Głos Syreniusza w sprawie wykorzystywania roślin w magii

• Authors: Kowalczyk Sabina

Title variants

EN

The voice of Syrenius on the use of plants in magic

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The subject of the article is “Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią…” (In English: “Herbarium”) by Szymon Syreński, also known as Syrenius, published in 1613 by the printing house of Bazyli Skalski. The thoughts of the eminent Polish botanist and physician presented in this work concern two issues: the expression of the author's attitude towards plant witchcraft (love and protective magic) and the assessment of people (alchemists, witch doctors, traders) dealing with secret practices in which particular species were used. The theses of the author were discussed having taken into account the position of Renaissance medicine and the role of natural and demonic magic in the life of society at that time. The important context for the analyses conducted herein is also the presentation of the work of Syrenius juxtaposed with other literary texts and treatises from the 16th and 17th centuries, the authors of which dealt with similar issues (incl. “Czarownica powołana or Postępek prawa czartowskiego przeciw narodowi ludzkiemu”). The article is based on the researches of literary scholars, general and medicine historians as well as anthropologists.

Keywords

PL

zielnik; Szymon Syreniusz; XVI i XVII wiek; magia; ziołolecznictwo

EN

herbarium; Simon Syrenius; 16th and 17th centuries; magic; herbal medicine

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura
• Year: 2020
• Volume: 1 (12)
• Pages: 17-31

