Integracja księstwa oświęcimskiego z Królestwem Polskim (1454-1564) i późniejsze losy ziemi oświęcimskiej w kontekście Wadowic

• Authors: Nowakowski Andrzej

Title variants

EN

Integration of Oświęcim (Auschwitz) principality with Polish Kingdom (1454-1564) and its later fates till the recent times according to Wadowice

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Zhołdowanie księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej w 1454 r., a następnie jego wykup przez Polskę w 1457 r., stanowiły konsekwencje polityki dynastii Jagiellonów, a w szczególności króla Kazimierza Jagiellończyka, do stopniowego pozyskania na rzecz Polski terytoriów, które niegdyś należały do państwa polskiego, a następnie odpadły od niego w różnych okolicznościach, zwłaszcza związanych z podziałem dzielnicowym, a także wskutek niekorzystnych cesji terytorialnych. Zbliżenie Oświęcimia do Polski zostało następnie potwierdzone w świetle ówczesnego prawa narodów polsko-czeskim traktatem, zawartym w Głogowie w 1462 r. Od wykupu księstwa oświęcimskiego przez króla Polski do ostatecznej inkorporacji ziemi oświęcimskiej do Polski w sensie formalnoprawnym minęło 107 lat, gdyż akt wcielenia został przypieczętowany dopiero w 1564 r. za życia ostatniego z Jagiellonów, króla Zygmunta II Augusta, w dobie tzw. egzekucji praw, oznaczającej również pełne zjednoczenie z Polską innych terytoriów, w tym Mazowsza i Prus Królewskich. Przez cały okres względnej niezależności Oświęcimia od Korony Polskiej przetrwała jednak więź kościelna ziemi oświęcimskiej z biskupstwem krakowskim, co niewątpliwie ułatwiło procesy integracyjne w XV i XVI stuleciu. W latach 1564-1772 Oświęcim był zjednoczony z Rzecząpospolitą jako udzielny powiat śląski w województwie krakowskim, zachowując jednak pewne odrębności prawnoustrojowe. Wprawdzie na przełomie XVII-XVIII dały znać o sobie tendencje separatystyczne, to jednak w procesie historycznym przeważały dążenia do utożsamiania się oświęcimian z państwem polskim. Tereny oświęcimskie będące niegdyś lennem Czech, posłużyły Marii Teresie jako jeden z pretekstów do pierwszego rozbioru południowej Polski w 1772 r. W latach 1820-1850 Oświęcim jako dawne księstwo zaliczono do Związku Niemieckiego, a do 1918 r. monarchowie z domu Habsburgów tytułowali siebie władcami Oświęcimia. Podczas ożywienia narodowego w 1848 r. oraz w 1917 r. mieszkańcy Wadowic zabiegali o to, aby całe historyczne terytorium księstwa oświęcimskiego wraz z ich miastem znalazły się w macierzy. Nawet po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. losy posiadłości oświęcimskich układały się w różny sposób. Oświęcim raz tracił status miasta powiatowego, to znowu go zyskał. Ziemia oświęcimska, podobnie jak ziemia wadowicka w okresie PRL na okres blisko 25 lat zostały arbitralnie odłączone od Małopolski, chociaż etnicznie i kulturowo, a także emocjonalnie zawsze należały do tej prowincji. Księstwo oświęcimskie, położone na południowo-zachodnich krańcach dawnej Rzeczypospolitej, mimo niewielkiego obszaru, miało złożoną i bardzo urozmaiconą historię, wzbogacającą swymi odrębnościami i położeniem dzieje dawnej Polski.

