Petrografia żwirów i eratyki przewodnie w osadach wodnolodowcowych jako przesłanki wnioskowania na temat źródeł i kierunków transportu materiału w obszarze między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem

• Authors: Górska-Zabielska Maria , Wachecka-Kotkowska Lucyna

Title variants

EN

Gravel petrography and erratics of the glaciofluvial sediments as base of characteristics of the source and transport direction in the Piotrków Trybunalski, Radomsko and Przedbórz area

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono cechy petrograficzne średnioziarnistych żwirów (4–10 mm) dla 64 próbek w 28 stanowiskach terenowych oraz gruboziarnistych (20–60 mm) w połączeniu ze wskaźnikiem TGZ dla 7 stanowisk. Stwierdzono, że w całym badanym obszarze skład petrograficzny w osadach wodnolodowcowych jest generalnie podobny. Wskazano, że w drobniejszej frakcji żwiru rzadziej obecne są wapienie dolnopaleozoiczne, natomiast więcej jest skał krystalicznych i krzemieni. Analiza petrograficzna frakcji grubszej żwiru dowodzi, że zanim lądolód dotarł do północnych stoków wyżyn musiał przemieszczać się (= egzarował) po wychodniach skał w SE Szwecji oraz dnie Bałtyku. Wyliczone centrum głazowe badanych osadów lokuje się w strefie ograniczonej koordynatami geograficznymi: 16,4–17,0°E oraz 57,5–58,7°N.

EN

The article presents petrographic features of medium (4–10 mm) and coarse (20–60 mm) gravels for 64 samples from 28 sites together with TGZ (Theoretical Gravel Centre) index for 7 sites. It have been found that in the investigated area in glaciofluvial sediments petrography is generally similar. Also pointed was, that in the finer gravel fraction the Lower Palaeozoic limestones are rare, however crystalline and flint rocks are more evident. Petrography of the coarse gravel fraction proves that before the ice-sheet reached the Northern Polish Upland slopes, it must have moved along outcrops in the South- East Sweden and the Baltic floor. The connected TGZ index of the sediments investigated lies within 16,4–17,0°E and 57,5– 58,7°N coordinates.

Keywords

PL

petrografia żwirów; wskaźnik TGZ; osady wodnolodowcowe; lądolód warty; region łódzki; środkowa Polska

EN

gravel petrography; TGZ index; glaciofluvial deposits; Wartanian ice-sheet; Łódź Region; central Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2015
• Volume: 103
• Pages: 57-78

