The Abbess Magdalena Mortęska – Her Life and Reformist Initiatives Aimed at Female Education in the Post-Tridentine Era

• Authors: Żaneta Sztylc

Title variants

PL

Magdalena Mortęska – reformatorka edukacji dziewcząt w okresie potrydenckim

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The paper presents a model of a medieval female education, which purpose was to prepare girls to the role of a wife and of a mother. Magdalena Mortęska, who was also educated in line with this model, lost her mother just as a few years old girl, and she was entrusted by her father under the tutelage of her aunt. This practice was very common and peculiar to the standards of that time. Magdalena’s aunt raised her in a severe discipline, teaching her, in the first instance, how to be devout, diligent, resourceful and thrifty person, and she prepared her to the role of a housewife and of a mother. However, some of these lessons turned out to be fatal for her, since in her early age she lost her right eye while she was cooking a meal with kitchen servants. Magdalena did not wish to be a married woman, on the contrary, she wanted to join the Benedictine nunnery of Chełmno, and thereby she refused the will of her father. Thanks to her stubbornness and strong faith, she made her convent vows on the 4th of June, 1579, and a week later she became the abbess of the Benedictine convent of Chełmno. As the abbess she initiated the fundamental reform, which purpose was the re-reading and enforcing of the original monastic rules. The Reform of the convent of Chełmno was fundamental and all the solutions were prepared by the new generation of nuns, since the old generation had ceased. The interpretation of the Rule, worked out through many years of experiences, became the law, which has been practiced by its own legislators. With this interpretation the preservation of the identity of the convent was very significant. The Renaissance era, in which Magdalena Mortęska lived and acted, saw the new demand to spread education and culture among women. Conscious of that, the abbess took the challenge thereby the reformed congregation was provided the opportunity to educate females. Magdalena Mortęska extended this activity upon all emerging foundations, and moreover, her labor was innovative to that time. Her efforts increased the number of centers associating female youth, and thanks to her pro-educational activity, she became the pioneer of females’ development.

PL

Niniejszy artykuł prezentuje średniowieczny model wychowania dziewcząt, w którym to główny nacisk kładziono na przygotowanie do roli żony i matki. W taki sposób została wychowana również Magdalena Motęska, która w wieku zaledwie kilku lat straciła matkę i została oddana przez ojca na wychowanie do ciotki. Było to zjawisko powszechne i zgodne z ówczesnymi zwyczajami. Ciotka wychowywała ją w sposób surowy, ucząc przede wszystkim pobożności, pracowitości, zaradności i gospodarności, przygotowując do roli przyszłej pani domu i matki. Uczyła ją również pracowitości, co dla małej zbyt dziewczynki okazało się zgubne, bo pomagając służbie w przygotowaniu posiłku, wykuła sobie prawe oko. Magdalena nie chciała jednak wyjść za mąż, ale wstąpić do chełmińskiego klasztoru benedyktynek, co było zdecydowanie przeciwne woli jej ojca. Dzięki wytrwałości i silnej wierze 4 czerwca 1579 r. złożyła śluby zakonne, a tydzień później została ksienią chełmińskich benedyktynek. Zapoczątkowała gruntowną reformę, polegającą na odczytaniu na nowo pierwotnych reguł i wprowadzeniu ich w życie. Reforma klasztoru w Chełmnie miała charakter fundamentalny, a wszelkie rozwiązania były tworzone przez nowe pokolenie mniszek, ponieważ zakonnice starej tradycji wymarły. Wypracowana przez lata eksperymentów interpretacja reguły stała się prawem doświadczonym na samych prawodawcach. Przy tej interpretacji bardzo istotna była troska o zachowanie tożsamości zakonu. Epoka renesansu, w której żyła i działała Mortęska, niosła nową potrzebę – promocję oświaty i kultury wśród kobiet. Świadoma tego podjęła wyzwanie i zreformowanej kongregacji stworzyła możliwość wychowania i edukacji dziewcząt. Rozszerzyła tą działalność na wszystkie zakładane fundacje i było to działanie prekursorskie jak na ówczesne czasy. W ten sposób mnożyła ośrodki skupiające młodzież żeńską, a przez akcję powszechnego kształcenia stała się pionierką wychowania kobiet.

