeranian Province in the Interwar Period

DE

Voraussetzungen für die wirtschaftliche Entwicklung der Städte in der Provinz Pommern in der Zeit zwischen den Weltkriegen

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article analyses the factors determining the development of the towns in the Pomeranian province in the years 1918–1939. The author maintained the typology of the towns from the period prior to WWI. The author also poses the question whether some of those towns changed the function they had played in the 19th century. The specific character of the development of Pomeranian towns in the period under discussion consisted in its new geopolitical and macroeconomic situation. After 1918 Western Pomerania became the frontier province. This situation determined the migration processes. The administrative authorities of the province indicated that it was also the reason for the economic stagnation. The author maintains that one may agree with the thesis about the migration processes being determined by the new political situation, but it should be rejected in reference to the economic development. The Pomeranian province after WWI found itself on the margin of Germany’s economic life, which concerned both average-sized towns and the capital of the province – Szczecin. After the power in Germany had been taken over by the NSDAP and the military preparations had started, only some Pomeranian towns got the impulse to develop. The area which mostly took advantage of the policy was the territory of the so called great Szczecin. The pace of the development of the remaining towns was slower than in the case of other German towns and cities. Some corrections should be introduced in the typology of Pomeranian towns for the discussed period. They concern mainly the weakening of the function of some ports such as Kołobrzeg and Greifswald. Some other towns started to play the role as communication centres important for the region – this group included Piła, which constituted a significant transport interchange of international importance, used mainly in the contacts with Poland. The deliberations included in the book indicate that economic changes in the towns of the Pomeranian province were very slow.

DE

Der Artikel analysiert die Faktoren, die die Entwicklung der Städte in der Provinz Pommern in den Jahren 1918–1939 bedingten. Bei der Analyse wird die Typologisierung von Städten aus der Zeit vor dem Ersten Weltkrieg beibehalten. Zugleich wird die Frage gestellt: Haben einige dieser Städte ihre Funktion geändert, die sie im 19. Jahrhundert erfüllten? Die Besonderheit in der Entwicklung der pommerschen Städte im besprochenen Zeitraum bestand unter anderem darin, dass sie sich in einer neuen geopolitischen und makroökonomischen Lage befanden. Denn Westpommern wurde nach 1918 zu einer Grenzprovinz. Diese Situation beeinflusste in hohem Maß die Migrationsprozesse. Die Verwaltung der Provinz verwies darauf, dass sie auch der Grund für die wirtschaftliche Stagnation sei. Auch wenn man der These von der Beeinflussung der Migrationsprozesse durch die neue politische Situation zustimmen kann, so ist sie als Grund für die wirtschaftliche Entwicklung zu verwerfen. Die Provinz Pommern befand sich nach dem Ersten Weltkrieg am Rande des deutschen Wirtschaftslebens. Das betraf sowohl die mittelgroßen Städte in Pommern wie auch die Hauptstadt der Provinz, also Stettin. Nach der Machtübernahme der NSDAP und dem Beginn von militärischen Vorbereitungen ergaben sich nur für einige Städte in Pommern neue Entwicklungsmöglichkeiten. Hauptsächlich profitierte davon das Gebiet des sog. Groß-Stettin. Das Entwicklungstempo der übrigen Städte blieb weiterhin langsamer als das von anderen deutschen Städten. Bei der Typologisierung von pommerschen Städten für den besprochenen Zeitraum sollten gewisse Korrekturen vorgenommen werden. Sie betreffen vor allem den Rückgang der Bedeutung einiger als Hafen- und Handelsstädte, hauptsächlich Kolberg und Greifswald. Eine Gruppe anderer Städte gewann als Verkehrszentren an Bedeutung, aber nur als Verkehrszentren von regionalem Rang. Positiv hob sich in dieser Gruppe von Städten Schneidemühl hervor, das 1938 der Provinz angeschlossen wurde und das ein wichtiger Verkehrsknotenpunkt für internationale Verbindungen wurde, hauptsächlich mit Polen. Die angestellten Überlegungen lassen auf ein langsames Tempo der wirtschaftlichen Veränderungen in den Städten der Provinz Posen schließen, manchmal gar auf eine Stagnation.

Keywords

EN

Pomeranian province; Pomeranian towns; urbanization; economic life; typology of towns

DE

Provinz Pommern; pommersche Städte; Urbanisierung; Wirtschaftsleben; Typologisierung von Städten

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2018
• Volume: 83
• Issue: 1
• Pages: 111-136