Dates

published

2015

Contributors

author

Górska-Zabielska Maria

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Instytut Geografii

author

Wachecka-Kotkowska Lucyna

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

References

• Böse M. 1979. „Die geomorphologische Entwicklung im westlichen Berlin nach neueren stra-tigraphischen Untersuchungen“. Berliner Geographische Abhandlungen 28: 1-43.
• Böse M. 1983. „Zum Aufbau der Sedimente im Berliner Urstromtal nach Kiesanalysen von Geschie-bemergeln“. Zeitschrift für Geomorphologie NF 27 (2): 139-145.
• Böse M. 1989. „Methodisch-stratigraphische Studien und paläomorphologische Untersuchungen zum Pleistozän südlich der Ostsee“. Berliner Geographische Abhandlungen 51: 1-114.
• Böse M., M. Górska. 1995. „Lithostratigraphical studies in the outcrop at Ujście, Toruń-Eberswalde Pradolina, western Poland”. Eiszeitalter und Gegenwart 45: 1-14.
• Cepek G. 1962. „Zur Grundmoränenstratigraphie in Brandenburg”. Berichte der Deutschen Gesell-schaft für Geologische Wissenschaften, Serie B, 7 (2): 275-278.
• Cepek A.G. 1969. „Zur Bestimmung und stratigraphischen Bedeutung der Dolomitgeschiebe in den Grundmoränen im Nordteil der DDR”. Geologie 18 (6): 657-673.
• Cepek A.G. 1973. „Zur stratigraphischen Interpreta¬tion des Quartärs der Stoltera bei Warnemünde nach neuen Geschiebeanalysen”. Zeitschrift für Geologische Wissenschaften, 1 (9): 1155-1171.
• Cepek A.G., 1975. „Zur Stratigraphie des Quartärs in den Kliffprofilen nördlich Saßnitz/Rügen”. Wiss. Zeitschr. d. Ernst-Moritz-Arndt-Universität Greifswald 24 (3/4): 171-174.
• Cepek A.G. 1981. „Drei Interglaziale in einer mittel- bis jungpleistozänen Schichtenfolge östlich von Berlin”. Zeitschrift für Angewandte Geologie 27 (9): 397-405.
• Czerwonka J.A. 1998. „Litostratygrafia glin lodowcowych: uwagi metodyczne”. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 385: 113-126.
• Czerwonka J.A., D. Krzyszkowski. 1994. „Pleistocene stratigraphy and till petrography of the central Great Poland Lowland”. Folia Quaternaria 65: 7-71.
• Czubla P. 2001. Eratyki fennoskandzkie w Polsce Środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geographica Lodziensia 80.
• Gałązka D. 2004. Zastosowanie makroskopowych badań eratyków do określenia stratygrafii glin lodowcowych środkowej i północnej Polski. Maszynopis pracy doktorskiej. Warszawa: Archiwum Wydziału Geologii UW.
• Górska M. 1998. „Zalety i wady analiz petrograficznych osadów lodowcowych”. Główne kierunki badań geomorfologicznych w Polsce - stan aktualny i perspektywy. Referaty i komunikaty. IV Zjazd Geomorfologów Polskich. Lublin 3-6 czerwca 1998: 275-289.
• Górska M. 1999. „Advantages and disadvantages of petrographical analyses of glacial sediments”. Kwartalnik Geologiczny 43 (2): 241-250.
• Górska M. 2000a. „Wybrane właściwości petrograficzne vistuliańskich moren dennych środko¬wej i zachodniej Wielkopolski oraz ich znaczenia dla oceny dynamiki ostatniego lądolodu”. Prace PTPN 26: 1-145.
• Górska M. 2000b. „Petrografia osadów lodowcowych w południowej Wielkopolsce (Włosza-kowice)”. Przegląd Geologiczny 48(4): 364-367.
• Górska M. 2000c. „Narzutniaki skandynawskie – metodyka badań i interpretacja. Analiza eratyków ze stanowiska w Koczerach koło Drohiczyna”. Warsztaty terenowe „Osady, struktury deformacyjne i formy warciańskiej strefy glacjomarginalnej na Nizinie Podlaskiej.” Lublin - Mielnik, 25-29.09.2000: 67-72.
• Górska M. 2001. „Petrografia glin morenowych w Wielkopolsce”. Poznań: Wydawnictwo UAM, seria Geografia 64: 149-173.
• Górska M. 2002a. „Petrographie von uckermärkischen Geschieben”. Geologische Brandenburgische Beiträge 3: 35-47.
• Górska M. 2002b. „Petrografia osadów akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej Pojezierza Drawskiego”. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria A, 53: 29-42.
• Górska M. 2003a. „Analiza petrograficzna narzutniaków skandynawskich”. W Analizy sedy-mentologiczne osadów glacigenicznych, Lublin: 23-31.Wydawnictwo UMCS.
