Z dziejów parafii unickiej p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Łykoszynie w świetle wizytacji kościelnych

• Authors: Frykowski Janusz Adam

Title variants

EN

The History of the Assumption of the Most Holy Virgin Mary Uniate Parish in Lykoszyn At the end of eighteenth century, due to the Josephine administrative reform imposed by the Habsburg Austria the parish in Lykoszyn was liquidated and incorporated into the transfiguration of Our Lord Uniate parish in Nabroz, while the church in Lykoszyn was demoted to the rank of a branch orthodox church. The parish functioned that way until the liquidation of the Union of Brest.

Abstracts

PL

Łykoszyn to niewielka wieś położona na południowowschodnim krańcu województwa lubelskiego. Swoimi korzeniami sięga co najmniej pierwszej połowy XV stulecia, kiedy to organizacyjnie przynależała do ziemi bełskiej, podległej książętom mazowieckim. W wyniku I rozbioru Łykoszyn znalazł się w monarchii austriackiej, następnie w księstwie warszawskim, a po Kongresie Wiedeńskim w Cesarstwie Rosyjskim. Ze względu na to, że pierwotna chrystianizacja terenów Łykoszyna związana była z ekspansją państwa ruskiego na ziemie nadbużańskie, jako pierwsza na tym terenie powstała parafia prawosławna, a po zawarciu unii – greckokatolicka. Wiadome jest, że parafia ta, podobnie jak i inne wspólnoty wiernych w ciągu pierwszych lat istnienia, otrzymała konieczne podstawy ekonomiczne i wyposażenie do obrzędowości unickiej. Pewne jest, że paramenty liturgiczne zmieniały się i były uzupełniane przez okres funkcjonowania parafii. Pod koniec XVIII wieku, gdy parafia Łykoszyn znalazła się pod zaborem austriackim, w wyniku reformy józefińskiej zlikwidowano jej samodzielność I jako cerkiew filialną włączono do parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Nabrożu, w strukturze której funkcjonowała do likwidacji unii.

EN

Lykoszyn is a tiny country village situated in the south- east corner of Lublin Province. Its roots date back to at least fifteenth century, when politically it belonged to the Duchy of Belz, which, in turn, was a constituent part of the duchy of Masovia. After the first partition of Polish-Lithuanian Commonwealth, Lykoszyn was annexed by the Habsburg Empire, then it became part of the Duchy of Warsaw and following the joint resolutions of the Congress of Vienna it was given to Russia. As the first Christianization of this land coincided with the expansion of Kievan Rus onto the headwaters of the Bug, the first parish established here was an Eastern Orthodox parish, which later became a Uniate parish. Originally, the parish constituted a one-village community of about 100 parishioners. This parish, like many other similar parishes, was granted some economic support as well as ecclesiastical utensils to conduct Uniate ceremonies and rites. The liturgical parements changed over the time and were supplemented throughout the existence of the parish.

Keywords

PL

parafia; dekanat; cerkiew; uposażenie; paroch; Unici; paramenty; utensylia

EN

parish; deanery; Orthodox church; endowment; Uniates; parements; utensils

paroch (parish priest)

• Publisher: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Kultura – Media – Teologia
• Year: 2015
• Issue: 22
• Pages: 96-123

