Nie tylko kurs historii naturalnej. Księżnej Anny Jabłonowskiej zbiór „wszystkich przedmiotów dociekań rozumu człowieka”

• Authors: Arabas Iwona , Bondar Larysa , Czechowicz Lidia

Title variants

EN

Not Only a Natural History Course. Duchess Anna Jabłonowska’s “Collection of All Objects of Human Reason Inquiries”

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

One of the richest natural history collections in Europe at the end of the 18th century was the Cabinet of Natural History of Duchess Anna Jabłonowska née Sapieha (1728–1800) in Siemiatycze. In 1802, the collection was purchased by Tsar Alexander I and handed over to the University in Moscow (where it burned down in 1812). It was only possible to recreate the richness of the collection and the way it was taken over after the sales documents had been found in 2008 in the Archive of the Russian Academy of Sciences in St. Petersburg. However, some documents were illegible, and it was only in 2020 that the entire documentation was read. It revealed a completely different image of the collection than expected, as in one part the collection refers to cabinets of curiosities. The article is the first publication in Polish on Anna Jabłonowska’s “art cabinet”, with translations of the lists of exhibits by Count Stanisław Sołtyk (from French) and by V.M. Severgin and A.F. Sevastyanov (from Russian).

Keywords

PL

gabinet historii naturalnej; gabinet sztuki; księżna Anna Jabłonowska; naturaliści

EN

cabinet of natural history; art cabinet; Duchess Anna Jabłonowska; naturalists

• Publisher: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Year: 2021
• Volume: 66
• Issue: 1
• Pages: 137–160

