"Dworzanin polski" Łukasza Górnickiego wobec sympozjonu literackiego. Chatakterystyka gatunkowa

• Authors: Jarosław Bedyniak

Title variants

EN

A Polish Courtier by Łukasz Górnicki and the Literary Symposium. Literary genre description

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

"Dworzanin polski" Łukasza Górnickiego realizuje poetykę sympozjonu literackiego (łac. convivium). W niniejszej pracy wskazano na obecność charakterystycznych elementów antycznego gatunku w strukturze polskiego przekładu Il Cortegiano Baltazara Castiglionego. Wśród wyznaczników gatunkowych występujących w przekładzie Górnickiego wymieniono: narrację zewnętrzną i wewnętrzną, porządek rozmów, podyktowany rytmem spożywanych posiłków, brak udziału kobiet w rozmowach, dużą liczbę interlokutorów (9), prowadzenie dysput pod kierunkiem wybranego w tym celu najstarszego spośród biesiadników, eksponowanie idei równości towarzyskiej oraz nawiązania w strukturze dzieła do starożytnych i renesansowych dialogów biesiadnych. Górnicki, nadając Dworzaninowi polskiemu wytworną formę sympozjonu, zdystansował się od wzorca oryginalnego. To wyznaczniki sympotycznego gatunku najmocniej zaważyły na zmianach, jakich dokonał starosta tykociński wobec ramy narracyjnej włoskiego pierwowzoru.

EN

A Polish Courtier (Dworzanin polski) by Łukasz Górnicki reflects the poetics of a literary symposium (Lat. convivium). In this thesis I indicate the presence of characteristic features of the ancient genre in the structure of the Polish translation of Cortegiano II Baldassare Castiglione. Genre determinants, which appear in the Górnicki’s translation include the following: external and internal narration, the order of the talks dictated by the rhythm of food consumption, the absence of women in the talks, significant number of interlocutors (9), carrying out disputes under the direction of the oldest feaster especially elected for this purpose, exposing the idea of social equality and references to the ancient and renaissance regale dialogues in the structure of the work. Górnicki created Dworzanin polski with the use of a refined form of symposium. He went away from the original pattern. The determinants of the genre of a symposium are the factors, which mostly influenced the changes introduced by the governor of Tykocin in the narrative frame of the Italian original.

Keywords

PL

Dworzanin polski; sympozjon literacki; gatunek literacki; tradycja antyczna; uczta

EN

A Polish Courtier; literary symposium; literary genre; ancient tradition; feast

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Zagadnienia Rodzajów Literackich
• Year: 2014
• Volume: 57/113 z. 1
• Pages: 213-233

