Słabość i siła w perspektywie doświadczenia granicznego. Casus: Zagłada

• Authors: Leociak Jacek

Title variants

EN

Weakness and Strength in Religious Experience of the Time of the Holocaust On “Jom Kipur” – an Essay by Icchak Berenstein

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Analiza jednego z napisanych w getcie warszawskim esejów Icchaka Berensteina (?–1942) pt. Jom Kipur odsłania specyficzny typ doświadczenia religijnego, mieszczący się w polu paradoksu, zwątpienia, odrzucenia. Berenstein rozwija własną teologię Zagłady. W centrum swoich rozważań interpretacyjnych stawiam kluczowe dla tego tekstu pojęcie „bezsilności”. Bezsilność w medytacji Berensteina mieni się znaczeniami, które nakładają się na siebie i odsłaniają swą paradoksalną naturę. Bezsilność ma wymiar czysto ludzki, psychologiczny i historyczny: każdy jest wobec grozy getta bezsilny. Ale też ma wymiar duchowy, religijny: jest zwątpieniem, odwróceniem się od Boga, jest zapomnieniem o dziesięciu przykazaniach. Dialog między Bogiem i człowiekiem zamiera. W Berensteina mamy do czynienia doświadczeniem teologicznej inwersji i można sądzić, że to odwrócenie pozwala mu dotknąć niedotykalnej tajemnicy Zagłady. To, co było zabronione (sięgnięcie po moralną samowiedzę i moc samodzielnego stanowienia o tym, co jest dobre, a co złe), teraz jest nakazane. Człowiek zostaje wrzucony w piekło poznania dobra i zła, których zakorzenienie jest tylko w nim samym. To jest pokusa szatańska i w Księdze Rodzaju podsuwa ją człowiekowi wąż. U Berensteina to Bóg skazuje człowieka na to, by dostąpił wiedzy zastrzeżonej dla Boga samego. Fenomen esejów Icchaka Berensteina polega na ścisłym związku teraźniejszości i wieczności, materialnego szczegółu i uniwersalnego sensu, konkretnego wydarzenia i exemplum, historii świeckiej i historii świętej. Doskonale autorowi znana topografia getta warszawskiego wpisuje się w topografię eschatologiczną.

EN

An analysis of Jom Kipur, one of the essays written in the Warsaw ghetto by Icchak Berenstein (?–1942), discloses a specific type of religious experience within the domain of paradox, doubt, and rejection. Berenstein developed a personal theology of the Holocaust. The author of the article placed in the centre of his interpretation reflections on the concept of “helplessness”, crucial for the text. In Berenstein’s meditation helplessness brims with meanings that overlap each other and reveal their paradoxical nature. Here helplessness possesses a purely human, sociological, and historical dimension: everyone is helpless in the face of the horror of the ghetto. It also has a spiritual, religious dimension: it constitutes doubt, a process of turning away from God and forgetting the Ten Commandments. The dialogue between God and man expires. In the case of Berenstein we are dealing with the experience of theological inversion and are entitled to assume that this reversal allowed him to touch the untouchable mystery of the Holocaust. The forbidden (reaching for moral self-knowledge and the power of constituting independently what is good and what is bad) is now enjoined. Man becomes thrust into the hell of the knowledge of good and evil, enrooted only in him. This is the satanic temptation suggested to man by the serpent of the Book of Genesis. In Berenstein’s writings it is God who condemns man to enjoying knowledge reserved for Him. The phenomenon of essays by Icchak Berenstein consists of close relations between the present and eternity, material detail and universal sense, concrete event and exemplum, secular and holy history. The topography of the Warsaw ghetto, with which the author of the article is thoroughly acquainted, becomes part of eschatological topography.

Keywords

PL

Holokaust; pamięć; słabość; antropologia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Konteksty - Polska Sztuka Ludowa
• Year: 2019
• Volume: 73
• Issue: 3 (326)
• Pages: 91-99

Contributors

author

Leociak Jacek