Ceremoniał za panowania dwóch pierwszych królów elekcyjnych doby pojagiellońskiej w świetle relacji rodzimych i cudzoziemskich

• Authors: Ujma Magdalena

Title variants

EN

Ceremonial during the reign of the first two elective kings of the post-Jagiellonian era in the light of domestic and foreign relations

RU

Церемониал во время правления первых двух выборных королей постъягеллонской эпохи в свете внутренних и внешних отношений

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W II poł. XVI w. drogi ustrojowe państw Europy zachodniej i Rzeczypospolitej zaczęły się coraz wyraźniej różnicować. W sprzyjających okoliczności mogło to budzić wzajemne zaciekawienie, którego owocem są zachowane do dzisiaj relacje podróżników i dyplomatów. Wymiana spostrzeżeń w czasach, w których umysł polskiego szlachcica nie był jeszcze zdominowany przez ksenofobię, ujawnia w równej mierze aprobatę, jak chłodny dystans, a niekiedy niechęć. Zestawienie rodzimych refleksji z wnioskami płynącymi z cudzoziemskich podróży do Polski w drugiej połowie XVI w. wzbogaca naszą wiedzę na temat wizerunku Rzeczypospolitej w czasach jej świetności. Jak zauważył Mirosław Sadowski, okres panowania pierwszych królów elekcyjnych nadal określa się mianem epoki odrodzenia, co również skłoniło go do rozważań nad obrazem Rzeczypospolitej w oczach cudzoziemców tej doby. Przekształcanie się ustroju polsko-litewskiego państwa po śmierci Zygmunta II Augusta skłania jednak do skoncentrowania uwagi na problematyce związanej z ceremoniałem doby pierwszych dwóch wolnych elekcji, które stały się obiektem żywego zainteresowania ze strony Francji i Siedmiogrodu. Różnicowanie się ustrojów monarchii europejskich w tym jakże twórczym czasie jest tu dodatkową zachętą. W relacjach rodzimych i cudzoziemskich zwykle brakuje szczegółów związanych z uroczystymi ceremoniami. Zadecydowało o tym kilka powodów, a wśród nich podobieństwa ceremoniałów, pozwalające uniknąć ich szczegółowego opisywania. Autorzy skupiali zatem swoja uwagę na ogólnym opisie, z uwypukleniem różnic oraz opisaniem czołowych osobistości biorących udział w uroczystości. Pomimo dbałości o wystawność ceremonialnych uroczystości, w polskich warunkach trudno było wytworzyć rozbudowane ich formy pojawiające się w dojrzałych monarchiach absolutnych dysponujących dużym autorytetem monarszym wspartym na dziedziczności tronu, skomplikowanym organizmem dworskim, stosownym aparatem biurokratycznym, a także rozbudowanym systemem finansowym. Ceremoniały mogły podlegać politycznym kompromisom, ale ceremonialne odstępstwa były wykorzystywane jako środek dyplomatycznej prowokacji, uniku lub nacisku. Polski ceremoniał dyplomatyczny nie był ujęty w ramy regulaminu, jak miało to miejsce np. we Francji, więc czasem dochodziło do kontrowersji przy jego stosowaniu.

EN

In the second half of the 16th century, the way of the political system of Western Europe countries and the Republic of Poland began to differentiate more and more clearly. In favorable circumstances, it could arouse mutual interest, the fruit of which are the reports of travelers and diplomats that have survived to this day. The exchange of observations at a time when the mind of the Polish nobleman was not yet dominated by the xenophobia, reveals as much approval as cold distance, and sometimes aversion. The juxtaposition of domestic reflections with the conclusions drawn from foreign trips to Poland in the second half of the 16th century enriches our knowledge about the image of the Republic of Poland in its heyday. As noted by Mirosław Sadowski, the period of the reign of the first elected kings is still referred to as the era of the reborn, which also made him to consider the image of the Republic of Poland in the eyes of foreigners at the time. The transformation of the Polish-Lithuanian state after the death of Zygmunt II August, however, prompts us to focus on the issues related to the ceremonial of the first two royal free elections, which became the object of keen interest on the part of France and Transylvania. The differentiation of the regimes of European monarchies at this very creative time is an additional incentive here. In domestic and foreign reports, details related to solemn ceremonials are usually missing. There were several reasons for this, including the similarity of the ceremonials, which made it possible to avoid describing them in detail. The authors therefore focused the attention on the general description, highlighting the differences and describing the leading personalities participating in the ceremony. Despite the care for the magnificence of the ceremonial celebrations, in Polish conditions it was difficult to create their extensive forms appearing in mature absolute monarchies with high royal authority based on the heredity of the throne, a complicated court organism, an appropriate bureaucratic apparatus, and an extensive financial system. The ceremonials could be subject to political compromises, but ceremonial derogations were used as a means of diplomatic provocation, evasion or pressure. The Polish diplomatic ceremonial was not included in the regulations, as was the case, for example, in France, so sometimes there was controversy in its application.

