Moralność finansowa konsumentów jako konstrukt teoretyczny i jego empiryczna reprezentacja na przykładzie polskich konsumentów

• Authors: Lewicka-Strzałecka Anna

Title variants

EN

Consumer financial morality as a theoretical construct and its empirical representation with regards to Polish consumers

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Patologie występujące w sferze finansów są trafnym odzwierciedleniem organizacji społeczeństwa nie tylko w kontekście wielkich skandali i zapaści powodowanych przez instytucje finansowe, bezwzględnych oszustów czy chciwych menedżerów, ale także od strony udziału zwykłych obywateli w deregulacji rynku. Drobne wykroczenia i nadużycia nie są tak spektakularne jak zorganizowane oszustwa, ale popełniane w skali masowej oddziałują negatywnie na rynek i instytucje społeczne. Celem artykułu jest analiza zaburzeń systemu moralnej regulacji konsumentów w obszarze relacji finansowych oraz empiryczna identyfikacja struktury tych zaburzeń i czynników im sprzyjających. W perspektywie teoretycznej analiza bazuje na koncepcji moralności ekonomicznej (Thompson 1971) oraz teorii anomii instytucjonalnej odnoszonej do codziennych nadużyć (Karstedt, Farrall 2006). Część empiryczna ukierunkowana została na badanie moralności finansowej traktowanej jako konstrukt złożony z dwóch komponentów: oceny nadużyć dokonywanych przez konsumentów oraz percepcji instytucjonalnej deregulacji na rynku finansowym, a także próby uchwycenia zależności między tymi komponentami. Badanie zrealizowano techniką telefonicznego sondażu, przeprowadzonego na ogólnopolskiej, reprezentatywnej 1000-osobowej próbie dorosłych konsumentów.

EN

Pathologies in the financial sphere accurately reflect the organization of society, not only in the context of the major scandals and collapses caused by financial institutions, ruthless crooks, or greedy managers, but also with respect to the participation of normal citizens in market deregulation. Petty crime and unfair practices are not so spectacular as organized swindles, but committed en mass they negatively affect the market and social institutions. The aim of this paper is to analyze the disturbances in the system of moral regulation of consumers in the financial sphere, and to identify empirically the structure of these disturbances and their facilitators. The theoretical framework of the analysis is based on the concept of a moral economy (Thompson 1971) and the institutional anomie theory of everyday crime (Karstedt, Farrall 2006). The empirical part is oriented toward the study of financial morality of consumers, treated as a construct comprised of two components: evaluation of everyday crimes committed by consumers and the perception of the institutional deregulation in the financial market. This work is also an attempt to capture the relationship between these components. The study was conducted using a telephone survey on a Polish nationwide representative sample of 1000 adult consumers.

Keywords

PL

moralność ekonomiczna; teoria anomii instytucjonalnej; moralność finansowa; konsumentów; codzienne nadużycia

EN

moral economy; institutional anomie theory; consumer financial morality; crimes of everyday life

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2016
• Volume: LXV (65)
• Issue: 3
• Pages: 41-79