EN

The town of Oświęcim (Auschwitz) and the areas in western Small Poland that lay near Oświęcim (Auschwitz) were separated from Small Poland district during the time when Poland was divided into smaller self-governed territories, in the 13th century. Those territories were not part of the Polish Kingdom united by Władysław Łokietek in 14th century. The principality of Oświęcim (Auschwitz), which originated at the beginning of 14th century, was under the rule of Czech from 1327 to 1462. Between years 1327 and 1445 Wadowice belonged to this principality. Not until 1454 it recognized the supervision of Polish king and in 1457 it was bought out by Polish king Kazimierz (Casimir) Jagiellończyk . In 1462 during a convention of Polish and Czech monarchs in Głogów, in Silesia, Czech king resigned from the terrains of Oświęcim (Auschwitz). The definite joining of Oświęcim (Auschwitz) principality to Polish Kingdom, in terms of legal system, took place in Warsaw in 1564 during the general Polish Parliament. From then on, Oświęcim (Auschwitz) land became an important part of Poland and from 1564 to 1772, as Silesia county in Small Poland province, it still kept some of distinct traits as it comes to its political system.

Keywords

PL

Integracja; Księstwo Oświęcimskie; Królestwo Polskie; Lata 1454-1564

EN

Integration; Principality of Oświęcim; The Polish Kingdom; Years 1454-1564

• Publisher: Wadowickie Centrum Kultury im. Marcina Wadowity
• Journal: Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny
• Year: 2018
• Issue: 21
• Pages: 166-207

