„Plaga Justyniana” jako „dzieło Boga” w relacji Prokopiusza z Cezarei

• Authors: Piechocka-Kłos Maria

Title variants

EN

“The Plague of Justinian” as “God’s Work” in the Account of Procopius of Caesarea

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Dzisiaj słowa: choroba zakaźna, zaraza, plaga, epidemia, pandemia budzą strach i przerażenie. Nie inaczej było w przeszłości. Celem niniejszej pracy jest spojrzenie na „plagę Justyniana”, nękającą świat w VI wieku, oczami Prokopiusza z Cezarei. Bizantyjski historyk w roku 542 przebywał w Konstantynopolu, gdzie dżuma pochłonęła tysiące ofiar. Prokopiusz, wzorując się prawdopodobnie na Tukidydesie, opisał przyczyny, przebieg oraz skutki zarazy, zbierającej śmiertelne żniwo za czasów panowania Justyniana. Historyk odniósł się również do cesarza i jego działań w walce ze skutkami choroby. Dalsze badania pozwoliły odpowiedzieć na pytanie, czy Prokopiusz postrzegał tę chorobę racjonalnie, czy metafizycznie; czy uważał (jak Hippokrates), że jest ona skutkiem zaistnienia czynników naturalnych, czy raczej jawi mu się jako „dzieło Boga”. Z uwagi na tytuł artykułu celowo pominięto inne relacje na temat epidemii z VI wieku, pochodzące m.in. od Agatiasza, Ewagriusza Scholastyka, Jana z Efezu oraz Grzegorza z Tours i Pawła Diakona.

EN

Today, the words infectious disease, plague, epidemic and pandemic inspire fear and terror. It was not different in the past. The purpose of this work is to look at the “plague of Justinian” that plagued the world in the 6th century through the eyes of Procopius of Caesarea. The Byzantine historian was in Constantinople in 542, where the plague claimed thousands of lives. Procopius, probably following the example of Thucydides, described the causes, course and effects of the plague that took a deadly toll during the reign of Justinian. The historian also referred to the emperor and his actions in the fight against the effects of the disease. Further research allowed to answer the question whether Procopius perceived this disease rationally or metaphysically; whether he believed (like Hippocrates) that it was the result of natural factors, or was it “God’s work”? Due to the title of the article, other reports on the epidemic from the 6th century, such as from Agathias, Evargius Scholastica, John of Ephesus and Gregory of Tours and Paul the Deacon.

Keywords

PL

Cesarstwo Rzymskie; „dzieło Boga”; dżuma; historia; „plaga Justyniana”; Prokopiusz z Cezarei; wczesne chrześcijaństwo

EN

“Justinian plague”; Procopius of Caesarea; the plague; “God’s work; early Christianity; Roman Empire, history

• Publisher: Verbinum / Wydawnictwo Księży Werbistów
• Journal: Nurt SVD
• Year: 2021
• Issue: 1
• Pages: 178-198

