Źródła do dziejów szkolnictwa parafialnego na Mazowszu w XVIII i XIX wieku na przykładzie parafii Cieksyn

• Authors: Witkowska Anna

Title variants

EN

Sources for the history of parochial school system in Mazowsze (Mazovia) in the 18 th and 19 th century on the example of the parish in Cieksyn

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

EN

The surviving sources for the history of parochial school system in Mazovia, both of church and state provenance, are diverse but also damaged and dispersed. Their analysis provides a picture of parochial school system, as well as political, economic, social and cultural conditions, which either stimulated or hampered education devel-opment process. The subject of elementary school system in the 18th and 19th century remains open for researchers. The high cognitive value of the subject is determined by fundamental changes in school system at that time, which lie at the basis of contempo-rary educational system. The reorganisation of the school system termed as primary, elementary or – in former times – parochial, together with the introduction of new teaching programmes, textbooks and teaching staff undoubtedly constituted a process spread in time. It can very well be shown on the example of the parish in Cieksyn, which did not have an organised educational institution from the end of the 17th centu-ry until 1870. It is worth noticing, however, that in accordance with government acts the institution of School Supervision was created and an attempt at establishing an elementary school was made. Moreover, school issues were touched upon in various controlling and reporting documents of the parish activity, both on the church and state side. The lack of school did not mean the lack of education. The wealthiest landowners employed private teachers, the more affluent gentry and the richer peas-ants sent their children to neighbouring schools. Pedagogical activity of the parish organist constituted an alternative form of schooling. A separate issue is the well organised educational system at that time among protestant population, which was numerous in the area of the parish.

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2012
• Volume: 117
• Pages: 409-425