RU

Во второй половине XVI века политические пути Западной Европы и Речи Посполитой начали все более отчетливо расходиться. Сопоставление отечественных размышлений с выводами зарубежных поездок в Польшу во второй половине XVI века обогащает наши знания об образе Речи Посполитой Польской в период ее расцвета. Однако преобразование польско-литовского государства после смерти Сигизмунда II Августа побуждает нас сосредоточить внимание на вопросах, связанных с церемониалом периода двух первых элекций, которые вызвали пристальный интерес со стороны Франции и Трансильвании. Авторы сосредоточились на общем описании, подчеркнув различия и описав ведущие личности, присутствовавшие на церемониях. Церемонии могли подвергать политическим компромиссом, но церемониальные отступления использовались как средство дипломатической провокации, уклонения или давления. Польская дипломатическая церемония не была включена в регламент, поэтому иногда в ее применении возникали разногласия.

Keywords

PL

ceremoniał; królowie elekcyjni; Stefan Batory; Henryk Walezy

EN

ceremonial; elective kings; Stephen Batory; Henry Valois

RU

церемониал; выборные короли; Стефан Баторий; Генрих Валуа

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Wschodni Rocznik Humanistyczny
• Year: 2020
• Volume: XVII (2020)
• Issue: 3: Dwór w Rzeczypospolitej i państwach ościennych, pod red. Artura Goszczyńskiego i A. Selina
• Pages: 45-70

