Roszczenia majątkowe osób poszkodowanych działaniami komunistycznego państwa polskiego i sposób ich zaspokajania w okresie "odwilży" (1955-1957). Zarys problematyki

• Authors: Kutkowski Arkadiusz

Title variants

EN

Property claims of the persons affected by the actions of the Polish communist state and the way of the enforcment in the the period of Polish thaw (1955-1957) - outline of the issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykułu jest próbą przybliżenia problemu odszkodowań wypłacanych w latach „odwilży” ofiarom komunistycznego bezprawia. Tematyka ta należała do najistotniejszych w omawianym okresie i wiązała się ściśle z bezprecedensową w historii krajów komunistycznych falą rozliczeń, które w części spośród nich, przede wszystkim w ZSRR i w Polsce, rozpoczęły się po śmierci Stalina i kulminowały w latach 1956-1957 r. Autor dowodzi, że pierwsze rekompensaty byli więźniowie otrzymali już po ujawnieniu rewelacji Józefa Światły na przełomie 1954/1955 r. Ich beneficjentami stały się wówczas przede wszystkim ofiary czystek w szeregach partii komunistycznej i Ludowego Wojska Polskiego, a organizacją pomocy zajęły się instytucje oparte na strukturach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej: Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej i Wydziału Administracyjnego KC PZPR. Sytuacja ta zmieniła się radykalnie po XX Zjeździe KPZR i – zwłaszcza – po dojściu do władzy Władysława Gomułki. W listopadzie 1956 r. Sejm PRL uchwalił ustawę o odpowiedzialności państwa za szkody wywołane przez funkcjonariuszów państwa, która coraz liczniejszemu gronu osób rehabilitowanych pozwalała na stosunkowo skuteczne działania rewindykacyjne. W połowie 1957 r. Ministerstwo Finansów szacowało, że wnioski o odszkodowania sięgają już ok. 210 mln zł. Zaskoczona takim obrotem sprawy ekipa Władysława Gomułki bardzo szybko podjęła działania mające przynieść ograniczenie skutków ustawy, a Sąd Najwyższy w naprędce przyjętych wytycznych wymiaru sprawiedliwości uznał, że przy zasądzaniu odszkodowań należy uwzględniać „nie tylko okoliczności przemawiające na rzecz poszkodowanego”, ale i sytuację finansową państwa. Przedstawiony przez autora opis jest tylko bardzo wstępnym zarysowaniem problemu. Wymaga on dalszych badań, i związanej z nimi pogłębionej kwerendy, zwłaszcza w zasobach archiwalnych byłego Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Generalnej, Naczelnej Prokuratury Wojskowej, Sądu Najwyższego, Najwyższego Sądu Wojskowego i resortów gospodarczych PRL.

Keywords

PL

roszczenia majątkowe akty władzy organów państwa Ministerstwo Sprawiedliwości Generalna Prokuratura amnestia rehabilitacje

EN

property claims acts of state authorities the Ministry of Justice the General Prosecutor's Office amnesty rehabilitations

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2016
• Issue: 28
• Pages: 353-372

Contributors

author

Kutkowski Arkadiusz

• IPN Lublin

References

• Dziedzic J., Weyroch J., List otwarty. Obywatelu Ministrze Sprawiedliwości, „Życie Radomskie”, 29 III 1956 r.
• Field H. i K.,, Opóźniony odlot. W okowach zimnej wojny, Warszawa 1997
• Jakubowski G., Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Warszawa 2002
• Jodłowski J., Aby praworządność nie była łamana, „Prawo i Życie”, nr 1/1956
• Kallas M., Lityński A., Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2000
• Kładoczny P., Prawo jako narzędzie represji w Polsce Ludowej (do 1956 r.), Warszawa 2004
• Machcewicz A., Kazimierz Moczarski. Biografia, Kraków 2009
• Maksimiuk D., Problem rehabilitacji w latach 1956-1957, „Miscellanea-Juridica”, 2009, t. VIII
• Poksiński J., „My sędziowie, nie od Boga...”. Z dziejów sądownictwa wojskowego PRL 1944–1956. Materiały i dokumenty, Warszawa 1996
• Poksiński J., „TUN”. Tatar – Utnik – Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949-1956, Warszawa 1992
• Rapoport J., Sprawa lekarzy kremlowskich, Wyd. Alfa 1990
• Romanowska E., „Z braku dowodów winy...” – rehabilitacja prokurator Romany Golańskiej, „Roczniki administracji i prawa”, Rok XIV, Sosnowiec 2014
• Rzepliński A., Przystosowanie ustroju sądownictwa do potrzeb państwa totalitarnego w latach 1944–1956, [w]: Przestępstwa sędziów i prokuratorów lat 1944–1956, red. W. Kulesza i A. Rzepliński, Warszawa 2000
• Rzepliński A., Sądownictwo w PRL, Londyn 1990
• Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944-1957, Pułtusk 2002
• Spałek R., Komuniści przeciw komunistom, Warszawa 2014
• Świątkowski H., Sądownictwo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w walce o umocnienie praworządności ludowej. „Nowe Drogi” nr 5/1955
• Wawiłowa M., Odszkodowanie za akty władzy, „Prawo i Życie” nr 12/1956
• Werth N., Państwo przeciw społeczeństwu. Przemoc, represje i terror w Związku Radzieckim, [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999 r.
• Wina i kara. Społeczeństwa wobec rozliczeń zbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne w latach 1939–1956. Studia i materiały, red. P. Pleskot, Warszawa 2015
• Żochowski K., Zagadnienia praworządności na łamach „Prawa i Życia” w 1956 r., „Miscellanea-Juridica”, 2014, t. XIII, z. 1