Dates

published

2016

Contributors

author

Lewicka-Strzałecka Anna

• Polska Akademia Nauk

References

• Al-Khatib J., S.J. Vitell, M.A. Rawwas. 1997. “Consumer Ethics: A Cross-Cultural Investigation”. European Journal of Marketing 31(11/12): 750–767.
• Bieliński J. 2013. Między anomią a fatalizmem. Regulacja społeczna w Polsce w okresie zmiany systemowej. Kraków: Nomos.
• Bernstein L. 1992. “Opting Out of the Legal System. Extralegal Contractual Relations in the Diamond Industry”. Journal of Legal Studies 21: 115–157.
• Blau P.M. 2010. Wymiana i władza w życiu społecznym. Kraków: Nomos.
• Burke P. 2005. History and Social Theory. Ithaca: Cornell University Press.
• CBOS 1999. Opinie o łapówkach. Komunikat z badań BS/139/99.
• CBOS 2012. Zaufanie do banków. Komunikat z badań BS/145/2012.
• CBOS 2016. Postawy wobec płacenia podatków. Komunikat z badań 85/2016.
• Cialdini R. 1994. Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Durkheim É. 2006. Samobójstwo. Studium z socjologii. Tłum. K. Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Dylus A. 1992. Moralność krańcowa jako problem dla katolickiej nauki społecznej. Warszawa: Pallotinum.
• Edelman Trust Barometer. 2016. http://www.edelman.com/insights/intellectual-property/2016-edelman-trust-barometer/ [dostęp: 15.09.2016].
• Epstein G.A. 2005. Financialization and the World Economy, Cheltenham: Edward Elgar.
• Ericson R.V., D. Barry, A. Doyle. 1999. “The Moral Hazards of Neo-Liberalism: Lessons from the Private Insurance Industry”. Economy and Society 29: 532–58.
• Falk A., N. Szech. 2013. „Morals and Markets”. Science 340: 707–711.
• Frentzel-Zagórska J., K. Zagórski. 1992. „Prywatyzacja i interwencjonizm państwowy w polskiej opinii publicznej”. Studia Socjologiczne 3-4: 65–87.
• Glapiak E. 2014. „Ubezpieczyciele zaniżają odszkodowania”. Rzeczpospolita. Ubezpieczenia. 14.05.
• Goldman Sachs Global Investment Research. 2013. http://www.goldmansachs.com/our-thinking/archive/ [dostęp: 15.04.2016].
• GUS. 2015. Wartości i zaufanie społeczne w Polsce w 2015 r. Badanie spójności społecznej. Warszawa: GUS.
• InfoDług. 2016. Ogólnopolski raport o zaległym zadłużeniu i niesolidnych dłużnikach. BIG InfoMonitor.
• Karstedt S., S. Farrall. 2006. “The Moral Economy of Everyday Crime. Markets, Consumers and Citizen”. British Journal of Criminology 46: 1011–1036.
• Kittleson M.A. 2012. A Cross-National, Longitudinal Test of Institutional Anomie Theory. Western Michigan University, Master’s Theses. Paper 54. http://scholarworks.wmich.edu/masters_theses/54. [dostęp: 15.06.2016].
• KPF, E&Y. 2014. Wyłudzenia kredytów w segmencie detalicznym. Raport z badania przeprowadzonego przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych oraz Ernst & Young.
• KPF, E&Y. 2015. Nadużycia w sektorze finansowym. Raport z badania przeprowadzonego przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych oraz Ernst & Young.
• KPF, IRG SGH. 2014. Sytuacja na rynku Consumer Finance. III kwartał 2014. Raport z badania przeprowadzonego przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych oraz Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH.
• Kurkliński L., K. Markowski (red.). 2012. Systemy wymiany informacji kredytowej – doświadczenia polskie i europejskie. Warszawa: Biuro Informacji Kredytowej S.A.
• Lapavitsas C. 2013. Profiting without Producing: How Finance Exploits Us All. London and New York: Verso.
• Lewicka-Strzałecka A. 2006a. Moralność ekonomiczna w krajach europejskich. W: W środku Europy. H. Domański, A. Ostrowska, P. Sztabiński (red.). 241–266.Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Lewicka-Strzałecka A. 2006b. Odpowiedzialność moralna w życiu gospodarczym. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Lewicka-Strzałecka A., P. Białowolski. 2007. Etyka zobowiązań finansowych i stosunek do instytucji upadłości konsumenckiej. W: Etyka i ekonomia. B. Klimczak, A. Lewicka-Strzałecka (red.), 87–108.Warszawa: Wydawnictwo PTE.
• Lopes C.A. 2010. “Consumer morality in times of economic hardship: evidence from the European Social Surve”. International Journal of Consumer Studies 34: 112–120.
• Luijk H.J.L. van. 1997. “Business Ethics in Western and Northern Europe: A Search for Effective Alliances”. Journal of Business Ethics 6: 111–122.
• Merton R.K. 1938. “Social Structure and Anomie”. American Sociological Review 3: 672–82.
• Merton R.K. 1964. Anomie, Anomia, and Social Interaction. W: Anomie and Deviant Behavior. Marshall Clinard (red.), 213–242. New York: Free Press.