Dates

published

2014

Contributors

author

Jarosław Bedyniak

• Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego

References

• Abramowska J. (2002), Dialog, w: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze. Renesans. Barok, red. T. Michałowska, przy współudziale B. Otwinowskiej i E. Sarnowskiej-Temeriusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, Wrocław.
• Bachtin M. (1975), Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. A. i A. Goreniowie, oprac. S. Balbus, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Bartol K., Danielewicz J. (2010), Wstęp, w: Atenajos, Uczta mędrców, przekład, wstęp i przypisy K. Bartol i J. Danielewicz, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Bembo P. (1932), Gli Asolani et le Rime, introduzione e note C. Dionisotti-Casalone, Unione Tipografico-Editrice Torinese, Torino.
• Boccaccio G. (1997), Dekameron, przeł. E. Boyé, t. 1−2, Świat Książki, Warszawa.
• Burke P. (1995), The fortunes of the „Courtier”. The European Reception on Castigliones’s “Cortegiano”, Polity Press, Cambridge.
• Campbell D. A. (1983), The Golden Lyre. The Themes of the Greek Lyric Poets, Duckworth, London.
• Castiglione B. (2002), Il Cortegiano, a cura di A. Quandam, vol. 1−2, Arnoldo Mondadori, Milano.
• Chaucer G. (1963), Opowieści kanterberyjskie. Wybór, przeł. H. Prączkowska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Cycero (2010), O mówcy, przeł. B. Awianowicz, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty.
• Danielewicz J. (2001), Biesiadne inicjacje. Rozważania o greckim sympozjonie, „Konteksty. Antropologia kultury. Etnografia. Sztuka” 55, nr 1−4.
• Dayczak-Domanasiewicz M. (2007), Architektura dworu biskupów krakowskich na Prądniku Białym na tle rozwoju nowożytnego budownictwa rezydencjonalnego okolic Krakowa, w: Pałace i wille podmiejskie Krakowa. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2004 roku, red. J. M. Malecki, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków.
• Dąbkowska-Kujko J. (2010), Arkadia filozofów, w: Staropolskie arkadie, red. J. Dąbkowska-Kujko i J. Krauze-Karpińska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN — Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”, Warszawa.
• Dialog o Zbigniewie Oleśnickim [Thomas, Joannes, Gorgias] (1987), w: „Toć jest dziwne a nowe”. Antologia literatury polskiego średniowiecza, oprac. A. Jelicz, PIW, Warszawa.
• Erazm z Roterdamu (1960), Zbożna biesiada [Convivium religiosum] [w:] tegoż, Trzy rozprawy. Zachęta do filozofii chrześcijańskiej. Metoda prawdziwej teologii. Zbożna biesiada, przeł. i oprac. J. Domański, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Erazm z Roterdam (1972), Convivium sobrium [w:] tegoż, Opera omnia, recognita et adnotatione critica instructa notisque illustrata, ord. 1, t. 3, North-Holland, Amsterdam.
• Erazm z Roterdam (1992), Uczta na sposób świecki [w:] tegoż, Wybór pism, przeł. M. Cytowska, E. Jędrkiewicz, M. Mejor, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, Wrocław.
• Ficino M. (1576), De sufficentia […] ,w: tegoż, Opera omnia, t. 1, Heintich Petri, Basel.
• Gallewicz A. (2006), „Dworzanin polski” i jego włoski pierwowzór. Studium adaptacji, Semper, Warszawa.
• Gellius Aulus (1903), Noctes Atticae, post M. Hertz, edidit C. Hosius, vol. 2, B. G. Toubner, Lipsiae.
• Głombiowska Z. (1991), Antyk w „Dworzaninie polskim” Łukasza Górnickiego, „Filomata”, nr 406.
• Górnicki Ł. (2004), Dworzanin polski, oprac. R. Pollak, t. 1−2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — DeAgostini, Wrocław.
• Gruchała J. S. (1993), Łukasza Górnickiego teoria trefnowania, w: Łukasz Górnicki i jego czasy, red. B. Noworolska i W. Stec, Dział Wydawnictw Filii UW, Białystok.
• Hajdukiewicz L., Kowalska H. (1980), Padniewski Filip, w: Polski Słownik Biograficzny, red. S. Kieniewicz, t. 25/1: Padło Jan — Parczewski Franciszek, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Janicki M. A. (2005), Górnicki, Kochanowski, Nidecki — wspólne lektury, wzajemne inspiracje?, w: Łukasz Górnicki i jego włoskie inspiracje. Materiały z sesji zorganizowanej przez Komisję Dziejów Odrodzenia i Reformacji przy Komitecie Nauk Historycznych PAN (Warszawa, 28−29 listopada 2003), red. P. Salwa, Semper, Warszawa.
• Jelicz A. (1985), Wstęp, w: Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470−1543, wstęp i oprac. A. Jelicz, GLOB, Szczecin.