Contributors

author

Frykowski Janusz Adam

• Zespół Szkół Nr 1 im. Bartosza Głowackiego w Tomaszowie Lubelskim

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Archiwum Skarbu Koronnego, sygn. 36, 51, 71
• Archiwum Państwowe w Lublinie: Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, sygn. 41, 103, 105, 110, 113, 120, 122, 127, 146, 245, 595, 604, 636
• Kreigsarchiv Wiedeń: rps. B. IX a, k. 390, Wycinek z mapy F. von Miega, Karte des Königsreiches Galizien und Lodomerien, 1:28800, 1779-1782.
• Gąsiorowski A. (red.), Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, t. III, Ziemie Ruskie, z. 2, Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIX-XVIII wieku, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.
• Jabłonowski A. (oprac.), Źródła dziejowe, t. XVIII, cz. I, Polska XVI wieku pod względem geograficzno – statystycznym, t. VII, cz. I, Ziemie Ruskie. Ruś Czerwona, oprac. A. Jabłonowski, Warszawa 1902.
• Kołłątaj H., Pamiętnik o stanie Kościoła polskiego katolickiego i o wszystkich innych wyznaniach w Polszcze, w: Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764), oprac. J. Hulewicz (oprac.),Wrocław 1953.
• Bieńkowski L., Diecezja prawosławna, w: R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz (red.), Encyklopedia katolicka, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1988, T. III, kol. 132.
• Bieńkowski L., Kultura intelektualna w kręgu Kościoła Wschodniego w XVII-XVIII wieku, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, Między Wschodem a Zachodem, cz. 1, Warszawa 1989, s. 107-125.
• Bieńkowski L., Mozaika religijno-kulturalna Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w., w: J. Kłoczowski (red.), Uniwersalizm i swoistość kultury polskiej, red. J. Kłoczowski, t. 1, Lublin 1989, s. 241-270.
• Bieńkowski L., Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, w: J. Kłoczowski (red.), Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. II, Kraków 1970, s. 781-1050.
• Bieńkowski L., Oświecenie i katastrofa rozbiorów (II poł. XVIII wieku), w: J. Kłoczowski (red.), Chrześcijaństwo w Polsce, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992, s. 275-373.
• Bobryk W., Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, Lublin 2005.
• Braniewski S., Dekanat siedliski unickiej diecezji chełmskiej 1795-1816. Wybrane zagadnienia, „Rocznik lubelski”, T. XXXIV, 2013, s. 51.
• Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1970.
• Chruscewicz G., Istorija zamojskago sobora (1720 goda), Wilno 1880.
• Ciołko D., Latynizacja Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej po synodzie zamojskim, Białystok 2014.
• Dudziak J., Dziesięcina, w: R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, E. Gryglewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. IV, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, E. Gryglewicz, Lublin 1985, kol. 600-601.
• Dylagowa H., Unia brzeska – dzieje zagłada, w: S. Alexandrowicz, T. Kempa (red.), Czterechsetlecie zawarcia unii brzeskiej 1596-1996, red. S. Alexandrowicz, T. Kempa, Toruń 1998, s. 11-24.
• Dylągowa H., Kościół unicki na ziemiach Rzeczypospolitej (1596-1918). Zarys problematyki, „Przegląd Wschodni”, 2 (1992/93), z. 2 (6), s. 257-287.
• Dylągowa H., Unia Brzeska i unici w Królestwie Polskim, Warszawa 1989.
• Frykowski J., Niegrodowe starostwo tyszowieckie w latach 1519-1768. Studium społeczno-gospodarcze, Tomaszów Lubelski 2009.
• Frykowski J., Parafie prawosławne i unickie w Tyszowcach XVI-XVIII wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny", t. 10, 2012, s. 33-48.
• Gil A., Chełmska diecezja unicka 1596-1810. Dzieje i organizacja. Studia i materiały z dziejów chrześcijaństwa wschodniego w Rzeczypospolitej, Lublin 2005.
• Gil A., Chełmska Diecezja Unicka w okresie rządów biskupa Jakuba Suszy (1649-1687), w: S. Batruch, R. Zilinko (red.), Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie (Materiały z Międzynarodowej Konferencji „Sztuka Sakralna Pogranicza”, Lublin 13-15.10.2005 r.), red. S. Batruch, R. Zilinko, Lublin 2005, s. 61-66.
• Gil A., Chełmskie diecezje obrządku wschodniego. Zagadnienia organizacji terytorialnej w XVII i XVIII wieku, w: S. Stępień (red.), Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5, red. S. Stępień, Przemyśl 2000, s. 29-61.
• Gil A., Prawosławna eparchia chełmska do 1596 r., Lublin-Chełm, 1999.
• Gil A., Skoczylas I., Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie przemian i adaptacji: metropolia kijowska w latach 1458-1795, Lublin-Lwów 2014.
• Ihnatowicz I., Miary staropolskie, w: A. Mączak (red.), Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., red. A. Mączak, t. I, Warszawa 1981, s. 520.
• Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Warszawa 1993.
• Jaroszewicz Z., Księgi staroobrzędowców w klasztorze w Wojnowie w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur, „Rocznik Olsztyński”, t. XVI, 1989, s. 228-251.
• Karolczuk-Kędzierska M. (red.), Wielka encyklopedia Polski, t. 1, 3, red. M. Karolczuk-Kędzierska, Kraków 2004.
• Kołbuk W., Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835-1875, Lublin 1992.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772-1914, Lublin 1992.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku, Lublin 1998.
