Od kampowej burleski do (post)konstruktywistycznego performansu. O sposobach noszenia sztucznej szczęki w poezji Mirona Białoszewskiego

• Authors: Filipowicz Anna
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Współczesny „zwrot materialistyczny” skłania do ponownego przemyślenia potencjału gender i queer studies poprzez konfrontowanie ich zakresu z refleksją nad tym, co rzeczywiste i namacalne. Dotyczy to zwłaszcza podejścia do problemu ciała zanurzonego w empirii choroby, a już zwłaszcza niepełnosprawnego, które wy¬maga przeszczepu lub noszenia protezy. Bywa ono bowiem ujmowane jako znak podmiotowości „w ruchu”, zawsze gotowej na tożsamościowe „złożenie” oraz relacyjne stawanie-się-z-innym. Uzupełniane poprzez sub¬stytuty niepełnosprawne ciało przestaje w ten sposób podlegać reżimom wiedzy/władzy, zyskując w zamian nowy polityczny potencjał, który daje się odczytać w porządku subwersji i emancypacji. Szkoła sztucznych zębów (1978) Mirona Białoszewskiego wydaje się syntezą queerowych antycypacji poety oraz jego wyprze¬dzających epokę zainteresowań sferą ciała postludzkiego. Opisywane w utworze kłopoty użytkownika protezy obejmują bowiem namysł nad zarówno zdyskursywizowaną, jak i oporną wobec władzy dyskursu stroną materialnej rzeczywistości. Noszenie sztucznej szczęki ujawnia więc w utworze kulisy „teatru ról spo¬łecznych”, sposoby kreowania normatywnej tożsamości człowieka jako twórcy, partnera seksualnego, uczes¬tnika życia codziennego. Staje się jednak także pretekstem dla bardziej fundamentalnych, ontolo¬gicz¬nych rozpoznań – do kwestionowania granicy między podmiotem i przedmiotem, a zwłaszcza między biolo¬gicznym istnieniem oraz jego technologicznym przedłużeniem. Niepiękne, niesprawne i coraz bardziej nie-ludzkie ciało zdradza tu dzięki protezie swój kolejny po queerowaniu, performatywny aspekt, mocno zako¬rzeniony w feno¬menie dys¬ponujących sprawczością realiów. U Białoszewskiego otwiera to pod¬miot na hybry¬dyczną egzys¬tencję, będącą już zawsze skutkiem pozostawania-w-relacji oraz nieustannych negocjacji z dyk¬tującymi warunki rzeczami. Poetycki namysł nad taką nieesencjalną tożsamością zdecy¬dowanie wykra¬cza tym samym poza ramy poststrukturalistycznego paradygmatu. Obraz współkonsty¬tuującego się z protezą człowie¬ka moż¬na by już raczej umieścić w perspektywie poszukiwań wyprzedzających posthumanizm.

Keywords

PL

nowy materializm; „zwrot ku rzeczom”; sprawczość rzeczy; burleska; kamp; niepełnosprawność; proteza (zębowa)

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Ośrodek Studiów Amerykańskich
• Journal: InterAlia: Pismo poświęcone studiom queer
• Year: 2016
• Issue: 11b
• Pages: 60 - 76

Contributors

author

Filipowicz Anna

• Uniwersytet Gdański

References

• Bednarek, Joanna. 2012. Powrót „rzeczywistości”. W: (red.) Gajewska, Agnieszka. Teorie wywrotowe. Antologia przekładów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 227-240.
• Białoszewski, Miron. 1994. „Odczepić się” i inne wiersze... Warszawa: PIW.
• Białoszewski, Miron. 2013. Donosy rzeczywistości. Warszawa: PIW.
• Butler, Judith. 2010. Walczące słowa. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Czapliński, Przemysław. 2012. Kamp – gry antropologiczne. W: „Teksty Drugie” nr 5, s. 11-32.
• Domańska, Ewa. 2007. Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Domańska, Ewa. 2008. Humanistyka (nie) antropocentryczna. W: „Kultura Współczesna” nr 3, s. 9-21.
• Fellous, Michele. 2003. Przeszczep. Paradoks tożsamości i radykalnej obcości. W: „Kultura i Społeczeństwo” nr 3, s. 71-77.
• Filipowicz, Anna. 2013. Sztuka mięsa. Somatyczne oblicza poezji. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki.
• Gell, Alfred. 1998. Art and Agency. An Anthropological Theory. Oxford: Clarendon Press.
• Gulik, Michał, Nowak, Samuel. 2013. Zapomnijcie o dyskursie. Czy możliwy jest latouriański feminizm? W: „Teksty Drugie” nr 5, s. 330-348.
• Kanabrodzki, Mateusz. Kapłan i fryzjer. Wprowadzenie w żywioł materialno-cielesny w utworach Georga Buchnera, Witolda Gombrowicza, Mirona Białoszewskiego, Helmuta Kajzara. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria.
• Kopciński, Jacek. 1997. Gramatyka i mistyka. Wprowadzenie w teatralną osobność Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
• Kornat, Aleksandra. 2014. E. Domańska. Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej (recenzja). W: „Studia z historii filozofii” nr 3, http://apcz.pl/czasopisma/index.php/szhf/article/view/szhf.2014.038; dostęp: 20.06.2015.
• Kowalczyk, Agnieszka. 2010. Wspólnota poszerzona – spotkania ludzkich i pozaludzkich aktorów. W: „Praktyka Teoretyczna” nr 1, http://www.praktykateoretyczna.pl; dostęp: 20.06.2015.
• Kristeva, Julia. 2007. Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie. Tłum. M. Falski. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Markowski, Michał Paweł. 2002. Ciało (nowoczesne). W: „Res Publica Nowa” nr 9, s. 86-88.
• Niżyńska, Joanna. 2008. „Znaleziony list” Mirona Białoszewskiego. Próba lektury „Małych narracji” w perspektywie teorii queer. W: (red.) Gosk, Hanna, Karwowska, Bożena. (Nie)obecność: pominięcia i przemilczenia w narracjach XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, s. 272-291.
• Olsen, Bjornar. 2013. W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów. Tłum. B. Shallcross. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
• Rosiek, Stanisław. 1993. Pamiętnik z półgrobu. W: (red.) Głowiński, Michał, Łapiński, Zdzisław. Pisanie Białoszewskiego. Szkice. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, s. 130-142.
• Rosiek, Stanisław. 1997. Zwłoki Mickiewicza. Próba nekrografii poety. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria.
• Sandauer, Artur. 1973. Poeci trzech pokoleń. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Sobolczyk, Piotr. 2002. „Wywiad” Mirona Białoszewskiego jako „wiersz ostatni”. W: „Ruch Literacki” nr 4-5, s. 475-484.
• Sobolczyk, Piotr. 2007. Hermetyczne pornografie Białoszewskiego. W: (red.) Bolecki, Włodzimierz, Nawrocka, Ewa. Literackie reprezentacje doświadczenia. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, s. 326-328.