Dates

published

2020

Contributors

author

Ujma Magdalena

• Uniwersytet Opolski

References

• Banaś T., Rzeczywistość „realna” czy absurdalna? Ethos rycerski plebejusza i Żyda w dramacie sowizdrzalskim, „Napis”, 2008, Seria 14, s. 15–25.
• Besala J., Stefan Batory, Warszawa 1992.
• Bitskey I., Odmiany ideału rycerskości w literaturze węgierskiej przełomu XVI i XVII wieku, [w:] Lengyelek és madyarok a XVI. Századi Európában Balassi Bálint és Bátory István kora, red. A. di Francesco, L. Kálmán Nagy, Kraków 2004, s. 118–123.
• Bogucka M., Człowiek i świat. Studia z dziejów kultury i mentalności XVI-XVIII wieku, Warszawa 2008.
• Borkowska U., Ceremoniał pogrzebowy królów polskich w XIV-XVIII w., [w:] Państwo. Kościół. Niepodległość, red. J. Skarbek, Lublin 1986, s. 133–160.
• Chynczewska-Hennel T., Rzeczpospolita XVII wieku w oczach cudzoziemców, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.
• Cynarski S., Zygmunt August, Wrocław 1988.
• Czapliński W., Z problematyki sejmu polskiego w pierwszej połowie XVII wieku, „Kwartalnik
• Historyczny”, 1970, r. 77, z. 1, s. 31–45.
• Dankowski M. Z., Liberum veto. Chluba czy przekleństwo? Zrywanie sejmów w ocenach społeczeństwa drugiej połowy XVII wieku, Toruń 2019.
• Dubas-Urwanowicz E., Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Białystok 1998.
• Dubiel M., „Utopia” i „miasto słońca”: dwie utopie społeczno-polityczne renesansu, „Pisma Humanistyczne”, 2003, t. 5, s. 62–84.
• Duché-Gavet V., “Un exercice profitable… “, „Euvres & Critiques”, 2011, t. 36, nr 1, s. 3–17.
• Fabiani B., Na dworze Wazów w Warszawie, Warszawa 1988.
• Fałkowski W., Dwa pogrzeby Kazimierza Wielkiego – znaczenie rytuału, „Kwartalnik Historyczny”, 2009, r. 116, s. 55–74.
• Ferenc M., Rola I udział dworu w ceremonii pogrzebowej Zygmunta Augusta, [w:] Theatrum ceremoniale na dworze królów i książąt polskich: materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23–25 marca 1998, red. M. Markiewicz i Ryszard Skowron, Kraków 1999, s. 113–122.
• Fredro A. M., Dzieje narodu polskiego pod Henrykiem Walezyuszem królem polskim a potem francuzkim, przeł. W. Syrokomla, Petersburg–Mohylew 1855.
• Guaragnella P., La «personne». évolution historique d’un terme et valeurs du cosmopolitisme, [w:] Entre Pologne et France, le cosmopolitisme des lumières, Rome, 23–24 juin 2017, Volume coordonné par A. Grześkowiak-Krwawicz, D. Triaire et P. Ugniewski, Rome 2018, s. 11–25.
• Horn I., Andrzej Batory, Warszawa 2010.
• Kociszewska E., Elekcja Henryka Walezego a polsko-francuskie relacje artystyczne i intelektualne, [w:] Francusko-polskie relacje artystyczne w epoce nowożytnej, red. A. Pieńkos i A. Rosales-Rodriguez, Warszawa 2010, s. 13–20.
• Kociszewska E., Vaticinium de coniunctione Liliorum cum Aquila. Przepowiednia z Prognosticatio… Johanna Lichtenbergera i jej interpretacja dla Henryka Walezego (1575), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 2010, t. 54, s. 161–177.
• Kodzik J., Ceremoniał polskiego dworu królewskiego w XVII wieku z perspektywy niemieckich uczonych, Warszawa 2015.
• Krawczuk W., Kancelaria koronna a ceremoniał dworski, [w:] Theatrum ceremoniale na dworze królów i książąt polskich: materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23-25 marca 1998, red. M. Markiewicz i Ryszard Skowron, Kraków 1999, s. 183–191.
• Malinowski T., La République de Pologne dans les imprimés français (1573–1795) Penser les relations entre gouvernants et gouvernés à l’époque modernę, Mise en ligne dans le cadre du projet n°2016/23/N/HS3/00376 financé par le Centre national de la science (Pologne) Online publication as a realisation of the project nr 2016/23/N/HS3/00376 financed by the National Science Center (Poland),
• =&ved=2ahUKEwierbLwlL_rAhWyMewKHcEVBZEQFjAAegQIBBAB&url=https%3A%2
• F%2Ftel.archives-ouvertes.fr%2Ftel-02427199%2Fdocument&usg=AOvVaw29iSJBJ4BQvd_
• MczZHv9QI > [dostęp: 9.01-29.02.2020].
• Marchwiński R. T., Ze studiów nad redakcjami „Polonii” Marcina Kromera, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1994, nr 2–3, s. 183–202.
• Milewski D., „Ceremoniał polskiego dworu królewskiego w XVII wieku z perspektywy niemieckich uczonych”, Joanna Kodzik, Warszawa 2015: [recenzja], „Saeculum Christianum: pismo historyczne”, 2016, t. 23, s. 355–357.
• Nassichuk J., Les publications occasionnelles au début du règne d’Henri III, [w:] Canards, occasionnels, éphémères: «information» et infralittérature en France à l’aube des temps modernes, ed. S. Liebel, J.-C. Arnould, Rouen 2018, s. 1–7.
• Noailles E. H. V., Henri de Valois et la Pologne en 1572, Paris 1867.
• Opaliński E., Szlachta polska wobec króla jako instytucji 1587–1648, „Kwartalnik Historyczny”, 1983, r. 90, nr 4, s. 791–808.
• Paluchowski P., Dokument z 1610 roku powołujący pierwszy konsulat na ziemiach polskich: placówkę dyplomatyczną Francji w Gdańsku, „Studia Historyczne”, 2016, z. 3 (235), s. 253–262.
• Petrarca a jedność kultury europejskiej. Petrarca e l’unità della cultura europea, a cura di
• M. Febbo, P. Salwa, Varsavia 2005.
• Pietrzak J., Ceremoniał wjazdu w epoce nowożytnej na przykładzie podróży Teresy Kunegundy Sobieskiej do Brukseli na przełomie 1694 i 1695 roku. Scenariusz i interpretacja uroczystości, „Res Historica”, 2018, t. 45, s. 87–120.
• Płaza S., Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia, Kraków 1969.
• Półćwiartek-Dremierre D., Pierwsze polsko-francuskie rendez-vous kultur. polski epizod Henryka Walezego, „Roczniki Humanistyczne”, 2015, t. 63, z. 1, s. 205–223.
• Rozwadowski Ł., Lektura kulturoznawcza Peregrynacji po Europie Jakuba Sobieskiego, „Forum Socjologiczne”, 2016, t. 7, s. 155–168.
• Ruiz Martin F., Carlos V y la Confederación Polaco-Lituana, Madrid 1954.
• Sadowski M., Polska i Polacy doby Renesansu w oczach cudzoziemców, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, 2011, t. 58, z. 1, s. 63–74.
• Siemieński L., Campanella i sonet jego o Polsce. (Ciąg dalszy i dokończenie), „Przyjaciel Ludu, czyli, „Tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości”, 1847, t. 14, s. 319.
• Skowron R., Znak i liturgia władzy – ceremoniał i etykieta dworu hiszpańskiego, [w:] Theatrum ceremoniale na dworze królów i książąt polskich : materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23–25 marca 1998, red. M. Markiewicz i Ryszard Skowron, Kraków 1999, s. 123–147.
• Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 9, Ceremoniał i obyczaj w XVI–XVIII wieku, red.
• J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, Lublin 2008.
• Targosz K., Królewskie uroczystości weselne w Krakowie i na Wawelu 1512–1605, Kraków 2007.
• Taźbierski Z., Ceremoniał dworsko-dyplomatyczny w praktyce negocjacji Polski z Anglią w XVI–XVIII wieku, Olsztyn 1986.
• Truchim S., Koronacje polskich królów elekcyjnych, Poznań 1931.
• Uruszczak W., Zasada „Lex est rex” w Polsce XVI wieku, „Śląski Kwartalnik Historyczny
• Sobótka”, 1993, t. 48, nr 2–3, s. 149–157.
• Uruszczak W., Species privilegium sunt due, unum generale, aliud speciale. Przywileje w dawnej Polsce, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, 2008, t. 11, s. 19–38.
• Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005.
• Wójcik Z., Jan Sobieski, Warszawa 1994.
• Wrede M., Itinerarium króla Stefana Batorego 1576–1586, Warszawa 2010.

Identifiers

DOI

10.36121/mujma.17.2020.3.045