Środowiska polskiej emigracji na Zachodzie wobec Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w latach zimnej wojny

• Authors: Sławomir Łukasiewicz

Title variants

EN

Milieus of Polish Exile in the West and Catholic University of Lublin during the Cold War

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach zimnej wojny należał do grona nielicznych uczelni z Europy zdominowanej przez komunizm, które utrzymywały intensywne i ważne kontakty ze światem zachodnim. Ułatwieniem bez wątpienia był profil uczelni i jej związki z Kościołem katolickim. To jednak nie tłumaczy całości fenomenu tych kontaktów ani ich siły. Po 1945 r. istotną bowiem część społeczności katolickiej na Zachodzie stanowili polscy emigranci. Kościół w Polsce był postrzegany praktycznie przez wszystkich emigrantów jako ostoja tradycyjnych wartości, poddawana silnej presji politycznej przez władze PRL. KUL symbolizował specyficzny wymiar tego ucisku – wobec katolickiego szkolnictwa wyższego i niezależnej od władzy nauki. Utrzymywanie tych kontaktów było niezwykle trudne, ale pozwoliło przetrwać uniwersytetowi materialnie, rozbudować zbiory biblioteczne, a nawet zaistnieć w nauce światowej. Było to zasługą pojedynczych oddanych sprawie osób (np. księdza Antoniego Banaszaka), powoływanych w tym celu Towarzystw Przyjaciół KUL na całym świecie, jak również środowisk i instytucji, które – jak np. Instytut Literacki w Paryżu – widziały w niezależności KUL-u ważną i godną wsparcia wartość. Tekst niniejszy stanowi próbę zaprezentowania panoramy geografii miejsc, z których płynęła ta pomoc, jak i różnorodności jej form – stypendiów, przekazów pieniężnych, wsparcia materialnego, ułatwiania kontaktów ze światem zachodnim. To również dzięki temu KUL był w okresie zimnej wojny uczelnią tak wyjątkową.

EN

During the Cold War Catholic University of Lublin (KUL) belonged to a group of few universities in Europe subjugated by communism, which had intensive and important contacts with the Western world. The catholic character and strong ties with Catholic Church helped in this. But it doesn’t explain nor the whole phenomenon of those contacts either their strength. Since 1945 the important part of Catholic community in the West were Polish émigré. Almost all of them perceived Catholic in Poland as an anchor of traditional values which was under strong political pressure of the communist authorities. KUL symbolised specificity of this oppression – directed against catholic higher education as well as against independent research. Preservation of mentioned contacts was a hard task, but helped university to survive financially, to extend the library collections and even to become known in world science. All credit goes to individuals ready for sacrifice (like priest Antoni Banaszak), special societies of Friends of KUL all over the world as well as other milieus (among the Literary Institute in Paris), which saw in KUL’s independence a value worth support. This text is only an attempt to reconstruct the geography of places from which that support was received as well as diversity of types of that support: grants, money transfers, direct financial help, facilitation in contacts with Western researchers. This is also the reason why KUL was so extraordinary university of Cold War times.

Keywords

PL

Katolicki Uniwersytet Lubelski; szkolnictwo katolickie; polska emigracja polityczna; Polonia; zimna wojna; Polska Rzeczpospolita Ludowa

EN

Catholic University of Lublin; Catholic education; Polish political exile; Polonia; Cold War; Polish People’s Republic

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 2: Historia. Zeszyt specjalny
• Pages: 265-305