Dates

published

2018

Contributors

author

Nowakowski Andrzej

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie

References

• Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, vol. I, ed. M. Dogiel, Wilno 1758.
• Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, red. K. Baczkowski i in., ks.11-12, Warszawa 2004-2009.
• Dyariusze seymów walnych koronnych 1548, 1553, 1570, wyd. J. Szujski. Scriptores Rerum Polonicum, t. I, Kraków 1872.
• Kutrzeba S., Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. I: 1572-1620, Kraków 1932.
• Kutrzeba S., Prawa, przywileje, statuty i lauda księstw oświęcimskiego i zatorskiego, w: Archiwum Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności, 1913, t. 9, s. 217-334.
• Lehens und Besitzurkunden und seiner Fürstenthümer in Mittelalter, hrsg. von C. Grünhagen, H. Markgraf, t. II, Leipzig 1883.
• Matricularum Regni Polonae summaria excusis codicibus qui in Chaertophylaco Maximo Varsoviensi asservantur, p. 4: Sigismundi regis tempora complectens 1507-1548, vol. III, ed. T. Wierzbowski, Warszawa 1919.
• Przyboś A., Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. II: 1621-1660, Wrocław 1955.
• Volumina Legum. Przedruk zbioru staraniem XX. Pijarów w Warszawie od roku 1732 do roku 1782 wydanego, wyd. J. Ohryzko, t. I, II, III, VI, VII, S. Petersburg 1859-1860.
• Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 8: Dokumenty z lat 1435-1450. Uzupełnienie: dokumenty z lat 1286- 1442, wyd. S. Kuraś i I. Sułkowska-Kuraś, Wrocław 1975.
• [Trattner de T.], Wywód poprzedzający prawa Korony Węgierskiej do Rusi Czerwonej i Podola, tak, jako Korony Czeskiej do Księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego, Wiedeń 1772.
• Szczotka S., Stosunki Żywiecczyzny ze Śląskiem od XVI wieku do upadku Rzeczypospolitej, Katowice 1938.
• Silesiacarum rerum scriptores, vol. 1, hrsg. von F.W. Sommersberg, Leipzig 1729.
• Bostel F., Sądownictwo ziemskie oświęcimskie i zatorskie od r. 1440-1565, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, 1888, r. 16, s. 835-843, 929-944, 1017-1033, 1074-1108.
• Czapliński W., Z problematyki sejmu polskiego w pierwszej połowie XVII wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 1970, t. 77, s. 31-45.
• Dąbrowski J., Korona Królestwa Polskiego w XIV wieku. Studium z dziejów rozwoju polskiej monarchii stanowej, Kraków 2010.
• Ferenc M., Dzieje Oświęcimia i ziemi oświęcimskiej od 1564 do 1772 roku, w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 133-177.
• Ferenc M., Sieć drożna ziemi oświęcimskiej w latach 1564-1772, w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 40-46.
• Gątkowski J., Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego, Lwów 1867.
• Grodziski S., Obywatelstwo w szlacheckiej Rzeczypospolitej, Kraków 1963.
• Grzybowski K., Galicja 1848-1914. Historia ustroju politycznego na tle historii ustroju Austrii, Kraków 1959.
• Heck R., Zjazd głogowski w 1462 r., Głogów 2012.
• Januszewska-Jurkiewicz J., Oświęcim i ziemia oświęcimska w niepodległej Polsce 1918-1939, w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 216-246.
• Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, t. III: Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, Wrocław 1977.
• Kaczmarczyk Z., Leśnodorski B., Historia państwa i prawa Polski, t. II: Od połowy XV wieku do r. 1795, red. J. Bardach, Warszawa 1968.
• Koneczny F., Oświęcimskie niemieckie czy też cieszyńskie polskie?, Kraków 1917.
• Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich 1493-1793. Polska Akademia Umiejętności – Komisja Historyczna, seria 2, t. IV (ogólnego zbioru t. XVI), nr 1, Kraków 1948.
• Koźbiał K. R., Osadnictwo oraz trakty komunikacyjne na obszarze księstw oświęcimskiego i zatorskiego, w: Zarys dziejów gminy Brzeźnica i Doliny Karpia. W 450. rocznicę inkorporacji księstw oświęcimskiego i zatorskiego do Polski (1564-2014), red. A. Nowakowski, Brzeźnica-Kraków 2014, s. 35-47.
• Koźbiał K., Starostwo zatorskie. Zarys dziejów do 1772 roku, Kraków 2000.
• Koźbiał K., Nowakowski A., Dzieje szkoły w Choczni Dolnej. W stulecie zbudowania szkoły (1911-2011), Rzeszów 2011.
• Kutrzeba S., Historja ustroju Polski, t. I: Korona, Kraków 1931.
• Meus K., Nowakowski A., Jaroszowice. Historia – parafia – szkoła. W 700. rocznicę Jaroszowic (1312-2012), Rzeszów 2013.
• Miroszewski K., W Polsce Ludowej do 1956 roku, w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 270-292.
• Natanson-Leski J., Rozwój terytorialny Polski od czasów najdawniejszych do kresu przebudowy państwa w latach 1569-1572, Warszawa 1964.
• Nawrot D., Czasy austriackie do 1918 roku,w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K.Mioszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 178-215.
• Nowak A., Dzieje Polski t. III: 1340-1468. Królestwo zwycięskiego orła, Kraków 2017.