Dates

published

2021-06-30

Contributors

author

Piechocka-Kłos Maria

References

• Abramowiczówna Z. (red.), 1962, Słownik grecko-polski, t. 3, PWN, Warszawa.
• Abramowiczówna Z. i Appel W. (red.), 2006, Słownik polsko-starogrecki, Wydawnictwo UMK, Toruń.
• Agatiasz S., 1828, Agathiae Myrinaei historiarum libri quinque cum versione Latina et annotationibus, Vulcani B.G. i Niebuhrius C.F. (eds.), Ed. Weberi, Bonnae.
• Ammianus M., 2002, Dzieje rzymskie, tłum. Lewandowski I., t. 1-3, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• André J., 1995, Être médecin à Rome, Les Belles Lettres, Paris.
• Bańkowski A. (red.), 2000, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1, PWN, Warszawa.
• Bednarczyk A., 1999, O modelu choroby u Hippokratesa, Uniwersytet Warszawski, Wydział Filozofii i Socjologii, Warszawa.
• Byrne J.P., 2004, The Back Death, Greenwood Press, London.
• Diakon P., 1995, Historia rzymska. Historia Longobardów, tłum. Lewandowski I., Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
• Eisenberg M., Mordechai L., 2019, The Justinianic Plague: An Interdisciplinary Review, Byzantine and Modern Greek Studies, vol. 43, p. 156-180.
• Eisenberg M., Mordechai L., 2020, The Making of the Plague Concept: The Justinianic Plague, Global Pandemics, and Writing History, American Historical Review, vol. 125, p. 1632-1667.
• Euzebiusz z Cezarei, 1993, Historia kościelna, w: Historia kościelna. O męczennikach palestyńskich, tłum. Lisiecki A., Wydawnictwo WAM, Kraków, s. 3-460.
• Ewagriusz S., 1990, Historia Kościoła, tłum. Kazikowski S., Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
• Garnczarska M., 2016, Opis świątyni Mądrości Bożej w Konstantynopolu Prokopiusza z Cezarei Między historiografią a retoryką, Saeculum Christianum, t. 23, s. 36-47.
• Grzegorz z Tours, 2002, Historie. Historia Franków, tłum. Liman K. i Richter T., Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków.
• Gutt R., 1964, Kilka uwag o medycynie starożytnej, Meander, t. 19, nr 12, s. 538-575.
• Hippocrates, 1557, De flatibus liber, w: Hipokratis Medicorum Omnium, Martin Le Jeune, Paris.
• Hippocrates, 1868, De morbis popularibus, w: Jones W.H.S. (ed.), Hippocrates Collected I, Harvard University Press, Cambridge.
• Hippocrates, 1975, De natura hominis, w: Jouanna J. (ed.), Corpus medicorum Graecorum, Akademie-Verlag, Berlin.
• Hippocrtares, 2000, Épidémies, trad. Jouanna J., vol. 1-3, Collection des Universités de France, Paris.
• Holladay A.J. i Poole J.C.F, 1979, Thucydides and the Plague of Athenes, vol. 29, s. 282-300.
• Homer, 2001, Iliada, tłum. Dmochowski F.K., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Homer, 2001, Odyseja, tłum. Siemiński L., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Iwańska J., 2014, Znaczenie terminu „epidemia” w starożytnej literaturze grecko-rzymskiej. Próba analizy na wybranych przykładach, Seminare, t. 35, nr 4, s. 175-184.
• Jan z Efezu, 1889, Joannis Episcopi Ephesi Syri Monophysitae Commentarii de Beatis Orientalibus et Historiae Ecclesiasticae Fragmenta, trad. Van Douwen W.J. et Land J.P.N., frg. II E et F, Amsterdam.
• Janiszewski P., 1999, Natura w służbie propagandy. Kataklizmy i rzadkie fenomeny w łacińskich brewiariach historycznych i w „Historia Augusta”, w: Derda T. i Wipszycka E. (red.), Chrześcijaństwo u schyłku starożytności. Studia źródłoznawcze, t. 2, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
• Jurewicz O. (red.), 2000-2001, Słownik grecko-polski, t. 1-2, PWN, Warszawa.
• Kaldellis A., 2004, Procopius of Caesarea: Tyranny, History and Philosophy at the End of Antiquity, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
• Little L.K. (ed.), 2009, Plague Wand the End of Antiquity: the Pandemic of 541-750, Cambridge University Press, Cambridge.
• Liwiusz T., 1968, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi I-V, tłum. Kościółek A., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Liwiusz T., 1971, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi VI-X, tłum. Kościółek A., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Liwiusz T., 1976, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi XXI-XXVII, tłum. Brożek M., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Liwiusz T., 1976, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi XXVIII-XXXIV, tłum. Brożek M., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Martin P.M.V. i Martin-Granel E., 2006, 2500-Year Evolution of the Term Epidemic [on-line], https://www.researchgate.net/publication/7074696_2500-Year_Evolution_of_the_Term_Epidemic.pdf [dostęp: 21.02.2021].
• McCormick M., 2007, Towards a Molecular History of the Justinianic Pandemic, w: Lester K. (ed.), Plague and the End of Antiquity: the Pandemic of 541-750, Cambridge University Press, Cambridge, s. 290-312.
• Meier M., 2007, Giustiniano, trad. Baldini Ch., Il Mulino, Bologna.
• Meier M., 2016, The “Justinianic Plague”: The Economic Consequences of the Pandemic in the Eastern Roman Empire and Its Cultural and Religious Effects, Early Medieval Europe, vol. 24, no. 3, p. 267-292.
• Meier M., 2020, The “Justinianic Plague”: An “Inconsequential Pandemic”? A Reply, Medizinhistorisches Journal, vol. 55, no. 2, p. 172-199.
• Moorhead J., 1994, Justinian, Longman, Londyn.
• Mordechai L., Eisenberg M., Newfield T.P., 2019, The Justinianic Plague: An Inconsequential Pandemic?, Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 116, no. 25, p. 546-554.
• Novellae (ustawa), 1954, w: Schöll R. i Kroll W. (eds.), Corpus Iuris Civilis, vol. 3, Apud Weidmannos, Berlin.
• Plezia M., 1998-1999, Słownik łacińsko-polski, t. 1-5, PWN, Warszawa.
• Plutarch z Cheronei, 2004, Perykles, w: Żywoty sławnych mężów, tłum. Brożek M., t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa, s. 54-124.
• Prokopiusz z Cezarei, 1998, Historia sekretna, tłum. Konarek A., Prószyński i „S-ka”, Warszawa.
• Prokopiusz z Cezarei, 2007, O budowlach, tłum. Grotowski P.Ł., Prószyński i „S-ka”, Warszawa.
• Prokopiusz z Cezarei, 2013, Historia wojen, tłum. Brodka D., t. 2, Historia Iagellonica, Kraków.
• Rosen W., 2007, Justinian’s Flea: Plague, Empire and the Birth of Europe, Jonathan Cape, London.
• Stathakopoulos D., 2000, The Justinianic Plague Revisied, Byzantine and Modern Greek Studies, vol. 24, no. 1, s. 255-276.
• Stathakopoulos D., 2007, Crime and Punishment. The Plague in the Byzantine Empire, 541-749, w: Lester K. (ed.), Plague and the End of Antiquity, Cambridge University Press, New York, s. 99-118.
• Suder W. i Góralczyk E., 2001, Sezonowość epidemii w Republice Rzymskiej, w: Goliński M. i Rosik S. (red.), „Viae historicae”. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 451-455.
• Szumowski W., 2008, Historia medycyny filozoficznie ujęta, Antyk, Kęty.
• Tukidydes, 2001, Wojna peloponeska, tłum. Kumaniecki K., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Wipszycka E., 1982, Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa.
• Wójcik M., 2011, Plaga Justyniana. Cesarstwo wobec epidemii, Zeszyty Prawnicze, t. 11, nr 1, s. 377-401.
• Zdziebłowski Sz., 2019, Naukowcy: Dżuma Justyniana pod koniec starożytności wcale nie zdziesiątkowała populacji Europy [on-line], https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C79747%2Cnaukowcy-dzuma-justyniana-pod-koniec-starozytnosci-wcalenie-zdziesiatkowala [dostęp: 26.02.2021].

Identifiers

ISSN

1233-9717