Dlaczego preromantyzm? Literatura przełomu XVIII i XIX stulecia w terminologii historyka literatury

• Authors: Paweł Pluta

Title variants

EN

Why pre-Romanticism? Literature of the Turn of the 18th and 19th Centuries in the Terminology of a Literary Historian

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest próbą spojrzenia na znaczenie terminu „preromantyzm” przez pryzmat funkcjonowania tego pojęcia w tekstach literaturoznawczych. Przedmiotem analizy są rozprawy zamieszczone w przygotowanych przez Alinę Aleksandrowicz i Ewę Grzędę dwóch książkach naukowych, które dzieli data wydania (1991 i 2007), charakter publikacji (tom zbiorowy i autorska antologia utworów literackich), łączy natomiast użycie w formule tytułowej terminu „preromantyzm”. Rekonstruowane w toku rozważań sensy terminu „preromantyzm” odsyłają do zjawisk estetyczno-literackich, które mają w nauce o literaturze swoje nazwy: „sentymentalizm”, „gotycyzm”, „osjanizm” czy „rokoko”. Materiałem uzupełniającym bądź porównawczym dla formułowanych wniosków są spostrzeżenia innych badaczy literatury (T. Kostkiewiczowa, A. Kowalczykowa, J. Krzyżanowski, Z. Libera, J. Lyszczyna, J. Maciejewski), którzy problem preromantyzmu rozpatrywali wcześniej.

EN

The article is an attempt to look at the meaning of the term “pre-Romanticism” through the prism of its functioning in literary texts. The subject of analysis are texts published in two book by Alina Aleksandrowicz and Ewa Grzęda. The two books are different in terms of the date (1991 and 2007) and the nature of the publication (collective volume and author’s anthology of literary works), but also linked to each other through the use of the term pre-Romanticism in their titles. The reconstructed senses of the term pre-Romanticism refer to aesthetic and literary phenomena which have their specific names in literary studies: Sentimentalism, Gothicism, Ossianism or Rococo. The observations of other literary researchers (T. Kostkiewiczowa, A. Kowalczykowa, J. Krzyżanowski, Z. Libera, J. Lyszczyna, J. Maciejewski), who previously considered the problem of pre-Romanticism, constitute a complementary or comparative material for the formulated conclusions.

Keywords

PL

preromantyzm; romantyzm; oświecenie; klasycyzm; sentymentalizm; gotycyzm; osjanizm; rokoko; Puławy; Czartoryscy; natura

EN

pre-Romanticism; Romanticism; Enlightenment; Classicism; Sentimentalism; Gothicism; Ossianism; Rococo; Puławy; Czartoryski family; nature

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2019
• Volume: 67
• Issue: 1: Literatura polska
• Pages: 39-52

Contributors

author

Paweł Pluta

• Uniwersytet Wrocławski

References

• Aleksandrowicz Alina, Nieznany traktat Adama Jerzego Czartoryskiego, [w:] Lustra historii. Rozprawy i eseje ofiarowane Profesor Marii Żmigrodzkiej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej, red. Maria Kalinowska, Elżbieta Kiślak, Warszawa 1998, s. 25-38.
• Aleksandrowicz Alina, Odkrycie nowej natury i literatury (nieznana podróż Izabeli Czartoryskiej do Anglii i Szkocji), [w:] Z problemów preromantyzmu i romantyzmu. Studia i szkice, red. Alina Aleksandrowicz, Lublin 1991, s. 7-75.
• Bagłajewski Arkadiusz, Kategoria rozpaczy i nadziei w utworach literackich z roku 1795, [w:] Z problemów preromantyzmu i romantyzmu. Studia i szkice, red. Alina Aleksandrowicz, Lublin 1991, s. 119-144.
• Czwórnóg-Jadczak Barbara, Twórczość Franciszka Wężyka (1803-1830) – konteksty środowiskowe: Kraków; tragedia o Wandzie „co chciała Niemca”, [w:] Z problemów preromantyzmu i romantyzmu. Studia i szkice, red. Alina Aleksandrowicz, Lublin 1991, s. 77-100.
• Jędrzejewski Tomasz, Literatura w warszawskiej prasie kulturalnej oświecenia i romantyzmu, Kraków 2016.
• Jończyk Anna, Sentymentalizm a preromantyzm, „Konteksty Kultury” 2011, z. 3, s. 205-216.
• Kostkiewiczowa Teresa, Sentymentalizm w literaturze polskiego Oświecenia. Zarys problematyki, [w:] Problemy literatury polskiej okresu Oświecenia, red. Zbigniew Goliński, seria 1, Wrocław 1973, s. 237-314.
• Kowalczykowa Alina, Preromantyzm, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa, wyd. III, Wrocław 1991, s. 871-784.
• Krzyżanowski Julian, Historia literatury polskiej, Warszawa 1964.
• Libera Zdzisław, Problemy polskiego Oświecenia. Kultura i styl, Warszawa 1969.
• Lyszczyna Jacek, Kniaźnin pre-romantyczny? „Do Boga” („Jak samotny na ugorze…”), [w:] Czytanie Kniaźnina, red. Bożena Mazurkowa, Tomasz Chachulski, Warszawa 2010, s. 395-402.
• Maciejewski Janusz, Oświecenie polskie. Początek formacji, jej stratyfikacja i przebieg procesu historycznoliterackiego, [w:] Problemy literatury polskiej okresu Oświecenia, red. Zbigniew Goliński, seria 2, Wrocław 1977, s. 5-128.
• Poezja pierwszej połowy XIX wieku (preromantyzm – romantyzm). Antologia, wstęp, wybór tekstów i oprac. E. Grzęda, Wrocław 2007.
• Stankiewicz-Kopeć Monika, Pomiędzy klasycznością i romantycznością. Młodzi autorzy Wilna, Krzemieńca i Lwowa wobec przemian w literaturze polskiej lat 1817-1828, Kraków 2009.
• Timofiejew Artur, „Bierz diabli wiersze!”. O rodowodzie i metapoetyckiej funkcji motywu uwięzienia w poezji lirycznej Franciszka Morawskiego, [w:] Z problemów preromantyzmu i romantyzmu. Studia i szkice, red. Alina Aleksandrowicz, Lublin 1991, s. 101-118.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2019.67.1-4