INWENTARYZACJA ZABYTKÓW W OKRESIE DWUDZIESTOLECIA MIĘDZYWOJENNEGO

• Authors: Lewicki Jakub 375-390

Title variants

EN

Inventories of Historical Monuments from the Inter-war Period

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

Attempts at a completion of inventories of Polish historical monuments date back to the last 150 years. First widerranging inventory undertakings originated in the mid-nineteenth century (the campaign conducted by Kazimierz Stronczyński). Subsequently, inventories were initiated upon several occasions, but their outcome concerned only several counties (Cracow, Grybów and four counties in the Lublin region). A more extensive inventory campaign was not commenced until after 1918. The work performed at the time can be divided into two groups: a professional topographic inventory based on earlier registers of historical monuments, and photographs and measurements of particular buildings. The topographic inventory was conducted in accordance with an earlier devised plan, which originally involved about 40 counties. Assistance was rendered by conservation offices, and from 1929 the work was coordinated by the newly established Central Inventory Office, which supervised the inventory campaign and inaugurated systematic efforts financed by the state. The inventories were based on an officially issued instruction (1930), which defined particular principles. The inventories encompassed works of art from the tenth century to the middle of the nineteenth century, and in exceptional instances took into consideration objects from a later period. The central offices gathered “descriptive- scientific material” as well as collections of technical measurements and photographs, and commenced a register of historical monuments. An inventory of historical monuments dealing with particular counties was edited and published. Regional inventory offices and groups of persons conducting the inventories were organised, and cooperation with assorted institutions and professional experts was established. The inventory campaign was supported also by official conservators and voivodeship Departments of Art, which cared for local historical monuments. Up to the outbreak of the war, it proved possible to complete the inventories of more than ten counties; two such inventories were issued in the form of separate publications (the county of Nowy Targ, prep. by S. Szydłowski,Warszawa 1938, and the county of Rawa Mazowiecka, ed. by J. Szablowski,Warszawa 1939). Further tasks entailed measurements and photograph inventories of particular monuments of architecture. The widest campaign was pursued by the Departments of Architecture at the Polytechnics inWarsaw and Lvov. Those efforts denoted inventories of various types of buildings: castles, palaces, churches, synagogues, Russian Orthodox and Uniate churches, whole villages and rural architecture. The outcome included architectonic and photographic inventories. Such initiative was carried out with enormous impetus and, from the viewpoint of the applied methods, was highly innovative (the Institute of Polish Architecture at the Warsaw Polytechnic was headed by Oskar Sosnowski). Almost the entire collection at the Warsaw Polytechnic, concerning the territory of the Second Republic, has been preserved, but the collection at the Lvov Polytechnic became scattered after 1939. The examined article discusses inventory leafs pertaining to particular historical monuments from about 1932 to 1935, kept in the Institute of Art at the Polish Academy of Sciences (Warsaw), and concerning the terrains of presentday Ukraine, Belarus and Lithuania, topographic inventories in manuscript form (e. g. the county of Zaleszczyki, today: Ukraine), and a number of scientific works based on completed inventories, e. g. on art in Vilno and Lvov. Owing to the subsequent devastation of numerous historical monuments, these publications, dealing with Polish, Jewish, Ukrainian, Belorussian and Lithuanian monuments, are of enormous importance, and testify to the diversity and richness of the Central European cultural landscape.

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 1999
• Issue: 4
• Pages: 375-390