• Jeanneret M. (1987), Des mets et des mots. Banquets et propos de table à la Renaissance, Libraire José Carti, Paris.
• Kałuża Z. (2006), Kadłubka historia mówiona i historia pisana („Kronika” I 1−2, I 9 i II 1−2), „Przegląd Tomistyczny. Filozofia — Teologia — Religia. Kultura Duchowa Średniowiecza” 12.
• Kochan A. (2003), „Źwierciadło” Mikołaja Reja. Studium o utworze, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Kochanowski J. (1953), Dzieła polskie, wstępem i przypisami opatrzył J. Krzyżanowski, t. 1, PIW, Warszawa.
• Kochanowski J (1998), Fraszki, oprac. J. Pelc, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Kochanowski J (2008), Lyricorum libellus, w: tegoż, Carmina Latina. Poezja łacińska. Pars prior Imago phototypica — transcriptio. Część I. Fototypia-transkrypcja, edidit, praefatione et apparatu critico instruxit, wyd. i wstępem poprzedziła Z. Głombiowska, Wydawnictwo UG, Gdańsk.
• Korolko M. (1985), Jana Kochanowskiego żywot i sprawy. Materiały, komentarze, przypuszczenia, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Kostkiewiczowa T. (2002), Sympozjon, w:]Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, wyd. 4, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Kowalska H. (1974), Maciejowski Stanisław, w: Polski Słownik Biograficzny, red. E. Roztworowski, t. 19: Machowski Wawrzyniec — Majdrowicz Eugeniusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Ksenofont (1967), Uczta, w: tenże, Pisma sokratyczne. Obrona Sokratesa. Wspomnienia o Sokratesie. Uczta, z oryginału greckiego przełożył i wstępem poprzedził L. Joachimowicz, PWN, Warszawa.
• Księga tysiąca i jednej nocy (1973−1976), wstęp i red. nauk. T. Lewicki, przekład zbiorowy, t. 1−9, PIW, Warszawa.
• Kürbis B. (1972), Motywy makrobiańskie w „Kronice mistrza Wincentego” a szkoła w Chartres, „Studia Źródłoznawcze. Commentationes” 17.
• Lichański J. Z. (1998), Łukasz Górnicki. Sarmacki Castiglione, DiG, Warszawa.
• Macrobius Ambrosius T. (1868), Saturnalia, w: tegoż, [Opera], recognavit F. Eyssenhardt, B. G. Toubner, Lipsiae.
• Martin J. (1931), Symposion . Die Geschichte einer literarischen Form, Schöningh, Paderborn.
• Maylender M. (1926−1930), Storia delle accademie d’Italia, con prefazione di L. Rava, t. 1−5, L. Capelli, Bologna.
• Maziarz A. (1997), Środowisko lekarskie Wrocławia w XVI i XVII wieku, „Studia Śląskie” 57.
• McKeon R. (1951−1952), Symposia, „Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association” 25.
• Michałowska T. (2011), Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon, Naukowe PWN, Warszawa.
• Mistrz Wincenty, zwany Kadłubkiem (1994), Kronika Polska, wydał, wstępem i przypisami opatrzył M. Plezia, Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków.
• Mistrz Wincenty, zwany Kadłubkiem (2003), Kronika polska, przeł. i oprac. B. Kürbis, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — De Agostini, Wrocław.
• Mitkowska A. (2007), Ogrody rezydencji podmiejskich Krakowa. Szkic problematyki, w: Pałace i wille podmiejskie Krakowa. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2004 roku, red. J. M. Malecki, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków.
• Morawski K. (1965), Czasy zygmuntowskie na tle prądów odrodzenia, PIW, Warszawa.
• Nadolski B., Mielczarski C., Platt D. (2002), Towarzystwa literackie i naukowe [w:] Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze. Renesans. Barok, red. T. Michałowska, przy współudziale B. Otwinowskiej i E. Sarnowskiej-Temeriusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Nowak-Dłużewski J. (1947), Udział regionu kieleckiego w kulturze narodu, Wydział Nauki Ministerstwa Oświaty, Kielce.
• „Onus Athlanteum”. Studia nad kroniką biskupa Wincentego (2009), red. A. Dąbrówka, W. Wojtowicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo — Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”, Warszawa.
• Orzechowski S. (1972), Wybór pism, oprac. J. Starnawski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Pelc J. i Tomkiewicz Wł. (1973), Rola mecenatu w rozwoju kultury i literatury polskiej w czasach renesansu oraz baroku, w: Problemy literatury staropolskiej. Seria druga, red. J. Pelc, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Platon (1960), Prawa, przełożyła i opracowała M. Maykowska, PWN, Warszawa.
• Platon (1975), Uczta, przekład. wstęp, objaśnienia i ilustracje W. Witwicki, PWN, Warszawa.