Contributors

author

Sławomir Łukasiewicz

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Banaszak A., Wspomnienia: Polskie Seminarium Duchowne w Paryżu u 1945-1982, Paryż–[Toruń] 2011.
• Biogram Leona Czosnowskiego, Cmentarz w Laskach, http://cmentarzwlaskach.pl/czosnowski.html (dostęp: 20 X 2016).
• Bromke R., Bóg i ojczyzna, „Związkowiec” z kwietnia 1958.
• Brudzisz M., Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Założenie Misji i przewodnik po zespołach, Lublin 2015.
• Emeryk Hutten-Czapski (1897-1979). Szkic biograficzny i wspomnienia, Londyn 1986.
• Institut Jean-Marie Lustiger, www.institutlustiger.fr (dostęp: 8 II 2017).
• Jan Paweł II, Przemówienia do Polonii i Polaków za granicą 1979-1987, oprac. R. Dzwonkowski, Londyn 1988.
• Jerzy Wojciechowski. Obituary, http://www.legacy.com/obituaries/ottawacitizen/obituary.aspx-?pid=172039448 (dostęp: 28 XI 2016).
• Kalinowska K., Moskwa J., Frassati Gawrońscy. Włosko-polski romans, Warszawa 2015.
• Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas w Londynie. Nie zamknięty rozdział: studia i szkice, red. Z.E. Wałaszewski, R. Moczkodan, Toruń–Londyn 2003.
• Klimski T., Życie i działalność naukowa Profesora Mieczysława Gogacza, „Studia Philosophiae Christianae” 1996, t. 32, nr 2, s. 7-10.
• Kłoczowski J., Przestrzeń wolności na KUL-u w latach 1950-1989. Świadectwo walki, w: Przestrzeń wolności i prawdy. Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1944-1989, red. J. Fert, Lublin 2008, s. 107-118.
• Kto jest kim w Polonii Kanadyjskiej 1993, wyd. 2, Toronto, 1993.
• Ks. Bohdan Bejze (1929-2005) – sylwetka, http://www.bu.kul.pl/art_11154.html (dostęp: 9 II 2017).
• Kulczycki J., Atakować książką, oprac. M. Choma-Jusińska, P. Ziętara, Warszawa 2016 (zwłaszcza s. 257-263).
• Kwiatkowski T., Kalinowski Jerzy Dominik Maria, w: Powszechna encyklopedia filozofii, http://www.ptta.pl/pef/pdf/k/kalinowskij.pdf (dostęp: 23 II 2017).
• Lameński L., Prof. Jacek Woźniakowski (1920-2012), „Przegląd Uniwersytecki” 2012, nr 6(140), s. 26-27.
• Łukasiewicz S., Instytut Literacki i Katolicki Uniwersytet Lubelski – mało znane wątki kontaktów okresu zimnej wojny, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 15(2017), z. 1, s. 69-87. Łukasiewicz S., Szkice z historii Towarzystw Przyjaciół KUL w USA i Kanadzie, „Przegląd Uniwersytecki” 2018, nr 2-3(172-173), s. 42-45.
• Łukasiewicz S., Trzecia Europa. Polska myśl federalistyczna 1940-1971, Lublin–Warszawa 2010. Łukaszewski J., KUL z perspektywy pół wieku, w: Przestrzeń wolności i prawdy. Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1944-1989, red. J. Fert, Lublin 2008, s. 86-88.
• Medal Wdzięczności dla księdza Eugeniusza Platera Syberga, http://www.solidarity.org.pl/newss/news/2631/archive/35# (dostęp: 8 II 2017)
• Miłosz Cz., Śmierć Józefa Sadzika, „Kultura” 1980, nr 10(397), s. 91-97 (przedruk w: Kościół na łamach paryskiej Kultury w latach 1946-2000, red. T. Dostatni, Paryż–Kraków 2005, s. 161-167). Morawski S.A., Centro Esperienze Internazionali i inne inicjatywy stypendialne w Rzymie, w: Świadectwa. Testimonianze, t. 4: Pro publico bono. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, red. E. Prządka, Rzym 2006, s. 337-355.
• Morawski S.A., Fundacja Janiny Umiastowskiej (Fondazione Romana Marchesa Umiastowska), w: Materiały do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego 1939-1990. Uzupełnienia do tomów I, II, V, VI, red. Z. Błażyński, Londyn 1996, s. 177-178.