Contributors

author

Witkowska Anna

References

• Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce, Kraków 1878–1939.
• C h y c z e w s k i J., Kolegiata pułtuska na tle kościelnego budownictwa mazowieckiego XV i XVI wieku, Warszawa 1936.
• Cieksyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. S u l i m i e r s k i, B. C h l e b o w s k i, W. W a l e w s k i, t. 1, Warszawa 1880, s. 683–684.
• D ł u ż n i e w s k i K., Dzieje szkoły pułtuskiej od jej początku do roku 1782, [w:] Popis publiczny uczniów szkoły wojewódzkiej księży benedyktynów w Pułtusku, Warszawa 1821.
• Elementarz dla szkół parafialnych narodowych z roku 1785, wyd. Z. Kukulski, Lublin 1930.
• G r a c z y k W., Parafia Cieksyn w świetle wizytacji od końca XVII do połowy XIX wieku, s. 7–36, [w:] Kościół i parafia w Cieksynie, red. W. G r a c z y k, Cieksyn 2006.
• G r z y b o w s k i M. M., Struktura wyznaniowa ludności diecezji płockiej według spisu Adama Michała Prażmowskiego z 1817 r., „Notatki Płockie”, 1981, nr 1, s. 15–19.
• G r z y b o w s k i M. M., Szkolnictwo elementarne na Mazowszu Północnym na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle wizytacji kościelnych (1764 – 1830), Płock 1987.
• K l a r n e r I., Komisja Edukacji Narodowej na Mazowszu, „Rocznik Mazowiecki”, t. 6:1976, s. 265–298.
• K u c h a R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864 – 1914, Lublin 1982.
• K u n k e l R. M., Architekt z Wenecji na szesnastowiecznym Mazowszu, s. 57–61, [w:] Kościół i parafia w Cieksynie, red. W. G r a c z y k, Cieksyn 2006.
• K u n k e l R. M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2006.
• K w o l e k J., Borukowski Jan z Bielina, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2:1936, s. 354–356.
• L i t a k S., Edukacja początkowa w polskich szkołach w XIII – XVIII wieku, Lublin 2010.
• L i t a k S., Parafie w Rzeczpospolitej w XVI – XVIII w., Lublin 2004.
• L i t a k S., Z działalności szkolnej Michała Jerzego Poniatowskiego na Mazowszu, „Rozprawy z dziejów oświaty”, t. 25:1983.
• Ł u k a s z e w i c z J., Historia szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów do roku 1794, t. 1 – 4, Poznań 1849 – 1851.
• Ł u ż y n i e c k a E., Architektura kościoła św. Doroty w Cieksynie, s. 63–73, [w:] Kościół i parafia w Cieksynie, red. W. G r a c z y k, Cieksyn 2006.
• M a c i a s K., Śladami Marii Sienkiewiczówny, „Życie Nasielska”, 2006, nr 3, wkładka Notatnik Nasielski, 2006, nr 52, s. 1–2.
• M a j e w s k i D., Zasób Archiwum Diecezjalnego w Płocku, s. 155–170, [w:] Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Płocku, red. W. G r a c z y k, Płock 2003.
• M a n t e u f f e l T., Centralne władze oświatowe na terenie byłego Królestwa Kongresowego (1807 – 1915), Warszawa 1929.
• M i z i a T., Szkolnictwo parafialne w czasach Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław 1968.
• Materiały do dziejów szkolnictwa na Mazowszu, t. 1, wypisy z archiwaliów diecezjalnych XIX wieku, zebrał i do druku przygotował M. M. G r z y b o w s k i, Warszawa – Łowicz 1995.
• Materiały do dziejów szkolnictwa na Mazowszu, t. 2, wypisy z archiwaliów diecezjalnych XVIII wieku, zebrał i do druku przygotował M. M. G r z y b o w s k i, Płock 2000.
• P i r a m o w i c z G., Powinności nauczyciela, Wilno 1819.
• P o d g ó r s k a E., Szkolnictwo elementarne Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego 1807 – 1831, Warszawa 1960.
• P o h o s k a H., Sprawa oświaty ludu w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1925.
• P o n i a t o w s k i M. J., List pasterski, Warszawa 1775.
• Pierwiastkowe przepisy pedagogiczne Komisji Edukacji Narodowej z lat 1773–1776, wyd. Z. K u k u l s k i, Lublin 1923.
• Rozrządzenia i pisma pasterskie za rządów J. O. Księcia Imci Michała Jerzego Poniatowskiego biskupa płockiego etc. do diecezji płockiej wydane, t. 1–4,
• wyd. W. W a r g a w s k i, Warszawa 1785.
• S k o c z e ń M., Szkolnictwo płockie w latach 1793 – 1831, Warszawa – Płock 1994.
• S t a s z y ń s k i E., Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim od powstania styczniowego do pierwszej wojny światowej, Warszawa 1968.
• seria – Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773–1794, wyd.
• T. W i e r z b o w s k i, Warszawa 1901–1915; seria – Materiały do dziejów Ziemi Płockiej. Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, zebrał i do druku przygotował M. M. G r z y b o w s k I; seria – Z archiwaliów diecezjalnych płockich XIX wieku, zebrał i do druku przygotował M. M. G r z y b o w s k i.
• Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł archiwalnych, t. 1 – 3, Warszawa 1955 – 1957.
• Szkoły w Polsce, [w:] Encyklopedia Kościelna, t. 27, red. M. N o w o d w o r s k i, Warszawa 1904, s. 593.
• Ustawodawstwo szkolne za czasów KEN, rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. L e w i c k i, Kraków 1925.
• Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane w Warszawie roku 1783, Lwów 1917.
• Volumina Legum, t. 9, Kraków 1889.
• W a l c z a k Z., Szkolnictwo i oświata na Mazowszu Płockim w latach 1795 – 1867, „Notatki Płockie”, 1974, nr 5, s. 31–36.
• W i e r z b o w s k i T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773 – 1794, Kraków 1921.
• W i ś n i o w s k i E., Diecezja płocka u progu czasów nowożytnych, „Studia Płockie”, t. 3:1975, s. 119–152.
• W i t k o w s k a A., Dzieje parafii pw. św. Rocha w Cieksynie w latach 1945 – 2005, Warszawa 2008, kps pracy magisterskiej.
• W o l f f A., B u d k a W., Bieliński Jan, h. Junosza, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2:1936, s. 51.
• W r o c z y ń s k i J., Dzieje oświaty polskiej 1795 – 1945, Warszawa 1980.
• Z a r u s k i J., Dawne wychowanie szkolne. Noty ze zbioru przepisów administracyjnych, Warszawa 1878.
• Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydział Oświecenia, t. 1–3, Warszawa 1866.
• Źródła do dziejów wychowania i szkolnictwa w Polsce doby Izby Edukacji Publicznej 1807–1812, wyd. Z. K u k u l s k i, Lublin 1930.
• W y c z a w s k i H. E., Przygotowanie do studiów w archiwach kościelnych, Kalwaria Zebrzydowska 1989.
• Z i e r h o f f e r K., Nazwy miejscowe Północnego Mazowsza, Wrocław 1957.
• Ż e b r o w s k i T., Kościół (XIV – początek XVI w.), s. 447–487, [w:] Dzieje Mazowsza, t. 1, red. H. S a m s o n o w i c z, Pułtusk 2006.
• Ż e b r o w s k i T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1976.