• Platon (1986), Timajos, w: tegoż, Timajos. Kritias albo Atlantyk, przeł., wstępem, komentarzem i skrótami opatrzył P. Siwek, PWN, Warszawa.
• Platon (2002), Fajdros, przełożył oraz wstępem i objaśnieniami opatrzył W. Witwicki, Antyk, Kęty.
• Platon (2004), Protagoras, przekład, wstęp i koment. L. Regner, Naukowe PWN, Warszawa.
• Plutarchus (1971), Moralia, recensuit et emendavit C. Hubert, t. 4, B. G. Teubner, Leipzig.
• Pociecha Wł. (1949), Królowa Bona (1494‒1557). Czasy i ludzie odrodzenia, t. 2, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
• Pollak R. (1969), Od renesansu do baroku, PWN, Warszawa.
• Platon (2004), Wstęp, w: Dworzanin polski, oprac. R. Pollak, t. 1-2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — De Agostini, Wrocław.
• Rej M. (1954), Krótka rozprawa… ,w: tegoż, Pisma wierszem (wybór), oprac. J. Krzyżanowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Rej M (2006), Krótka rozprawa… ,w: tegoż, Wybór pism, oprac. A. Kochan, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Rokosz M. (1977), Aldyńska Neakademia w Wenecji, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 56.
• Rolbiecki W. (1977), Akademie włoskie w latach 1454‒1667. Początek towarzystw naukowych jako typu instytucji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Romeri L. (1999), Philosophie entre mots et mets. Plutarque, Lucien et Athenée autour de la table, Editions Jérôome Millon, Lille.
• Salwa P. (2011), Akademie włoskiego renesansu. Kluby lokalnej inteligencji czy instytucje edukacyjne? ,w: Collegium — College — Kolegium. Kolegium i wspólnota akademicka w tradycji europejskiej i amerykańskiej, red. M. O’Connor i P. Wilczek, Uniwersytet Warszawski. Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” — Wydanictwo Naukowe „Sub Lupa”, Boston–Warszawa.
• Schnayder J. E. (2012), Sympozjon, w: Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. G. Gazda, Naukowe PWN, Warszawa.
• Schulte J. (2012), Jan Kochanowski i renesans europejski. Osiem studiów, Wydawnictwo Neriton — Uniwersytet Opolski, Warszawa.
• Sławiński J. (2002), Esej, w: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Starnawski J. (1987), Sodalitas Litteraria Vistulana. Nikłe świadectwa o działalności Towarzystwa w świetle korespondencji Celtisa, „Rocznik Komisji Historycznej Oddziału Krakowskiego PAN” 24.
• Stuligrosz M. (2007), Deipnon jako typ wypowiedzi w literaturze starożytnej Grecji na przykładzie „Uczty” Filoksenosa z Leukady [w:] Pokarmy i jedzenie w kulturze. Tabu, dieta, symbol, red. K. Łeńska-Bąk, Uniwersytet Opolski, Opole.
• Szturc W. (1990), Wśród fabuł ironicznie zawikłanych. Od romansu hellenistycznego do „Orlanda szalonego” Ariosta, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 25.
• Ślaski J. (1989), Jan Kochanowski i „Dworzanin” Łukasza Górnickiego [w:] Jan Kochanowski 1584−1984: Epoka — twórczość — recepcja, red. J. Pelc, P. Buchwald-Pelcowa i B. Otwinowska, t. 1, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
• Tync S. (1953), Z życia patrycjatu wrocławskiego w dobie renesansu, „Sobótka. Organ Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii” 8.
• Ulewicz T. (1991), Życie literackie w Krakowie i Małopolsce doby renesansu (sprawa środowisk i „towarzystw” literackich) [w:] Cracovia Litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego (w Krakowie, 10−13 października 1984), red. T. Ulewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Węcowski M. (2011), Sympozjon, czyli wspólne picie, Wydawnictwo Naukowe „Sub Lupa”, Warszawa.
• Windakiewicz S. (1891), Padwa. Studium z dziejów cywilizacji polskiej, „Przegląd Polski” 3.
• Winniczuk L. (1983), Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa.
• Wojtowicz W. (2009), „Memoria” i uczta. Kilka uwag o zależnościach ideowych kroniki Mistrza Wincentego [w:] „Onus Athlanteum”. Studia nad kroniką biskupa Wincentego, red. A. Dąbrówka, W. Wojtowicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo — Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”, Warszawa.
• Wojtowicz W (2010), Między literaturą a kulturą. Studia o literaturze mieszczańskiej XVI i XVII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
• Wojtkowska-Maksymik M. (2007), „Gentiluomo cortigiano” i „dworzanin polski”. Dyskusja odoskonałości człowieka w „Il Libro del Cortigiano” Baldassarra Castiglionego i w „Dworzanie polskim” Łukasza Górnickiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo — Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”, Warszawa.