Dates

published

1999

Contributors

author

Lewicki Jakub 375-390

References

• M. Walicki, Sprawa inwentaryzacji zabytków w dobie Królestwa Polskiego (1827–1862), Warszawa 1931;
• K. Malinowski, Aby pami ątki uczynić powszechnie wiadomymi i wieczno trwałymi..., (w:) Spis zabytków architektury i budownictwa, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria A, t. I,Warszawa 1964, s. VII–XXVII;
• J. Kowalczyk, Starożytnicy warszawscy połowy XIX w. i ich rola w popularyzacji zabytków ojczystych, (w:) Edukacja historyczna społeczeństwa polskiego w XIX wieku, Warszawa 1981, s. 157–202.
• T. Rudkowski, Kazimierz Stronczyński jako inwentaryzator zabytków, ( w:) Kazimierz Stronczyński. Numizmatyk, sfragistyk i inwentaryzator zabytków. Materiały sesji naukowej — Piotrków Trybunalski 1983, ŁódŹ 1986, s. 39–63;
• J. Lewicki, Kazimierz Stronczyński. Dziennik podróży 1844 rok, Kielce 1996, „Ochrona Zabytków”, R. 51, 1998, nr 2, s. 188–189
• M. Kornecki, Inwentaryzacja, ewidencja i dokumentacja konserwatorska. Refleksje w świetle doświadczeń z lat powojennych, (w:) Ochrona i konserwacja dóbr kultury w Polsce 1944–1989. Uwarunkowania polityczne i społeczne, red. A. Tomaszewski, Warszawa 1996, s. 144.
• S. Tomkowicz, Inwentaryzacja zabytków Galicji Zachodniej, I: Powiat grybowski, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, t. I, 1900, s. 95–165;
• S. Tomkowicz, Inwentaryzacja zabytków Galicji Zachodniej, II: Powiat gorlicki, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, t. I, 1900, s. 167–319;
• S. Tomkowicz, Inwentaryzacja zabytków Galicji Zachodniej, III: Powiat krakowski, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, t. II, 1906, s. 1–318, 365–367;
• S. Tomkowicz, Zabytki sztuki w klasztorze karmelitanek na Wesołejw Krakowie, „Rocznik Krakowski”, t. XII, 1910, s. 1–22;
• S. Tomkowicz, L. Lepszy, Zabytki sztuki w Polsce, t. I: Kraków. Kościół i klasztor oo. Dominikanów, Kraków 1924
• L. Lepszy, Inwentaryzacja zabytków sztuki na ziemiach Polski, „Rocznik Ilustrowany Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie” 1923, s. 13–18;
• A. Bastrzykowski, Zabytki kościelnego budownictwa drzewnego w diecezji sandomierskiej, Kraków 1930.
• S. Tomkowicz, Znaczenie i zadania inwentaryzacji zabytków w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 2, s. 410.
• J. Wojciechowski, Co zrobiono w Polsce w zakresie odbudowy, restauracji i konserwacji zabytków sztuki w latach 1919–1929, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 2, s. 246.
• Straty kościelne poniesione podczas wielkiej wojny na terenie diecezji sandomierskiej, „Rocznik Diecezji Sandomierskiej” 1930, s. 44–75
• J. Remer, Opieka nad zabytkami sztuki. Zarys historyczny, uwagi i postulaty, (w:) Pamiętnik Świętokrzyski 1930, Kielce 1931, s. 178.
• T. Szydłowski, Ruiny Polski, Kraków [bez roku wydania, ok. 1918
• S. Tomkowicz, Sprawa inwentaryzacji zabytków, „Odbudowa kraju”, R. II, 1918, nr 5, s. 337–342.
• Pierwszy Zjazd Plastyków Polskich w Warszawie, „Rzeczy Piękne”, R. II, 1919, nr 2, s. 13.
• T. Szydłowski, Najpilniejsze postulaty opieki nad zabytkami, „Przegląd Techniczny”, T. LVII, 1919, 26 lipca, nr 25–28, s. 132.
• Z. Batowski, Ważniejsze potrzeby historii sztuki w Polsce, (w:) Nauka polska, jej potrzeby, organizacja i rozwój, t. I, b.m.w. 1918, s. 412, 419;
• J. Wojciechowski, O potrzebie polskich pracowni inwentaryzacyjnych oraz o potrzebie wydawania materiałów do inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, tamże, s. 423–432;
• S. Tomkowicz, Uwagi o potrzebach nauki polskiejw zakresie historii sztuki, tamże, s. 433–438;
• W. Podlacha, O przyszłość historii sztuki, tamże, t. II, 1919, s. 394–426;
• F. Kopera, W sprawie programu badań w zakresie historii sztuki, tamże, s. 440–443;
• W. Podlacha, Współpraca prowincji w badaniu i ochronie zabytków sztuki, tamże, t. IV, 1923, s. 252–260, 264.
• Opieka nad zabytkami i ich konserwacja, wyd. Ministerstwo Kultury i Sztuki, Warszawa 1920, s. 50–51.
• Dziennik Praw Państwa Polskiego z 8 XI 1918 r., nr 16, poz. 36, art. 5 oraz por. art. 6 i 9.
• J. Wojciechowski, Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 1, s. 7–8.
• J. Remer, Program inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 2, s. 416.