Dates

published

2020-09-30

Contributors

author

Kowalczyk Sabina

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

References

• Falimirz, S. (1534). O ziołach i o mocy ich […]. Kraków: drukarnia Floriana Unglera.
• Gawiński, J. (2007). Sielanki z gajem zielonym. Oprac. E. Rot. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN – Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.
• Górnicki, Ł. (1950). Dworzanin polski. Oprac. R. Pollak. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”.
• Grzeszczuk, S. (oprac.) (1985). Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Januszowski, J. (2007). Wróżki. W: Staropolskie przepowiednie i mirabilia (s. 31–62 ). Oprac. J. Kroczak. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Kochan, A. (oprac.) (2015). Postępek prawa czartowskiego przeciw narodowi ludzkiemu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Kochan, A. (oprac.) (2019). Czarownica powołana. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Marcin z Urzędowa (1595). Herbarz polski, to jest O przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych […]. Kraków: drukarnia Łazarza Andrysowica.
• Poklatecki z Gór, S. (2011). O snach i czarach. Oprac. J. Kroczak, E. Madeyska. Wstęp E. Madeyska. Aneksy oprac. M. Eder. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Rej, M. (2006). Żywot człowieka poczciwego. W: Wybór pism (s. 363–469). Wstęp, oprac. A. Kochan. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Syreniusz, Sz. (2013). Zielnik Herbarzem z języka łacińskiego zowią, to jest Opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutkow, y mocy zioł wszelakich, drzew, krzewin y korzenia ich, kwiatu, owocow, sokow, miasg, zywic y korzenia do potraw zaprawowania, także trunkow, syropow, wodek, lekwarzow, konfektow […] pilnie zebrane a porządnie zapisane przez D. Simona Syrennivsa. Warszawa: Gra_fika.
• Szymonowic, Sz. (2000). Sielanki i pozostałe wiersze polskie. Oprac. J. Pelc. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Arabas, I. (2006). Apteczki domowe w polskich dworach szlacheckich. Studium z dziejów kultury zdrowotne Warszawa: Wydawnictwa Instytutu Historii Nauki PAN.
• Barcik, M. (2002). [hasło] Syreński. W: H. Markiewicz (red.), Polski słownik biograficzny (s. 279–281). T. 41. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Briuchin, W., Zemanek, A. (1996). Rękopisy rosyjskich przekładów „Zielnika” (1613) Syreniusza w Petersburgu. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 41 (3/4), 189–195.
• Brzęk, G. (1987). [hasło] Syreński (Syreniusz) Szymon. W: S. Feliksiak (red.), Słownik biologów polskich (s. 517). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Brzozowski, S (1987). [hasło] Falimirz Stefan. W: S. Feliksiak (red.), Słownik biologów polskich (s. 161). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Bugaj, R. (1976). Nauki tajemne w Polsce w dobie odrodzenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Frazer, J.G. (2017). Złota gałąź. Studia z magii i religii. Tłum. H. Krzeczkowski. Kraków: Wydawnictwo „Vis-à-vis/Etiuda”.
• Gajda, Z. (2011). Do historii medycyny wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Hryniewiecki, B. (1989). [hasło] Falimirz Stefan. W: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny (s. 354–355). T. 6. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Jankowiak, L.A. (2005). Słownictwo medyczne Stefana Falimirza. T. 1. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy – Instytut Slawistyki PAN.
• Kowalski, P. (2007). Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kroczak, J. (2004). Komety i kaznodzieje z wieku XVII. Literatura Ludowa, 48 (6), 3–13.
• Kroczak, J. (2006). „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi…”. Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Kroczak, J. (2008). Szymon Szymonowic i Jan Gawiński a magicznie zadawana impotencja. W: R. Krzywy (red.), Amor vincit omnia. Erotyzm w literaturze staropolskiej (s. 49–63). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Levack, B.P. (1991). Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej. Przeł. E. Rutkowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Maciejowski, W.A. (1851). Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830 z rękopisów i druków zebrawszy, w obrazie literatury polskiej historycznie skreślonym. T. 1. Warszawa: S. Orgelbrand.
• Mielicka, H. (1993). Praktyki magii religijnej występujące w obyczajowości wsi polskiej. Kieleckie Studia Pedagogiczne, 6 (7), 135–153.
• Odrzywolska, A. (2020). Praktyki magiczne w XVI w. i ich kontekst kulturowy. Klio, 53 (2), 107–132.
• Partyka, J. (2000). Obraz kobiety leczącej w tekstach staropolskich. W: I. Arabas (red.), Pod patronatem Hygei. Udział kobiet w rozwoju nauk przyrodniczych (s. 71–84). Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN.
• Partyka, J. (2005). ,,Orzech, sztokfisz, niewiasta jednym kształtem żyją…”. Kobieta w koncepcie staropolskim. W: L. Ślękowa, A. Karpiński, W. Pawlak (red.), Koncept w kulturze staropolskiej (s. 247–256). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Pepłowski, F. (2018). [hasło] Maija. W: Słownik polszczyzny XVI w. Pobrane z: http://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/65077#znaczenie-1 (3.9.2020).
• Pilaszek, M. (2008). Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII. Kraków: Universitas.
• Rostafiński, J. (1893). Zielnik czarodziejski, to jest Zbiór przesądów o roślinach. Kraków: Akademia Umiejętności.
• Rostański, K. (1997). Szymon Syreniusz i jego dzieło. Wiadomości Botaniczne, 41 (2), 7–12.
• Roszak, S. (2004). Archiwa sarmackiej pamięci. Funkcje i znaczenie rękopiśmiennych ksiąg silva rerum w kulturze Rzeczypospolitej XVIII wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Seyda, B. (1962). Dzieje medycyny w zarysie. Cz. 1. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
• Spólnik, A. (1990). Nazwy polskich roślin do XVIII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Szostak, J. (2006). Farmakognozja, farmacja galenowa i aptekarstwo w renesansowych zielnikach polskich. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
• Wawrzeniecki, M. (1927). Szkoła magii w Krakowie. Lud, 26 (1), 69–70.
• Wildiers, N.M. (1985). Obraz świata a teologia od średniowiecza do dzisiaj. Przeł. J. Doktór. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
• Windakiewicz, S. (1891). Padwa. Studium z dziejów cywilizacji polskiej. Kraków: Gebethner i Wolff. Wiszniewski, M. (1842). Historia literatury polskiej. T. 4. Kraków: S. Gieszkowski.
• Wiślicz, T. (2001). Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo „Neriton”.
• Wojtowicz, W. (2012). Między literaturą a kulturą. Studia o „literaturze mieszczańskiej” przełomu XVI i XVII wieku. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Zemanek, A. (1996). Z dziejów botaniki renesansu – padewskie inspiracje polskich zielnikarzy. Kwartalnik Nauki i Techniki, 41 (1), 31–58.
• Zemanek, A. (2000). Szymon Syreński (Syreniusz, Syrennius) (ok. 1540–1611). Przyrodnik, zielnikarz, lekarz. W: A. Zemanek (red.), Złota Księga Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (s. 27–36). Cz. 1. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Zemanek, A., Rostański, K. (1996). „Habent sua fata libelli”, czyli uwagi o egzemplarzach „Zielnika” (1613) zachowanych w Polsce. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 41 (3/4), 159–188.
• Żurkowa, R. (1985). Wokół „Zielnika” Szymona Syreniusza. Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie, 30 (1), 169–183.
• Żybert, E. (2013). Wstęp. W: Kyranides. O magicznych właściwościach roślin, zwierząt i kamieni (s. 5–42). Tłum., oprac. E. Żybert. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.

Identifiers

DOI

10.18318/me.2020.1-02