• Merton R.K. 1968, 2002. Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Tłum. E. Morawska, J. Wertenstein-Żuławski. Warszawa: PWN.
• Messner S., R. Rosenfeld. 1997. Markets, Morality and an Institutional Anomie Theory of Crime. W: The Future of Anomie Theory. N. Passas, R. Agnew (red.), 207–224. Boston: Northeastern University Press.
• Messner S., R. Rosenfeld. 2007. Crime and the American Dream. Belmont, CA: Wadsworth.
• Messner S., H. Thome, R. Rosenfeld. 2008. “Institutions, Anomie, and Violent Crime: Clarifying and Elaborating Institutional-Anomie Theory”. International Journal of Conflict and Violence 2 (2): 163–181.
• Mróz B. 2012, Konsumenci i gospodarstwa domowe na nieformalnym rynku pracy w Polsce, Konsumpcja i rozwój 1(2): 24–35.
• Muncy J.A., J.K. Eastman. 1998. “Materialism and Consumer Ethics: An Exploratory Stud”. Journal of Business Ethics 17: 137–145.
• Muncy J.A., S.J. Vitell. 1992. “Consumer Ethics: An Investigation of the Ethical beliefs of the final Consumer”. Journal of Business Research 27: 297–311.
• Nee V. 2006. Instytucje jako forma kapitału. Tłum. M. Biernacka. W: Współczesne teorie socjologiczne. A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (red.), 563–565. Warszawa: Scholar.
• North D.C. 1990. Institutions, Institutional Change and Economic Perfomance. Cambridge: Cambridge University Press.
• Nowak S. 1985. Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN.
• Ossowska M. 1970. Normy moralne. Warszawa: PWN.
• Ostaszewski P. 2015. Efektywność egzekucji komorniczej. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości.
• Parsons T. 1951. The Social System. New York: Free Press.
• Parsons T. 1990 [1934]. “Prolegomena to a Theory of Social Institutions”. American Sociological Review 55: 319–33.
• Parsons T. 1972. Szkice z teorii socjologicznej. Tłum. A. Bentkowska. Warszawa: PWN.
• PIU. 2014. Raport roczny Polskiej Izby Ubezpieczeń 2014. https://www.piu.org.pl/raport-roczny-piu. [dostęp: 15.04.2016].
• Polonsky M.J., P.Q. Brito, J. Pinto, N. Higgs-Kleyn. 2001. “Consumer Ethics in the European Union: A Comparison of Northern and Southern Views”. Journal of Business Ethics 31: 117–130.
• Priem R., D. Worrell, B. Walters, T. Coalter. 1998. “Moral Judgment and Values in a Developed and Developing Nation: A Comparative Analysis”. Journal of Business Ethics 17: 491–501.
• Rawwas M.Y.A. 1996. “Consumer Ethics: An Empirical Investigation of Ethical beliefs of Austrian Consumers”. Journal of Business Ethics 15(9): 1009–1119.
• Rona-Tas A. 2014. Consumer Credit and Society in Transition Countries. In: Markets and Civil Society: The European Experience in Comparative Perspective. V. Peres-Dias (ed.). New York: Berghan.
• Rose N. 1996. “The Death of the Social? Re-figuring the Territory”. Economy and Society 25: 327–56.
• Sowa B. 2015. „Zabawy z długami, jak ustrzec się komornika”. Dziennik.pl 21.01.2015.
• Szafraniec K. 2002. Anomia okresu transformacji a orientacje normatywne młodzieży. Perspektywa międzygeneracyjna. W: Kondycja moralna społeczeństwa polskiego. J. Mariański (red.), 453–480. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Sztompka P. 2016. Kapitał społeczny. Teoria przestrzeni międzyludzkiej. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Thompson E.P. 1971. „The Moral Economy of the English Crowd in the Eighteenth Century”. Past and Present 50: 76–136.
• TNS Polska. 2014. Wizerunek polskiego sektora bankowego. Raport TNS Polska dla Związku Banków Polskich.
• TNS Polska. 2015. Postawy konsumentów wobec produktów finansowych w kontekście tzw. polisolokat. Raport TNS Polska dla Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
• Tyszka T., J. Sokołowska. 1991. „Struktura poznawcza i struktura preferencji Polaków w sferze społeczno-ekonomiczne”. Studia Socjologiczne 3–4: 29–50.
• Vitell S., J. Muncy. 2005. “The Muncy-Vitell Consumer Ethics Scale: A Modification and Application”. Joumal of Business Ethics 62: 267–275.
• Wąsowski M. 2014. Banki w Polsce mają jedne z najwyższych opłat i prowizji w Europie? Raport Goldman Sachs uderza w polską bankowość. http://natemat.pl/97041 [dostęp: 16.04.2016].
• Willgerodt H. von. 1980. Grenzmoral und Wirtscaftsordnung. W: Soziale Verantwortung.Festschrift für Goetz Briefs zum 80. J. Broermann, P. Herder-Dorneich (red.). Berlin: Geburtsag.
• Wood G. 1995. “Ethics at the Purchasing/Sales Interface: An International Perspective”. International Markeing Review 12(4): 7–19.
• ZBP. 2015. InfoDOK. Raport o dokumentach. 24 edycja: IV kwartał 2015.

Identifiers

ISSN

0033-2356