Dates

published

2018-03-01

Contributors

author

Włodarczyk Edward

• Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Szczeciński

References

• Becker, Bert, and Kyra T. Inachin, eds. Pommern zwischen Zäsur und Kontinuität: 1918, 1933, 1945, 1989. Schwerin: Thomas Helms Verlag, 1999.
• Chojecki, Dariusz K., Andrzej Giza, Edward Włodarczyk. Atlas gmin Pomorza Zachodniego w 1939 roku: Demografia – społeczeństwo – gospodarka. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2017.
• Czarnik, Andrzej. “Lata republiki weimarskiej i III Rzeszy (1918–1945).” In Historia Słupska, edited by Stanisław Gierszewski, 329–401. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1981.
• Dopierała, Bogdan. Ekonomiczne i demograficzne problemy Pomorza Zachodniego w świetle niemieckich materiałów źródłowych z lat 1926–1932. Poznań: Instytut Zachodni, 1959.
• Dopierała, Bogdan. Kryzys gospodarki morskiej Szczecina w latach 1919–1939: Studia z dziejów portu szczecińskiego na tle niemieckie i polskiej polityki morskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1963.
• Fischer, Wolfram. Deutsche Wirtschaftspolitik 1918–1945. Opladen: Leske & Budrich, 1968.
• Gut, Paweł. “Rozwój energetyki na Pomorzu w latach 1880–1945.” Przegląd Zachodniopomorski 31/3 (2016): 43–65.
• Gut, Paweł. “Ustrój, administracja i podziały terytorialne pomorskich prowincji Prus w latach 1918–1939.” Zapiski Historyczne 81/3 (2016): 73–104.
• Hietala, Marjatta. Services and Urbanization at the Turn of Century: The Diffusion of Innovations. Helsinki: Finnish Historical Society, 1987.
• Jackowski, Przemysław. “Walka z bezrobociem przez rozbudowę infrastruktury komunikacyjnej i melioracje na Pomorzu w świetle prasy szczecińskiej 1933–1939.” Przegląd Zachodniopomorski 12/1–2 (1997): 129–165.
• Kiesewetter, Hubert. “Industrialisierung und ausgebliebende Industrialisierung in Preußen.” In Pommern im 19. Jahrhundert. Staatliche und gesellschaftliche Entwicklung in vergleichender Perspektive, edited by Thomas Stamm-Kuhlmann, 233–250. Köln: Böhlau, 2007.
• Lichtnau, Bernfried. “Architektur in Greifswald von 1900 bis in die Gegenwart.” In Greifswald: Geschichte der Stadt, edited by Horst Wernicke, 475–510. Schwerin: Thomas Helms Verlag, 2000.
• Lindmajer, Józef. “Bytów w okresie republiki weimarskiej i rządów faszystowskich (1918–1945).” In Historia Bytowa, edited by Zygmunt Szultka, 260–353. Bytów: Wydział Oświaty, Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego, 1998.
• Lindmajer, Józef. “Przyczynek do monografii gospodarczej małych rzek Pomorza Zachodniego na przykładzie Wieprzy w trzecim ćwierćwieczu XIX stulecia.” Rocznik Koszaliński 27 (1997): 35–53.
• Lindmajer, Józef. “W ramach państwa prusko-niemieckiego od początku XIX wieku do 1945 roku.” In Józef Lindmajer, Teresa Machura and Zygmunt Szultka, Dzieje Ustki, 61–122. Słupsk: PTH Oddział w Słupsku, 1985.
• Łuczak, Czesław. Dzieje gospodarcze Niemiec: 1871–1945. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1984.
• Matzerath, Horst. Urbanisierung in Preußen 1815–1914. Stuttgart: W. Kohlhammer: Deutscher Gemeindeverlag, 1985.
• Mielcarek, Andrzej. Transport drogowy, wodny i kolejowy w gospodarce prowincji pomorskiej w latach 1815–1914. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2000.
• Mottek, Hans, Walter Becker and Alfred Schröter. Wirtschaftsgeschichte Deutschlands: Ein Grundriss, 3: Von der Zeit der Bismarckschen Reichsgründung 1871 bis zur Niederlage des faschistischen deutschen Imperialismus 1945. Berlin: VEB Deutscher Verlag der Wissenschaften, 1975.
• Nerée, Donate v. “Industrie und Handwerk in Pommern in der Weimarer Republik.” In Pommern. Geschichte – Kultur – Wissenschaft. Pommern im Reich und in Europa, edited by Horst Wernicke and Ralf-Gunnar Werlich, 363–377. Greifswald: Ernst-Moritz-Arndt-Universität, 1996.
• Nowakowski, Romuald, and Michał Balcerak. “Zarys historii elektryfikacji miast Pomorza Zachodniego na przełomie XIX i XX wieku.” Maszyny Elektryczne – Zeszyty Problemowe 112/4 (2016): 131–138.
• Pagel, Karl-Heinz. Stolp in Pommern – eine ostdeutsche Stadt: Ein Buch über unsere pommersche Heimat. Lübeck: Heimatkreises Stolp, 1977.
