Kognitywny obraz GNIEWU we współczesnej polszczyźnie

• Authors: Mikołajczuk Agnieszka

Title variants

EN

A COGNITIVE PORTRAIT OF “ANGER” IN CONTEMPORARY POLISH

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem prezentowanego artykułu było zbadanie, jakie pojęcia i schematy wyobrażeniowe służą użytkownikom polszczyzny do rozumienia gniewu i mówienia o nim. Materiał badań stanowiły polskie nazwy gniewu i różnych jego odcieni oraz zachowań z nim związanych (przede wszystkim związki frazeologiczne). W analizie wykorzystano pojęcia i metody zaproponowane przez Lakoffa w rozdziale na temat struktury angielskiego pojęcia ANGER (G. Lakoff, Women, Fire and Dangerous Things. What Categories Reveal About the Mind, Chicago 1987). W głównej części artykułu – dzięki deleksykalizacji utrwalonych jednostek językowych – można było przedstawić objawy fizjologiczne gniewu, zastygłe w języku, oraz odtworzyć metonimie i metafory pojęciowe, które wspomagają nasze myślenie o gniewie i mówienie o nim. Efektem końcowym pracy było wskazanie trzech grup czynników, współtworzących kognitywny obraz gniewu w polszczyźnie. Należą do nich: (1) proste schematy wyobrażeniowe: RÓWNOWAGA, POJEMNIK, RUCH (W GÓRĘ / W DÓŁ), (2) pojęcia stanowiące klucz do rozumienia gniewu (źródło metafor): BÓL FIZYCZNY, CIĘŻAR, CHOROBA CIAŁA, WŚCIEKLIZNA, SZALEŃSTWA, ZATRUCIE, BURZOWA POGODA, NIEBEZPIECZNE ZWIERZĘ, PRZECIWNIK, DIABEŁ, PUŁAPKA, WIĘZIENIE, MORZE, OGIEŃ, GORĄCA CIECZ, (3) różne aspekty pojęcia GNIEWU: przyczyna, sprawca i obiekt uczucia, subiekt, uczucie i jego ocena, intensywność, głębokość i trwałość uczucia oraz możliwość kontrolowania go, a także objawy uczucia.

EN

The aim of the paper is to establish what concepts and image schemata are utilized by speakers of Polish to understand and talk about anger. The study is based on the material of Polish terms of anger in its various shades (mainly phraseological expressions) as well as patterns of behaviour connected with it. We make use of the concepts and methods proposed by Lakoff (G. Lakoff, 1987, Women, Fire and Dangerous Things. What Categories Reveal About the Mind, Chicago: Chicago Press) in the chapter on the structure of the English concept of ANGER. In the main body of the paper, owing to the delexicalization of some fixed expressions, it has been possible to present the physiological symptoms of anger, “frozen” in language. It has also been possible to reconstruct the metonymies and conceptual metaphors which aid our thinking and talking about anger. The final result of the analysis is the designation of three groups of factors which constitute the cognitive portrait of anger in Polish. These are: 1. Simple image schemata: EQUILIBB.IUM, A CONTAINER, MOVEMENT (UP/ DOWN). 2. Concepts which serve as the key to understanding anger (the source of metaphors): PHYSICAL PAIN, WEIGIIT (7BURDEN?), BODILY ILLNESS, RABIES, MADNESS, POISONING, STOR.MY WEATHER, DANGEROUS ANIMAL, ENEMY, DEVIL, TRAP, PRISON, SEA, FIRE, HOT LIQUID. 3. Various aspects of the concept of anger: the cause, the causer and the object of the emotion, the recipient, the subject, the emotion itself and its evaluation, the degree of its intensiveness, its depth and permanence, the possibilty of bringing it under control, and its symptoms.

Keywords

PL

obraz GNIEWU we współczesnej polszczyźnie; związki frazeologiczne; George Lakoff; metonimie i metafory pojęciowe; schematy wyobrażeniowe; źródło metafor; aspekty pojęcia GNIEWU; objawy uczucia

EN

the image of ANGER in the modern Polish language; phrasemes; George Lakoff; conceptual metaphors; conceptual metonymies; image schemas; the source of metaphors; aspects of the notion ANGER GNIEW; the symptoms of the feeling

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1996
• Volume: 8
• Pages: 131–145

Contributors

author

Mikołajczuk Agnieszka

References

• Apresjan J., 1994, Naiwny obraz świata a leksykografia, „Etnolingwistyka” 6.
• Fries N., 1992, Emocje. Aspekty eksperymentalne i lingwistyczne, [w:] Wartościowanie w języku i tekście na materiale polskim i niemieckim, red. G. Falkenberg, N. Fries, J. Puzynina, Warszawa.
• Haman M., 1993, Badania nad analogią i metaforą we współczesnej psychologii procesów poznawczych, [w:] Psychologia a semiotyka. Pojęcia i zagadnienia, red. I. Kurcz, Warszawa.
• Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1990.
• Johnson M., 1987, The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason, Chicago.
• Jordanskaja L., 1972, Próba leksykograficznego opisu znaczeń grupy rosyjskich słów oznaczających uczucia, [w:] Semantyka i słownik, red. A. Wierzbicka, Wrocław.
• Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin 1988.
• Krzeszowski T. P., 1991, Metaphor — metaphorization — cognition, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. XLIII-XLV.
• Krzeszowski T. P., 1994, Parametr aksjologiczny w przedpojęciowych schematach wyobrażeniowych, „Etnolingwistyka” 6.
• Lakoff G., 1986, Classifiers as a Reflection of Mind, [w:] Noun Classes and Categorization, Benjamins.
• Lakoff G., 1987, Women, Fire, and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind, Chicago.
• Lakoff G., Johnson M., 1988, Metafory w naszym życiu, Warszawa.
• Lakoff G., Turner M., 1989, More Than Cool Reason: A Field Guide to Poetic Metaphors, Chicago.
• Mikołajczuk A., 1994, Objawy emocji gniewu utrwalone w polskich metaforach potocznych, „Poradnik Językowy”, nr 7.
• Mikołajczuk A., (w druku), Pole semantyczne «gniewu» w polszczyźnie (analiza leksemów: „gniew", „oburzenie", „złość", „irytacja"), [w:] Semantyka i słownik. Struktura wypowiedzi. Struktura słownictwa, red. R. Grzegorczykowa, Z. Zaron, Warszawa.
• Nowakowska-Kempna I., 1986, Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć, Katowice.
• Nowakowska-Kempna I., 1992, Miejsce leksykologii w kognitywizmie, [w:] Opisać słowa, red. A. Markowski, Warszawa.
• O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1993.
• Opisać słowa, red. A. Markowski, Warszawa 1992.
• Pajdzińska A., 1990, Antropocentryzm frazeologii potocznej, „Etnolingwistyka” 3.
• Pajdzińska A., 1990, Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.
• Tokarski R., 1988, Semantyczne konotacje nazw zjawisk atmosferycznych, [w:] Wokół języka. Rozprawy i studia poświęcone pamięci Profesora Mieczysława Szymczaka, Wrocław.
• Tokarski R., 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław.
• Wierzbicka A., 1971, Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa.
• Wierzbicka A., 1992, Talking About Emotions: Semantics, Culture and Cognition (maszynopis).
• Wierzbicka A., 1992, Emotions Across Cultures, [w:] A. Wierzbicka, Semantics, Culture and Cognition. Universal Humań Concepts in Culture — Specific Configurations, Oxford.