• Morawski S.A., Fundacja Rzymska im. J.S. Umiastowskiej, w: Świadectwa. Testimonianze, t. 4: Pro public bono. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, red. E. Prządka, Rzym 2006, s. 443-449.
• Morawski S.A., Fundacja Rzymska im. Margrabiny J.S. Umiastowskiej, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 2, red. K. Dopierała, Toruń 2003, s. 63.
• Morawski S.A., Rejestracja poloników we Włoszech, w: Ślady polskości. Polonia i emigracja w świetle badań i źródeł historycznych, red. D. Nałęcz, Warszawa 1999, s. 203-204.
• Moskal T., Złoty Jubileusz działalności Towarzystwa Przyjaciół Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Kanadzie, Lublin–Toronto 2006.
• O. dr hab. Romuald Gustaw OFM, http://www.bu.kul.pl/o-dr-hab-romuald-gustaw-ofm,art_11089. html (dostęp: 9 II 2017).
• Ostaszewski A., Towarzystwo Przyjaciół KUL w Wielkiej Brytanii, „Przegląd Uniwersytecki” 2013, nr 4(144), s. 12.
• Paluchowski A., Problematyka przenikania wydawnictw emigracyjnych do kraju, w: Emigracja a środowiska kultury niezależnej w kraju, red. S. Flis, Bydgoszcz–Gdańsk 2014, s. 66-69.
• Pastuszka J., Wydział Filozofii Chrześcijańskiej przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jego potrzeba, stan obecny i zadania, „Ateneum Kapłańskie” 1947, t. 47.
• The Pattern of Life in Poland, Paryż 1953.
• Przemówienie wygłoszone przez prof. Jacques’a Fontaine’a z okazji nadania mu doktoratu honoris causa KUL, http://www.kul.pl/files/254/DHC_Fontaine_przemowienie_2.jpg (dostęp: 15 II 2017).
• Reisch A.A., Nieznany front zimnej wojny. Tajny program dystrybucji książek za żelazną kurtyną, red. M. Choma-Jusińska, P. Ziętara, Warszawa 2015.
• Sobieraj M., Między oporem a lojalnością. Działania SB wobec KUL na przykładzie rozpracowania prof. Jerzego Kłoczowskiego, Lublin 2015.
• Surdacki M., Wanda Gawrońska – Polsce i Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu, „Przegląd Uniwersytecki” 2016, nr 2(160), s. 39-40.
• Szostek A., Katolicki uniwersytet w Kościele i społeczeństwie. Doświadczenia lubelskie, w: Przestrzeń wolności i prawdy. Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1944-1989, red. J. Fert, Lublin 2008.
• Szułdrzyński J., Położenie Kościoła w Polsce, „Kultura” (Paryż) 1953, nr 5, s. 5-53 [Położenie kościoła w Polsce i sprawy młodzieży, red. S. Gryziewicz, J. Jodzewicz, L. Rudowski, W. Zaleski, Paryż 1953].
• Wróbel J., Geografia, demografia i profil społeczny polskich skupisk emigracyjnych w okresie powojennym, w: Polska emigracja polityczna 1939-1990. Stan badań, red. S. Łukasiewicz, Warszawa 2016, s. 12-35.
• Zezula B., Otto Sagner i BU KUL: historia współpracy, http://www.bu.kul.pl/otto-sagner-i-bu-kul--historia-wspolpracy,art_11389.html (dostęp: 3 II 2017).
• Zięba J., Biskup Karol Pękala, „Dziennik Związkowy” z 8 lutego 2010, http://dziennikzwiazkowy. com/c14-wsp/biskup-karol-pkala/ (dostęp: 21 X 2016).
• Ziętara P., Interakcje emigracji politycznej z systemem krajowym, w: Polska emigracja polityczna 1939-1990. Stan badań, red. S. Łukasiewicz, Warszawa 2016, s. 63-89.
• Żaryn J., Raport o stanie badań nad dziejami Kościoła rzymskokatolickiego na wychodźstwie w latach 1945-1966(1989), w: Polska emigracja polityczna 1939-1990. Stan badań, red. S. Łukasiewicz, Warszawa 2016, s. 472-528.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2018.66.2s-12