Keywords

EN

Magdalena Mortęska; convent education; female education; post-Tridentine Monastic Reform; education; Benedictine nuns of the Reform

PL

Magdalena Mortęska; edukacja klasztorna; żeńska edukacja; potrydencka reforma zakonna; edukacja; reforma sióstr benedyktynek

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Teologiczne
• Year: 2016
• Volume: 63
• Issue: 4: Historia Kościoła
• Pages: 53-73

Contributors

author

Żaneta Sztylc

References

• Andrzej z Kobylina [Glaber]: Gadki o skłonności członków człowieczych z Arystotelesa i też inszych mędrców wybrane, Kraków 1893.
• Bednarz M.: Jezuici a religijność polska (1564-1594), „Nasza Przeszłość” 20 (1964), pp. 149-224.
• Bogucka M.: Białogłowa w dawnej Polsce, Warszawa 1998.
• Borkowska M.: Panny siostry w roli instytucji usługowej. Czego oczekiwało społeczeństwo od klasztoru żeńskiego w XVII i XVIII wieku, [in:] Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym, ed. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Opole–Wrocław 1996, pp. 55-63.
• Borkowska M.: Słownik mniszek benedyktyńskich w Polsce, Tyniec 1989.
• Borkowska M.: Wypadki oblacji po soborze trydenckim, „Nasza Przeszłość” 103 (2005), pp. 171-188.
• Borkowska M.: Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej, Lublin 2010.
• Borkowska M.: Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1996.
• Brzechffa S.: Żywot świątobliwej Magdaleny Mortęskiej napisany przez ks. Stanisława Brzechffę TJ, a teraz na nowo do druku podany przez X. G. Pobłockiego, Pelplin 1880.
• Dokumenty soborów powszechnych 1511-1870, vol. IV, ed. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2005.
• Fankidejski J.: Klasztory żeńskie w dzisieyszej dyecezyi chełmińskiej, Pelplin 1883.
• Górski K.: M. Magdalena Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej w Polsce, „Nasza Przeszłość” 34 (1971), pp. 131-176.
• Górski K.: Matka Mortęska, Kraków 1971.
• Górski K.: Mortęska Magdalena, [in:] Hagiografia polska. Słownik bio-hagiograficzny, ed. R. Gustaw, vol. II, Poznań 1972, pp. 137-147.
• Górski K.: Mortęska Magdalena, [in:] Polski Słownik Biograficzny, vol. XXII, no. 92, Wrocław 1977, pp. 6-8.
• Górski K.: Od religijności do mistyki: zarys dziejów życia wewnętrznego w Polsce. Część pierwsza 966-1795, Lublin 1962.
• Górski K.: Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986.
• Henelowa W.: Waleta Matki Mortęskiej, „Nasza Przeszłość” 105 (2006), pp. 269-278.
• Janowska B.: Wychowanie dziewcząt w średniowiecznej Polsce, [in:] Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej: Polska na tle Europy, ed. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, pp. 199-204.
• Jaroszewicz F.: Matka świętych Polska albo żywoty świętych błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek, Kraków 1767.
• Karpiński A.: Kobieta w mieście polskim w drugiej połowie XVI i XVII wieku, Warszawa 1995.
• Kłoczowski J.: Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce, Lublin 2010.
• Kot S.: Historia wychowania, vol. I, Warszawa 1994.
• Kronika benedyktynek chełmińskich, Pelplin 1937.
• Mortęska Magdalena, [in:] Encyklopedia katolicka, vol. XIII, Lublin 2010, pp. 316-317.
• Puchowski K.: Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007.
• Reguła Świętego Oyca Benedykta z łacińskiego przetłumaczona, y z Reformacya Porządków, Chełmińskiego, Toruńskiego, Nieświeskiego, y inszych wszystkich w Królestwie Polskim tejże Reformacyey y Reguły S. Benedykta, które teraz są y na potym zjednoczone będą, Klasztorów Panieńskich, Kraków 1606.
• Rozynkowski W.: Starania ksieni Magdaleny Mortęskiej o rozwój szkolnictwa katolickiego, „Nasza Przeszłość” 117 (2012), pp. 137-157.
• Sprawa o Reformacji Klasztoru Chełmińskiego Przewielebnych P.P. Benedyktynek […] podana a przez Jednego kapelana i natenczas spowiednika niniejszego 1618 w Chełmnie mieszkającego [ks. Wojciecha Pakoszewica] z samych oryginalnych aktów i listów pieczętowanych zebrana, Poznań 1618.
• Szylar A.: Działalność oświatowa benedyktynek sandomierskich w latach 1616-1865, Lublin 2002.
• Szylar A.: Działalność wychowawczo-edukacyjna żeńskich zgromadzeń zakonnych w Małopolsce w okresie potrydenckim do 1815 r., Kraków 2012.
• Żołądź-Strzelczyk D.: Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2006.

Identifiers

DOI

10.18290/rt.2016.4-5