• P. Dobosz, Prawne i organizacyjne aspekty działalności służby konserwatorskiej w 80–leciu, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” 1994, nr 1, s. 36.
• L. Lepszy, Inwentaryzacja zabytków sztuki na ziemiach Polski, „Rocznik Ilustrowany Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie” 1923, s. 13–18.
• R: [J. Remer], II–gi Ogólno–polski Zjazd Konserwatorów w Warszawie w 1927 r. (Uchwały i rezultaty), „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 2, s. 356–359.
• J. Remer, Sprawa inwentaryzacji zabytków sztuki (w:) Pamiętnik Organizacyjnego Zjazdu Historyków Sztuki w Krakowie w dniach 2–4 paŹdziernika 1934 roku, red. T. Szydłowski, Kraków 1935.
• S. Tomkowicz, Znaczenie i zadania inwentaryzacji zabytków w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 2, s. 405–410.
• T. Szydłowski, Badania i odkrycia w zakresie historii sztuki na terenie sandomiersko–kieleckim (w latach ostatnich), (w:) Pamiętnik świętokrzyski 1930, Kielce 1931, s. 166.
• J. Remer, Opieka nad zabytkami sztuki. Zarys historyczny, uwagi i postulaty, tamże s. 196.
• M. Trzewik, Początki myśli konserwatorskieji 75–lecie zorganizowanej działalności służb konserwatorskich na Lubelszczyźnie — rys historyczny, „Lubelszczyzna” 1996, nr 1, s. 14;
• J. Piotrowski, Ochrona zabytków sztuki województwa tarnopolskiego, (w:) Województwo tarnopolskie, Tarnopol 1931, s. 423–452.
• Katalog działu retrospektywnego zabytków architektury województwa kieleckiego, Kielce 1921, s. 3.
• Przewodnik po Wystawie Świętokrzyskiejw Kielcach, Warszawa 1936, s. 17–18.
• J. Remer, Zagadnienie geografii i inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce (w związku z działem państwowej opieki nad sztuką na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu), „Wiadomości Konserwatorskie” 1929, nr 10–12, s. 44–48 (dod. do „Ziemi”);
• J.Remer, Centralne Biuro Inwentaryzacyjne, „Wiadomości Konserwatorskie” 1929, nr 21–24, s. 85–89.
• T. Szydłowski, Opieka nad zabytkami sztuki, (w:) Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga Pamiątkowa 1918–1928, Warszawa 1928, s. 730;
• J. Wojciechowski, Organizacja opieki państwowejnad zabytkami w Polsce, „Wiadomości Konserwatorskie” 1929, nr 10–12, s. 43;
• J. Wojciechowski, Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowejna d zabytkami sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 1, s. 20–26;
• P. Dobosz, Zabytki w polskiejfotog rafii lotniczej, „Ochrona Zabytków” 1997, nr 4, s. 355–360.
• T. Szydłowski, Powiat nowotarski, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–19, cz. 2, s. 425–430;
• M. Walicki, Powiat sieradzki, tamże, s. 432–437.
• J. Przeworska, Problem geografii zabytków sztuki, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 2, s. 441–447;
• M. Walicki, Sprawa inwentaryzacji zabytków w dobie Królestwa Polskiego (1827–1862), Warszawa 1931.
• A. Karczewski, Uwagi o mierzeniu zabytków, „Ochrona Zabytków Sztuki”, 1930–31, cz. 2, s. 395–402.
• J. Remer, Sprawa inwentaryzacji zabytków sztuki, (w:) Pamiętnik Organizacyjnego Zjazdu Historyków Sztuki w Krakowie..., s. 60–68.
• Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. III: Województwo krakowskie, t. I, z. 1: Powiat nowotarski, oprac. T. Szydłowski, Warszawa 1938;
• Zabytki Sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. VI: Województwo łódzkie, t. I, z. 1: Powiat rawsko–mazowiecki, oprac. W. Kieszkowski, Warszawa 1939.
• J. Szablowski, Zagadnienie inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. VIII, 1946, nr 1–2, s. 22–35;
• J. Szablowski, Dzieje inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków”, R. II, 1949, nr 2, s. 78–81.
• J. Z. Łoziński, Inwentaryzacja zabytków sztuki w Polsce. Stan i potrzeby, „Biuletyn Historii Sztuki”, R. XVI, 1954, nr 3, s. 342–347;
• S. Lorentz, Inwentarze i katalogi, „Rocznik Historii Sztuki, t. XVII, 1988, s. 25–28.
• Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. III: Województwo krakowskie, Powiat żywiecki, oprac. J. Szablowski, Warszawa 1948.
• Archiwum Akt Nowych, zespół Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, sygn. 7021—Inwentaryzacja zabytków przeprowadzona przez C. B. I. w roku 1938–1939 z kredytów udzielonych przez Fundusz Pracy.