• Górska M. 2003b. „Nowe znalezisko porfiru rombowego z Oslo na terenie północno-zachodniej Polski”. Przegląd Geologiczny 51 (7): 580-585.
• Górska M. 2006. „Narzutniaki przewodnie z Sobolewa (sandr suwalsko-augustowski)”. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU 3 (2005): 209-212.
• Górska-Zabielska M. 2010. „Analiza petrograficzna osadów glacjalnych – zarys problematyki”. Land-form Analysis 12: 48-69.
• Górska-Zabielska M., L. Wachecka-Kotkowska. 2010. Cechy petrograficzne osadów glacigenicznych budujących powierzchnię Wysoczyzny Bełchatowskiej, Równiny Piotrkowskiej i Wzgórz Radomsz-czańskich - wyniki wstępne. W Dynamika zaniku lądolodu podczas fazy pomorskiej w NE części Mazur. XVII Konferencja „Stratygrafia Plejstocenu Polski”, Jeziorowskie, 6-10.09.2010, 58-63. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy.
• Górska-Zabielska M., L. Wachecka-Kotkowska. 2014. „Petrographical analysis of Warthian fluvio-glacial gravels as a tool to trace the source area – a case study from central Poland”. Geologos 20, 3: 183-199.
• Górska-Zabielska M., Zabielski R. 2010. „Petrographic analysis and indicator erratics of gravels of the Odra Lobe”. Studia Quaternaria 27: 17–25
• Górska-Zabielska M., R. Zabielski. 2011. „Kleinkieszählung und Leitgeschiebe des Oder Lobus”. Zeit-schrift für Geomorphologie 55 (4): 493-513.
• Haldorsen S. 1982. „The enrichment of quartz in tills”. W Till and Related Deposits. Proceedings of the INQUA-Symposia on the Genesis and Lithology of Quaternary Deposits (USA 1981, Argentina 1982): 141-150.
• Hesemann J. 1975. „Kristalline Geschiebe der nordischen Vereisungen“. Krefeld: Geologisches Landesamt Nordrhein-Westphalen.
• Kasprzak L. 1988. „Dyferencjacja mechanizmów formowania stref marginalnych faz leszczyńskiej i poznańskiej ostatniego zlodowacenia na Nizinie Wielkopolskiej”. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN 5–6: 1-159.
• Kasprzak L. 1997. „Main lithofacial complexes of the Sława Śląska ice lobe (Vistulian glaciation, Great Poland Lowland)”. Quaternary Studies in Poland 14: 17-39.
• Kasprzak L. 2003. Model sedymentacji lądolodu vistuliańskiego na Nizinie Wielkopolskiej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Kasprzak L., S. Kozarski. 1984. Analiza facjalna osadów strefy marginalnej fazy poznańskiej ostatniego zlodowacenia w środkowej Wielkopolsce. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, seria Geografia 29.
• Kenig K. 1991. Litostratygrafia poziomów glin morenowych w profilach wiertniczych Pojezierza Su-walskiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, seria Geografia 50.
• Kenig K. 1998a. „Petrograficzne podstawy stratygrafii glin morenowych Polski północno-wschodniej”. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 380: 1-99.
• Kenig K. 1998b. Nowe ujęcie petrograficznych podstaw stratygrafii glin morenowych w Pol¬sce pół-nocno-wschodniej. W Nowe jednostki stratygraficzne Pojezierza Mazurskiego. V Konferencja „Stratygrafia Plejstocenu Polski”. Iznota, 1-4.09.1998: 10-11.
• Korn J. 1927. „Die wichtigste Leitgeschiebe der nordischen kristallinen Gesteine im norddeutschen Flachlande. Berlin: Preussische Geologische Landesanstalt: 1-64.
• Kozarski S. 1965. „Zagadnienie drogi odpływu wód pradolinnych z zachodniej części Prado¬liny Noteci-Warty”. Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej PTPN 5 (1): 1-97.
• Kozarski S. 1988. „Time and dynamics of the Last Scandinavian Ice-Sheet retreat from northwestern Poland”. Geographia Polonica 55: 91-101.
• Kozarski S. 1991. Litostratygrafia górnego plenivistulianu Niziny Wielkopolskiej w granicach ostatnie-go zlodowacenia: nowe dane i interpretacje. Wydawnictwo Naukowe UAM, seria Geografia 50: 471-496.
• Kozarski S. 1995. „Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki i transformacja geosystemu (~20 ka  10 ka BP)”. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN 1: 1-82.
• Krienke K. 2003. „Südostrügen im Weichsel-Hochglazial – Lithostratigraphische, lithofazielle, struk-turgeologische und landschaftsgenetische Studien zur jüngsten Vergletscherung im Küstenraum Vorpommerns (NE Deutschland)”. Greifswalder Geowissenschaftliche Beiträge 12: 1-147.