• Kołbuk W., Ustawy istatuty unickich bractw cerkiewnych, w: Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R. Łużny, Kraków 1994, s. 329-336.
• Kość J., Słownictwo regionalne w XVII–XVIII-wiecznych księgach miejskich wschodniej Lubelszczyzny, „Studia Językoznawcze” 1988, t. 13, s. 57-102.
• Koziej J., Parafia, w: E. Gigilewicz (red.), Encyklopedia katolicka, red. E. Gigilewicz, Lublin 2010, t. XIV, kol. 1324-1326.
• Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej Przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
• Lewandowski J., Greckokatolicka diecezja chełmska w realiach polityczno-ustrojowych Księstwa Warszawskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F, Historia, vol. LXII, Lublin 2007, s. 77-84.
• Lewandowski J., Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772-1875, Lublin 1996.
• Lewandowski J., Z dziejów unickiej diecezji chełmskiej w latach 1790-1804, „Rocznik Chełmski”, t. 1 (1995), s. 51-63.
• Librowski S., Wizytacje diecezji wrocławskiej, cz. 1, Wizytacje diecezji kujawsko-pomorskiej, t. 1, Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 1, Wstęp ogólny, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 8 (1964), s. 5-186.
• Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku uważane głównie ze względu na przyczyny jego upadku, t. 1, Warszawa 1906.
• Litak S,, Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku jako źródło historyczne, „Zeszyty Naukowe KUL”, V (1962), nr 3, s. 41-58.
• Markunas A., Uczitiel T., Popularny słownik sakralizmów polskich i ukraińskich, Poznań 2001.
• Mazuryk J., Panyszko S., Ostapiuk O., Badania archeologiczne latopisiwego Uhrowieska, „Archiwum Polski Środkowowschodniej”, nr 3 (1998), s. 175-182.
• Mironowicz A., Struktura organizacyjna Kościoła prawosławnego w Polsce w X-XVIII wieku, w: L. Adamczuk, A. Mironowicz (red.), Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk, A. Mironowicz, Warszawa 1993, s. 48-58.
• Nabywaniec S., Unicka Archidiecezja Kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana Filipa Wołodkowicza 1762-1778, Rzeszów 1998.
• Narbutt O., Historia i typologia ksiąg liturgicznych bizantyńsko-słowiańskich. Zagadnienie identyfikacji według kryterium treściowego, Warszawa 1979.
• Niedźwiedź J., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2004.
• Nowodworski M., Parafia, w: M. Nowodworski (red.), Encyklopedia kościelna, red. M. Nowodworski, Warszawa 1892, s. 200.
• Osadczy W., Kościół i Cerkiew na wspólnej drodze. Concordia 1863. Z dziejów porozumienia między obrządkiem greckokatolickim a łacińskim w Galicji Wschodniej, Lublin 1999.
• Pańczuk B., Księgi liturgiczne, w: Encyklopedia katolicka, red. A. Szostek, E. Ziemann, R. Sawa, K. Góźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski (red.), Encyklopedia katolicka, Lublin 2004, t. X, kol. 110.
• Poppe A., Kościół i państwo na Rusi w XI wieku, Warszawa 1968.
• Półćwiartek J., Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej isanockiej w XVI-XIX wieku, Rzeszów 1974.
• Seniuk B. M., Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury isztuki cerkiewnej oraz organizacji Kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych Eparchii Włodzimierskiej, w: S. Stępień (red.), Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, red. S. Stępień, t. 5, Przemyśl 2000, s. 309-346.
• Smykowska E., Liturgia prawosławna. Mały słownik, Warszawa 2004.
• Snela B., Kolory liturgiczne, w: Encyklopedia katolicka, red. B. Migut, A. Szostek, R. Sawa, K. Gwóźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski (red.), Encyklopedia katolicka,, Lublin 2002, t. 9, kol. 385-386.
• Sygowski P., Unicka diecezja chełmska w protokołach wizytacyjnych biskupa Maksymiliana Ryłły z lat 1759-1762, w: S. Stepień (red.), Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, red. S. Stepień, tT. 5, Przemyśl 2000, s. 233-285.
• Sygowski P., Wizytacja cerkwi unickiej diecezji chełmskiej przeprowadzonej w latach 1720-1725 przez biskupa chełmskiego i bełskiego Józefa Lewickiego, w: Studia archiwalne, II, Lublin 2007, s. 199-232.
• Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2005.
• Trojanowska M. (oprac.), Chełmski Konsystorz Greckokatolicki [1525] 1596-1875 [1905]. Inwentarz analityczny archiwum, oprac. M. Trojanowska, Lublin 2003.
• Trojanowska M., Dokumenty prezent na unickie beneficja parafialne w XVII i XVIII wieku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, 2004, t. 1, s. 325-355.
• Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.
• Wisniowski E., Rozwój organizacji parafialnej w Polsce do czasów reformacji, w: J. Kłoczowski (red.), Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. I, Kraków 1966, s. 237-238.
• Wiśniowski E., Kościół parafialny i jego funkcje społeczne w średniowiecznej Polsce, „Studia Theologica Varsaviensia”, 7(1969), s. 207.
• Wiśniowski E., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965.
• Wójcik W., Fundacja, w: Encyklopedia katolicka, red. L. Bieńkowski, t. V, Lublin 1989, kol. 760-761.
• Wyczawski H. E., Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych, Warszawa 1956.
• Zajda A., Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 r.), Warszawa-Kraków 1979.
• Ϲлободян B., Церкви Холмскоі епархії, Львів 2005.