• T. Zarębska, Badania historyczno–urbanistyczne metodą analiz przestrzennych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 43, 1995, nr 1, s. 16.
• Dział Architektury Polskiej przy Katedrze Architektury Historycznej Politechniki Lwowskiej, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. I, 1932/1933, nr 3, s. 237–238.
• Dział Architektury Polskiej przy Katedrze Architektury Historycznej Politechniki Lwowskiej, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. II, 1934, nr 3, s. 239.
• Politechnika Lwowska 1844–1945, Wrocław 1993, s. 171–196
• J. Witwicki, Rekonstrukcja Lwowa z połowy XVII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. I, 1932/1933, nr 3, s. 238–239.
• J. Sas–Zubrzycki, Skarb architektury w Polsce, t. I–IV, Kraków 1907–1916;
• J. Sas–Zubrzycki, Zabytki miasta Lwowa, Lwów 1928;
• M. Osiński, Zamek w Żółkwi, Lwów 1933.
• O. Sosnowski, Humaniści i inżynierowie architekci w studiach nad historią sztuki i kultury, „Arkady”, R. 5, 1939, nr 3, s. 105–110.
• A. Kriegseisen, Jerzy Raczyński — historyk i konserwator architektury, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, t. I, 1995, s. 113–125.
• A. Miłobędzki, Oskar Sosnowski—polski historyk architektury, (w:) Myśli o sztuce. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki — Warszawa 1974, Warszawa 1976, s. 283–294.
• A. Karczewski, Uwagi o mierzeniu zabytków, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930–1931, cz. 2, s. 395–401.
• A. Miłobędzki, Badania nad historią architektury, (w:) Wstęp do historii sztuki, t. I: Przedmiot—metodologia—zawód, red. P. Skubiszewski, Warszawa 1973, s. 477–478.
• Pracownia modelarska Zakładu Architektury Polskieji Historii Sztuki i jej działalność, „Biuletyn Naukowy wydany przez Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej” 1933, nr 4, s. 165–167.
• J. Zachwatowicz, Zagadnienie kopii barwnejw studiach nad malarstwem monumentalnem, „Biuletyn Naukowy wydany przez Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej” (później „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”), R. I, 1932, nr 1, s. 13–18.
• F. Piaścik, Zbiory Sekcji Budownictwa Ludowego Zakładu Architektury Polskieji Historii Sztuki P. W., „Biuletyn Naukowy wydany przez Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej”, R. I, 1932, nr 1, s. 2–12.
• R. Kunkel, Albumy inwentaryzacji wsi Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. Dzieje i zawartość zbioru, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 26, 1981, z. 3–4, s. 277–292;
• R. Kunkel, Materiały do architektury Małopolski w zbiorach naukowych Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. Sekcja Budownictwa Ludowego, „Teki Krakowskie”, T. III, 1996, s. 229–251.
• „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, R. V, 1937, nr 1, s. 104–105.
• O. Sosnowski, Zarys działalności Zakładu Architektury Polskiej w ubiegłym dziesięcioleciu, „Biuletyn Naukowy wydany przez Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej” 1933, nr 3, s. 101–108.
• M. Walicki, J. Zachwatowicz, Sprawozdanie z poszukiwań na terenie województwa łódzkiego i kieleckiego, tamże, R. I, 1933, nr 3, s. 109–118;
• W. Kieszkowski, J. Zachwatowicz, Sprawozdanie z objazdu województwa pomorskiego, tamże, R. II, 1933, nr 1, s. 2–22.
• W. Wójcik, Ks. Jan Wiśniewski (1876—1943), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościele”, t. 6, 1963, s. 279–295;
• W. Wójcik, Ks. Józef Rokoszny (1870–1931), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościele”, t. 10, 1965, s. 281–293.
• K. Piwocki, Prace polskich historyków sztuki w czasie wojny, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. VIII, 1946, nr 3–4, s. 135–153.
• T. Mańkowski, Dawny Lwów — jego sztuka i kultura artystyczna, Londyn 1974,
• Z. Hornung, Jan de Witte. Architekt kościoła dominikanów we Lwowie, red. J. Kowalczyk, Warszawa 1995.
• Z. Hornung, Majster Pinsel snycerz. Karta z dziejów polskiej rzeźby rokokowej, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Rozprawy Komisji Historii Sztuki, t. 10, Wrocław 1976.
• M. Morelowski, Zarys sztuki wileńskiej z przewodnikiem po zabytkach między Niemnem a Dźwiną, Wilno 1939, reprint: Firma Wydawniczo–Poligraficzna „EM”, Gdańsk 1989.

Identifiers

ISSN

0029-8247