• Pencarski, Kacper. “Dwudziestolecie międzywojenne, druga wojna światowa (1918–1945).” In Dzieje Koszalina, 1: Do 1945 roku, edited by Radosław Gaziński and Edward Włodarczyk, 287–349. Koszalin: Koszalińska Biblioteka Publiczna, 2016.
• Rautenberg, Hans-Werner. “Czas wielkich nadziei i klęski: W Trzeciej Rzeszy (do 1945 r.).” In Pomorze Zachodnie poprzez wieki, edited by Jan M. Piskorski, 301–336. Szczecin: Zamek Książąt Pomorskich, 1999.
• Reulecke, Jürgen. “Städtische Finanzprobleme und Kriegswohlfahrtspflege im Ersten Weltkrieg unter besonderer Berücksichtigung der Stadt Barmen.” Zeitschrift für Stadtgeschichte, Stadtsozologie und Denkmalplege 2/1 (1975): 48–80.
• Salmonowicz, Stanisław. “Podziały terytorialne i organizacja administracji w województwie pomorskim (1920–1939).” In Historia Pomorza, 5: (1918–1939): Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, p. 1: Ustrój, społeczeństwo, gospodarka, edited by Szczepan Wierzchosławski and Przemysław Olstowski, 70–87. Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 2015.
• Scherer, Franz. “Stadtgeschichte von 1815 bis 1918.” In Greifswald: Geschichte der Stadt, edited by Horst Wernicke, 103–120. Schwerin: Thomas Helms Verlag, 2000.
• Stelmach, Mieczysław. “Geneza ‘Wielkiego Szczecina’.” In Dzieje Szczecina, 3: 1806–1945, edited by Bogdan Wachowiak, 542–553. Szczecin: Wydawnictwo „13 Muz”, 1994.
• Stelmach, Mieczysław. “Miejska administracja budowlana i struktury organizacyjne budownictwa mieszkaniowego.” In Dzieje Szczecina, 3: 1806–1945, edited by Bogdan Wachowiak, 537–542. Szczecin: Wydawnictwo „13 Muz”, 1994.
• Stelmach, Mieczysław. “Ustrój i finanse miejskie.” In Dzieje Szczecina, 3: 1806–1945, edited by Bogdan Wachowiak, 686–703. Szczecin: Wydawnictwo „13 Muz”, 1994.
• Szopowski, Zygmunt. Małe porty Pomorza Zachodniego w okresie do drugiej wojny światowej. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
• Szudra, Dariusz. Ludność pruskiej prowincji Pomorze: Przemiany w ruchu naturalnym i migracyjnym w latach 1914–1939. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2005.
• Urbaniak, Miron. Miejskie zakłady przemysłowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego: Gazownie, 1: Zarys dziejów. Łódź: „Księży Młyn” Dom Wydawniczy Michał Koliński, 2011.
• Wernicke, Horst, ed. Greifswald: Geschichte der Stadt. Schwerin: Thomas Helms Verlag, 2000.
• Winkler, Heinrich A. “Der entbehrliche Stand. Zur Mittelstandspolitik im Dritten Reich.” Archiv für Sozialgeschichte 17 (1977): 1–40.
• Witt, Werner, ed. Wirtschafts- und verkehrsgeographischer Atlas von Pommern. Stettin: Ostsee – Druck und Verlag A.-G., 1934.
• Włodarczyk, Edward. “Handel morski i porty Pomorza Zachodniego w pierwszych latach II wojny światowej.” Zapiski Historyczne 55/2–3 (1990): 17–39.
• Włodarczyk, Edward. Pomorze Zachodnie w okresie od traktatu wersalskiego po klęskę III Rzeszy w 1945 r. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2006.
• Włodarczyk, Edward. “Powstanie Szczecińsko-Pruskiej Wspólnoty Portowej w 1923 roku.” Przegląd Zachodniopomorski 7/3 (1992): 29–47.
• Włodarczyk, Edward. “Rozwój urbanistyczny miast pomorskich i ich gospodarka komunalna.” In Historia Pomorza, 4: (1850–1918), p. 1: Ustrój, gospodarka, społeczeństwo, edited by Stanisław Salmonowicz, 467–473. Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego, 2000.
• Włodarczyk, Edward. “Tendencje rozwojowe miast prowincji zachodniopomorskiej w latach 1850–1918.” Zapiski Historyczne 63/1 (1998): 93–121.
• Włodarczyk, Edward. “Wpływ zmian granicznych na wschodzie Niemiec po pierwszej wojnie światowej na gospodarkę prowincji nadgranicznych w ocenie Andreasa Hessego.” Przegląd Zachodniopomorski 19/3 (2004): 47–58.
• Włodarczyk, Edward. “Zabiegi NSDAP o kontrolę nad gospodarką Szczecina.” In Dzieje Szczecina, 3: 1806–1945, edited by Bogdan Wachowiak, 635–643. Szczecin: Wydawnictwo „13 Muz”, 1994.
• Włodarczyk, Edward. “Życie gospodarcze.” In Dzieje Szczecina, 3: 1806–1945, edited by Bogdan Wachowiak, 568–684. Szczecin: Wydawnictwo „13 Muz”, 1994.
• Wojciechowski, Mieczysław. Powrót Pomorza do Polski: 1918–1920. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2018.04