„...was für ein blutbad wäre nicht zu sorgen?“ Zu den Streitigkeiten in Danzig 1674/1675 oder: Ägidius Strauch, ein in Wittenberg geprägter Lutheraner

• Authors: Claudia Drese

Title variants

PL

(„...was für ein blutbad wäre nicht zu sorgen?“ Przyczynek do sporów w Gdańsku w latach 1674–1675 albo: Idzi Strauch, luteranin ukształtowany w Wittenberdze

• Languages of publication: DE

Abstracts

PL

Idzi Strauch (1632–1682), zaangażowany w „synkretycznym sporze” po stronie Abrahama Calova, został w 1669 r. powołany na stanowisko proboszcza kościoła Św. Trójcy oraz rektora gimnazjum w Gdańsku. Od 1670 r. stosunki Straucha zarówno z ewangelickim konsystorzem jak również z gdańską radą stawały się coraz trudniejsze. Ponieważ Strauch nie został w 1670 r. wybrany seniorem konsystorza, nie uczestniczył w jego posiedzeniach, a gdy w 1672 r. ukazały się jego wyznaniowo polemiczne Purim-Predigten, stał się Strauch dla rady miejskiej Gdańska nie do zaakceptowania. W grudniu 1673 r. został pozbawiony swoich funkcji. Dymisja uzasadniona została m.in. tym, że Strauch podjął działania polityczne i miał jakoby konspirować ze Szwedami. Strauch miał jednak także zwolenników w Gdańsku. 2 I 1674 r. cztery główne cechy przedłożyły za nim radzie suplikę, do której przyłączyły się także inne cechy oraz zarząd para/ i Św. Trójcy. Dwa dni później, w związku z posiedzeniem rady, doszło do zgromadzenia pospólstwa, które przerodziło się w tumult. Tłum domagał się przywrócenia Strauchowi jego funkcji, co też w następstwie tego nacisku nastąpiło 4 I 1674 r. W związku z tym aktem – wymuszonym restytuowaniem Straucha – doszło następnie do kontrowersji prawno-teologicznej, czy dymisja i restytucja Straucha nastąpiły zgodnie z prawem. W XVII w. kontrowersje tego rodzaju rozstrzygane były za pomocą tzw. responsów (kompetentnych ekspertyz przygotowanych na przesłane zapytanie). W tym przypadku ekspertyzy pochodziły z fakultetów teologicznych w Rostocku, Gryfii, Jenie, Lipsku i Wittenberdze. Jedynym fakultetem, który nie argumentował na rzecz Straucha, był – co ciekawe – ten z jego alma mater, uniwersytetu w Wittenberdze. Druga ekspertyza z Wittenbergi, która zakwalifikowała tumult w dniu 4 I 1674 r. jako powstanie przeciwko zwierzchności, spowodowała wielkie oburzenie w cechach, które poczuły się zniesławione określeniem „motłoch” i publicznie zaprotestowały przeciwko stanowisku fakultetu teologicznego uniwersytetu w Wittenberdze. Gdy dla Straucha stało się jasne, że sytuacja w Gdańsku dla niego raczej się nie poprawi, rozpoczął on zarówno ze stroną polską, jak również ze Szwecją i Brandenburgią negocjacje w sprawie nowego stanowiska. Szwecja i Brandenburgia widziały w tych rokowaniach szansę przeciągnięcia gdańskiej rady na swoją stronę. Po zapewnieniu Szwedów, że Strauch będzie mógł wrócić do Gdańska natychmiast, jak tylko sytuacja w mieście się uspokoi, rada wyraziła zgodę na objęcie przez niego profesury w Gryfii i Strauch opuścił 4 X 1675 r. Gdańsk. Nie udało mu się jednak dotrzeć do Gryfii. Statek, którym płynął został podczas trwającej wojny szwedzko-brandenburskiej zdobyty przez Brandenburczyków i Strauch do 1678 r. przebywał w niewoli w Kostrzynie. W 1678 r. wrócił do Gdańska i pozostał tam do swojej śmierci.

Keywords

PL

Idzi Strauch młodszy; ortodoksja luterańska w Gdańsku; responsy; fakultet teologiczny w Wittenberdze; polemiki wyznaniowe; polityka polska, szwedzka i brandenburska w XVII w.

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2010
• Volume: 75
• Issue: 4
• Pages: 33-49

Contributors

author

Claudia Drese

• Theologische Fakultät der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, Institut für Bibelwissenschaften und Kirchengeschichte, Kirchen- und Dogmengeschichte (Reformation und Neuzeit)