• Nowakowski A., Dzieje ustroju i prawa księstw oświęcimskiego i zatorskiego, Białystok 1988 (rozprawa habilitacyjna).
• Nowakowski A., Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego, Białystok 1993.
• Nowakowski A., Odrębności prawnoustrojowe księstw oświęcimskiego i zatorskiego w latach 1564-1772, „Studia Historyczne”, 1985, t. 38, z. 4, s. 523-537.
• Nowakowski A., Ogólny zarys historyczny księstw oświęcimskiego i zatorskiego oraz etapy ich zbliżania do Polski (w aspekcie prawnohistorycznym), w: Zarys dziejów gminy Brzeźnica i Doliny Karpia. W 450. rocznicę inkorporacji księstw oświęcimskiego i zatorskiego do Polski (1564-2014), red. A. Nowakowski, Brzeźnica-Kraków 2014, s. 9-33.
• Nowakowski A., Oświęcim i Zator lennem czeskim 1327-1462, „Przegląd Historyczny”, 1985, t. 76, z. 3, s. 535-545.
• Nowakowski A., Prawne aspekty inkorporacji księstw oświęcimskiego i zatorskiego do Polski 1563/1564, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1984, t. 36, z. 2, s. 91-116.
• Nowakowski A., Rumuńskie ślady historii w Wadowicach,w: W kręgu relacji polsko-rumuńskich. Materiały z sympozjum. Suczawa 10-12.09.2004, oprac. S. Jachimowski, Suczawa 2005, s. 143-147.
• Nowakowski A., Sądownictwo szlacheckie w Oświęcimiu i Zatorze pod panowaniem austriackim 1772-1784, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1986, t. 38, z. 2, s. 127-138.
• Nowakowski A., Spór między Polską, Czechami i Austrią o przynależność państwową Oświęcimia i Zatora. Szkic prawnohistoryczny, „Kościół i Prawo” (KUL), 1989, t. 6, s. 288-324.
• Nowakowski A., Terytoria oświęcimsko-zatorskie w Związku Niemieckim. Szkic historycznoprawny, „Przegląd Historyczny”, 1985, t. 76, z. 4, s. 783-793.
• Nowakowski A., Ustrój Wadowic w dawnej Polsce,w: Królewskie wolne miasto Wadowice. Studia z dziejów i ustroju miasta, red. A. Nowakowski, Warszawa 1994, s. 20-46.
• Nowakowski A., Wadowice w latach 1945-1990. Przyczynek do najnowszej historii miasta, Rzeszów 2018.
• Nowakowski A., Z dziejów miasta i parafii Wadowice. Szkic historyczno-prawny, Kraków 1985.
• Panic I., Książę cieszyński Przemysław Noszak (ok. 1332/1336-1410), Cieszyn 1996.
• Polski Słownik Biograficzny, red. H. Markiewicz, t. 36, z. 2, Warszawa-Kraków 1995.
• Prokop K.R., Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438-1513: dzieje polityczne, Kraków 2002.
• Ptak M. J., Kilka uwag o ustroju politycznym księstw oświęcimskiego i zatorskiego do 1563 roku,w: Studia z dziejów państwa i prawa polskiego, t. V, red. J. Matuszewski, W. Uruszczak, Łódź-Warszawa 2000, s. 99-107.
• Putek J., O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach i oświęcimskiej Jerozolimie: szkice z dziejów pogranicza śląsko-polskiego, Kraków 1938.
• Rajman J., Księstwo oświęcimskie. Zarys dziejów i postulaty badawcze,w: Osviencimensis. Kroniki zamkowe, red. W. Oleś, D. Mleczko, Oświęcim 2013, s. 4-88.
• Rajman J., Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu, Kraków 1998.
• Rajman J., Średniowieczne Wadowice na tle osadnictwa nad Skawą i Wieprzanką, w: Wadowice. Studia z dziejów miasta, red. E. Kotowiecki, A. Nowakowski, G. Studnicki, Wadowice 1997, s. 23-62.
• Rauscher R., Soudni knihy Osvĕtimské, Bratislava 1930.
• Rauscher R., Soudni knihy Osvĕtimské a Zátorské, Praha 1931.
• Rychlik I., Księstwo oświęcimskie i zatorskie. Sprawozdanie dyrekcji c.k. gimnazjum w Tarnowie za r. szk. 1889, Tarnów 1889.
• Sperka J., Ziemia i księstwo oświęcimskie do połowy XV wieku, w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 54-108.
• Skalińska-Dindorf E., Kronika Oświęcimia: dzieje Oświęcimia na tle dziejów ziemi oświęcimsko-zatorskiej do 1772 roku, Oświęcim 2007.
• Stanek J., Z dziejów ziemi oświęcimskiej. Dzieje polityczne księstwa oświęcimskiego, Kraków 1959.
• Stańko P., Prawa i przywileje szlachty oświęcimskiej i zatorskiej do 1564 roku, w: Historia vero testis temporum. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Krzysztofowi Baczkowskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. J. Smołucha i in., Kraków 2008, s. 511-526.
• Stolarczyk M., Życie społeczno-polityczne Wadowic i okolicy w latach 1846-1848, w: Wadowice. Studia z dziejów miasta, red. E. Kotowiecki, A. Nowakowski, G. Studnicki, Wadowice 1997, s. 109-151.
• Urban W., Chłopi wobec reformacji w Małopolsce w drugiej połowie XVI w., Kraków 1959.
• Węcowski P., Przyłączenie ziemi oświęcimskiej do Królestwa Polskiego, w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 109-132.
• Węcowski P., Sieć drożna ziemi oświęcimskiej do połowy XVI wieku, w: Oświęcim miasto pogranicza, t. I, red. B. Czwojdrak, K. Miroszewski, P. Węcowski, Warszawa 2018, s. 31-39.
• Wyrozumska B., Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Wrocław 1977.
• Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 2004.

Identifiers

ISSN

1505-0181