• Krzyszkowski D., J.A. Czerwonka. 1994. „Korelacja litostratygraficzna osadów czwartorzędowych z obszaru na południe od Szczecina”. Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Instytutu Geologicznego 7: 37-61.
• Lilliesköld M. 1990. Lithology and transport distance of glaciofluvial material. W Glacial indicator tra-cing, 151–164. Rotterdam: Balkema.
• Lipka E. 2011. Zróżnicowanie cech petrograficznych osadów polodowcowych na Wysoczyźnie Lubu-skiej. Maszynopis rozprawy doktorskiej. Poznań: Archiwum WNGiG UAM.
• Lisicki S. 1996. Stratygrafia plejstocenu centralnej części Pojezierza Mazurskiego. W Konfe-rencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”, Grabanów, 18-20.09.1996: 55-58.
• Lisicki S. 1998a. „Attempt of lithostratigraphic correlation of tills in north-eastern Poland and south-ern Lithhuania”. Geological Quarterly 42 (2): 161-172.
• Lisicki S. 1998b. „Interpretacja wyników analizy petrograficznej frakcji żwirowej glin zwałowych w nawiązaniu do ich genezy”. Przegląd Geologiczny 46 (5): 410-416.
• Lisicki S. 1998c. „Paleogeograficzny aspekt litostratygrafii glin zwałowych na przykładzie południowo-zachodnich Mazur”. Przegląd Geologiczny 46 (7): 599-602.
• Lisicki S. 2000. „Kryteria stosowania litotypów stratygraficznych glin lodowcowych w badaniach czwartorzędu”. Przegląd Geologiczny 48 (4): 368-370.
• Lisicki S. 2001. Korelacja litostratygraficzna wybranych profilów osadów czwartorzędowych dorzecza środkowej i dolnej Wisły. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, seria Geogra¬fia 64: 251-259.
• Lisicki S. 2003. „Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wisły”. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 177: 1-105.
• Lüttig G. 1958. „Metodische Fragen der Geschiebeforschung”. Geologische Jahrbuch 75: 361-418.
• Lüttig G. 1999. „Geschiebestatistische Anmerkungen zur Quartärstratigraphie des nordischen Verei-sungsgebietes”. Eiszeitalter und Gegenwart – Quaternary Science Journal (E&G) 49: 144-163.
• Marks L., A. Ber, W. Gogołek, K. Piotrowska. 2006. Mapa Geologiczna Polski w skali 1:500 000. War-szawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
• Meyer K.-D. 1983. Indicator pebble and stone count methods. W Glacial deposits in North-West Europe, 275-287. Rotterdam: Balkema.
• Meyer K.-D. 1985. „Zur Methodik und über den Wert von Geschiebezählungen”. Der Geschie-besammler 19 (2/3): 75-83.
• Meyer K.-D. 1994. „Exkursionsführer zur Quartärgeologie des nordöstlichen Niedersachsen”. Ge-schiebekunde Aktuell 4: 1-36.
• Meyer K.-D. 1998. „Geschiebekundlich-stratigraphische Untersuchungen in der südlichen Lü-neburger Heide”. Mitt. Geol. Inst. Univ. Han¬nover 38: 178-188.
• Meyer K.-D. 2000. „Geschiebekundlich-stratigraphische Untersuchungen im Hannoverschen Wend-land (Niedersachsen)”. Brandenburgische Geowiss. Beitr. 7 (1/2): 115-125.
• Pettersson G. 1997. „Unexpected ice movement directions during the last deglaciation in Ujście, NW Poland - stratigraphical investigations”. Quaternary Studies in Poland 14: 85-94.
• Pettersson G. 2002. „Weichselian glaciation in the middle Noteć River region, northwest Poland”. LUNDQUA Thesis 47: 1-19.
• Roman M. 2012. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 ark. Gostynin (481). Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy.
• Różycki S.Z. 1972. Plejstocen Polski Środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. War-szawa: PWN.
• Rudolph F. 2005. Strandsteine. Sammeln und Bestimmen von Steinen an der Ostseeküste, Kiel: Gesamtverzeichnis Wachholtz Verlag.
• Rühberg N. 1999. „Über den Wert der Kleinge¬schiebezählungen (KGZ)”. Geschiebekunde Aktuell 15 (3): 87-100.
• Rühberg N., H.-D. Krienke. 1977. „Zur Geschie¬beführung der Weichselgrundmoräne im westlichen Odermündungsgebiet”. Zeitschrift für die Geologische Wissenschaft 5 (6): 805-813.
• Rutkowski J. 1995a. Badania petrograficzne żwirów. W Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników, 133-150. Warszawa: WGiSR UW.