Contributors

author

Arabas Iwona

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN

author

Bondar Larysa

• Filia Archiwum RAN, St. Petersburg, Rosja

author

Czechowicz Lidia

• Filia Archiwum RAN, St. Petersburg, Rosja

References

• Filia Archiwum RAN, St. Petersburg: Rkps SPbF ARAN, P IV op. 1, 148 (210 k); 1, 2-1801, 10; P IV 1, 149 (15 k.); Rkps SPbF ARAN, F. 1. Op. 1a. D. 4. k. 950, Op. 1a. D. 4.k. 966–967; Rkps SPbF ARAN, P IV op. 1, D 148, k. 13-49. Exposé sommaire de l’état actuel du cabinet d’histoire naturelle formé à Siemiatycze en Podlasie par J.A. la feue Princesse Donairiere Jabłonowska Palatine de Bracław. Née P. Sapieha. D’après le relevé qui en a été fait en mois Août 1801; Rkps SPbF ARAN, P IV op. 1, D 148, k. 117 v. – 140 v. Katalog.
• Bergerówna J., Księżna pani na Kocku i Siemiatyczach, Lwów 1936.
• Bernouill J., Podróże po Polsce 1778, [w:] Polska Stanisławowska w oczach cudzoziemców, t. 1, Warszawa 1963, s. 227–476.
• Chmielowski B., Nowe Ateny, t. 1, Lwów 1745.
• Diariusz bytności Najjaś. PANA w Siemiatyczach, dobrach J.O. Xiężny Jejmci Anny z Xiążąt Sapiehów Jabłonowskiej Wdziny Bracławskiej, „Korespondent Krajowy i Zagraniczny”, Dodatek do nr 99, z 10 XII 1793 r., s. 2028–2209.
• Dziennik podróży Stanisława Staszica 1789–1805, wyd. Cz. Leśniewski, Kraków 1931.
• M[niszech] M., Myśli względem założenia Musaeum Polonicum, „Zabawy przyjemne i pożyteczne z różnych autorów zebrane” t. 11, 1775, cz. 2, s. 211–226.
• Procès-verbaux des séances de l’Académie Impériale des Sciences Depuis sa fondation jusqu’à 1803, t. 4, 1786–1803, St. Petersburg 1911.
• Severgin V.M., Zapiski puteshestvija po zapadnym provincijam Rossijjskogo gosudarstva, ili mineralogicheskie, khozjajjstvennye i drugie primechanija, uchinennye vo vremja proezda cherez onye v 1802–1803, St. Petersburg 1803.
• Arabas I., Losy kolekcji księżnej Anny Jabłonowskiej na podstawie dokumentów z Archiwum Rosyjskiej Akademii Nauk w St. Petersburgu, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 54, 2009, nr 2, s. 95–108.
• Arabas I., Smirnowa N.M., Krasnobajewa J., Kowalenko S.A., Ocalałe z moskiewskiej pożogi: materialne ślady świetności przyrodniczej kolekcji księżnej Anny Jabłonowskiej, „Cenne, Bezcenne/Utracone” 2013, nr 1–4, s. 12–17.
• Arabas I., Bodnar L., Istochniki po izucheniyu Natural’nogo kabineta knyagini Anny Yablonovskoj v fondah Sankt-Peterburgskogo filiala Arhiva RAN, [w:] Millerovskie chteniya – 2018: Preemstvennost’ i tradicii v sohranenii i izuchenii dokumental’nogo akademicheskogo naslediya: Materialy II Mezhdunarodnoj nauchnoj konferencii, 24–26 maya 2018 g., red. I.V. Tunkina, Sankt-Peterburg 2018, (Ad fontes. Materialy i issledovaniya po istorii nauki, vypusk 14), s. 263–279.
• Betlej A., Sibi, Deo, posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Kraków 2010.
• Betlej A., Polish Art Collections in Brühl’s Time. The Case of the Collection of Joseph Alexander Jabłonowski, [w:] Heinrich Graf von Brühl (1700–1763). Ein sächsischer Mäzen in Europa. Akten der internationalen Tagung zum 250. Todesjahr, red. U.C. Koch, C. Ruggero, Drezno 2017, s. 449–461.
• Brzezina K., Gabinet osobliwości Hieronima Floriana Radziwiłła w Białej, „Studia Podlaskie” t. 7, 1997, s. 5–20, DOI 10.15290/sp.1997.07.01.
• Brzezina-Scheuerer K., Między wiarą a wiedzą. Zainteresowanie księcia Hieronima Floriana Radziwiłła naturą i medycyną, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” t. 46, 2018, nr 3, s. 89–107, DOI 10.12775/KLIO.2018.034.
• Daszkiewicz P., Bauer A, Specimens from the Second Collection of Albertus Seba in Poland: the Natural History Cabinet of Anna Jabłonowska (1728–1800), „Bibliotheca Herpetologica” t. 6, 2006, nr 2, s. 16–20.
• Eco U., Szaleństwo katalogowania, Poznań 2009.
• Jagodzińska K., Czas muzeów w Europie środkowej. Muzea i centra sztuki współczesnej (1989–2014), Kraków 2014.
• Księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska (1728–1800) w 200. rocznicę zgonu, red. A. Wołek, Z.J. Wójcik, Siemiatycze 2001.
• Nowgorodowa D.D., Museum Gottwaldianum i jego losy w Rosji, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” t. 46, 2018, nr 3, s. 109–137, DOI 10.12775/KLIO.2018.035.
• Partyka J., Między scientia curiosa a encyklopedią, Warszawa 2019.
• Pomian K., Zbieracze i osobliwości: Paryż – Wenecja XVI–XVIII wiek. Drogi kultury europejskiej: trzy studia, tłum. A. Pieńkos, Warszawa 1996.
• Rosset T.F. de, Kolekcja artystyczna – geneza, rozkwit, kryzys, „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” t. 45, 2014, s. 253–285,
• DOI 10.12775/AUNC_ZiK.2014.010.
• Śledzianowska M., Zainteresowania kolekcjonerskie Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej, Walerii ze Stroynowskich Tarnowskiej i Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 57, 2012, nr 3–4, s. 181–192.
• Targosz K., Kolekcjonerki XVIII wieku Anna Jabłonowska i Teofila Konstancja Morawska i ich zbiory przyrodnicze, [w:] Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie, red. I. Maciejewska, K. Stasiewicz, Olsztyn 2008, s. 313–337.
• Targosz K., Z korespondencji Anny Jabłonowskiej ze Stanisławem Augustem Poniatowskim, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 53, 2008, nr 1, s. 69–81.
• Topol O., Deliss, płaszczyzny percepcji, [w:] Muzeum sztuki. Antologia, Kraków 2005, s. 401–410.
• Wójcik Z., Aleksander Sapieha i warszawskie środowisko przyrodnicze końca XVIII i początku XIX w., „Prace Muzeum Ziemi” t. 15, 1970, s. 3–206.
• Zawartko-Laskowska M., Mecenat naukowy Stanisława Augusta i jego przyrodnicze pasje, „Kronika Zamkowa” 2008, nr 1–2, s. 65–112.

Identifiers

DOI

10.4467/0023589XKHNT.21.005.13389