• Rutkowski J. 1995b. Badania uziarnienia osadów bardzo gruboziarnistych. W Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników, 106-114. Warszawa: WGiSR UW.
• Schulz W. 1973. „Rhombenporphyr-Geschiebe und deren östliche Verbreitungsgrenze im nordeu-ropäischen Vereisungsgebiet”. Zeitschrift für die Geologische Wissenschaft 9: 1141-1154.
• Schulz W. 2003. Geologischer Führer für den nord¬deutschen Geschiebesammler. Berlin: CW Ver-lagsgruppe Schwerin.
• Smed P. 1993. „Indicator studies: a critical review and a new data – presentation method”. Bulle¬tin of the Geological Society of Denmark 40: 332-340.
• Smed P., J. Ehlers. 2002. Steine aus dem Norden. Geschiebe als Zeugen der Eiszeit in Nord-deutschland. Berlin, Stuttgart: Gebrüder Borntraeger.
• Stanisz A. 2001. Przystępny kurs statystyki w oparciu o program STATISTICA PL na przykładach z me-dycyny. Kraków: StatSoftPolska.
• Svenson C.H. 2005. „Geschützte Findlinge der Insel Rügen”. Landesamt für Umwelt, Naturschutz und Geologie Mecklenburg-Vorpommern, Güstrow: 1-28.
• Trembaczowski J. 1961. „Przyczynki do metodyki badań granulometryczno-petrograficznych utworów morenowych”. Annales Univ. M. Cu¬rie-Skłodowska, sec. B 16 (3): 63-95.
• Trembaczowski J. 1967. „Granulometryczno-petrograficzna charakterystyka glin zwało¬wych Wysoczyzny Konińskiej”. Prace Instytutu Geologicznego 48: 147-162.
• Turkowska K. 2006. Geomorfologia regionu łódzkiego. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Wachecka-Kotkowska L. 2004. Ewolucja doliny Luciąży – uwarunkowania klimatyczne i lokalne. Acta Geographica Lodziensia 86.
• Wachecka-Kotkowska L. 2015. Rozwój rzeźby obszaru między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem w czwartorzędzie. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Wachecka-Kotkowska L., M. Górska-Zabielska. 2011. Extent of the Middle Polish Glaciation (Saalian, MIS 6) in Central Poland in the light of the petrographic analysis. W Geomorphology for Human Ad-aptation to Changing Tropical Environments. IAG/AIG Regional Conference on Geomorphology 2011 Addis Ababa, Ethiopia – February 18-22, 2011: 161.
• Wachecka-Kotkowska L., P. Czubla, M. Górska-Zabielska. 2012a. Petrografia osadów kompleksu środkowopolskiego w okolicach Piotrkowa. W Korelacja osadów plejstocenu na pograniczu polsko-niemieckim w dolinie dolnej Odry. XIX Konferencja „Stratygrafia Plejstocenu Polski”, Cedynia, 3-7.09.2012: 110-113.
• Wachecka-Kotkowska L., P. Czubla, M. Górska-Zabielska, E. Król. 2012b. „Poligeneza pagóra w okolicach Mąkolic na wododziale Wisły i Odry na Wysoczyźnie Bełchatowskiej, region łódzki”. Acta Geographica Lodziensia 100: 161-178.
• Wachecka-Kotkowska L., P. Czubla, M. Górska-Zabielska, E. Król. 2012c. Stanowisko 5. Mąkolice. Pagór na wododziale Wisły i Odry jako przykład rzeźby poligenicznej. Czynniki różnicowania rzeźby Niżu Polskiego. Konferencja Jubileuszowa Profesor Krystyny Turkowskiej, Uniejów 13-15.06. 2012: 131-139.
• Wysota W. 2002. Stratygrafia i chronologia sedymentacji zlodowacenia wisły w południowej części Dolnego Powiśla. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Zabielski R. 1996. „Application of a petrographic method of the till floes”. Geological Quarterly 40 (2): 283-298.
• Zabielski R. 1999. „Jednorodność składu petrograficznego frakcji żwirowej w glinach lodow¬cowych jako podstawa ich korelacji”. Posiedzenia Naukowe PIG 55 (7): 57-59.
• Zabielski R. 2003. Jakie cechy składu petrograficznego glin lodowcowych mogą być przydatne w litostratygrafii? W Cechy litologiczne plejstoceńskich glin morenowych źródłem infor¬macji stratygraficznych i paleogeograficznych. Konferencja PIG, 21-22.11.2003: 39-40.
• Zabielski R. 2005. Korelacja glin lodowcowych rejonu Konina z zastosowaniem analizy statystycznej. Maszynopis rozprawy doktorskiej Warszawa: Centralne Archiwum Geologiczne PIG.
• Zandstra J.G. 1999. Platenatlas van noordelijke kristalijne gidsgesteenten. Leiden: Backhuys Publishers.

Identifiers

ISSN

0065-1249