Kazimierz Jan Sapieha jako wzorzec osobowy magnata w świetle „Żyć Sapiehów” autorstwa Kazimierza Kognowickiego.

• Authors: Ziober Aleksandra

Title variants

EN

Kazimierz Jan Sapieha as a personal model of a magnate in the light of Sapieha Life by Kazimierz Kognowicki

RU

Казимеж Ян Сапега как образец личности магната в свете «Жизни Сапегов» авторства Казимиежа Когновицкого

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przebywający na dworze Sapiehów w końcu XVIII w. jezuita Kazimierz Kognowicki postanowił opracować historię ich rodziny i poświęcił jej przedstawicielom 6 woluminów, które zatytułował „Życia Sapiehów” i listy od monarchów, książąt i różnych panujących do tychże pisane”. Jeden z tomów opisuje żywot hetmana wielkiego litewskiego Jana Kazimierza Sapiehy. Poza założeniami biograficznymi niniejsze źródło świadczy głównie o wzorcu osobowym szlachcica czy magnata, który funkcjonował w mentalności dawnego społeczeństwa. Biografie tego typu powstawały głównie w celu gloryfikacji magnata i jego rodziny. Dodatkowo w znacznym stopniu przez przekazywane treści wpływały na stan wiedzy, wyobrażenia, świadomość i postawy czytelników. Kognowicki przedstawił bohatera swojego dzieła jako ideał szlachcica – pochodzącego z wybitnego rodu, odpowiednio wyedukowanego, dbającego o powinności wobec Kościoła i wiary, wolność szlachecką, sprawiedliwego i rozsądnego hetmana, a z drugiej strony odważnego i jeśli zachodziła taka potrzeba, przelewającego krew nieprzyjaciół na polu walki, aż wreszcie dobrego posła, mówcę i senatora. Być może szczególne podkreślenie cech związanych z troską o dobro Rzeczypospolitej było bezpośrednio powiązane z sytuacją, w której znalazła się Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskiego w czasie powstawania „Żyć Sapiehów”. Kognowicki celowo pomijał jednak informacje, które nie odpowiadały przyjętemu przez niego wzorcowi idealnego szlachcica lub opisał je w sposób niezgodny z rzeczywistością. Jezuita nadinterpretuje także wydarzenia opisane w dziele lub przedstawia ich znaczenie dla społeczeństwa w odmiennym świetle. Mimo tego należy stwierdzić, że wszystkie tomy „Żyć Sapiehów” stanowi interesujące źródło do badań nad mentalnością dawnego społeczeństwa i stanowi bogaty materiał do analizy prozy epoki oświecenia.

EN

Kazimierz Kognowicki, who was staying at the Sapieha court at the end of the 18th century, decided to compile the history of their family and dedicated 6 volumes to his representatives, which he titled „Życia Sapiehów i listy od monarchów, książąt i różnych panujących do tychże pisane”. One of the volumes describes the life of the Great Lithuanian Hetman Jan Kazimierz Sapieha. In addition to biographical assumptions, this source mainly testifies to the personal pattern of a nobleman or magnate who functioned in the mentality of society. Biographies of this type were created mainly to glorify the magnate and his family. In addition, they significantly affected the state of knowledge, perceptions, awareness and attitudes of readers through the content transmitted. Kognowicki presented the hero of his work as the ideal of a nobleman – coming from an outstanding family, properly educated, caring for duties towards the church and faith, freedom of the nobility, a just and reasonable hetman, on the other hand a brave and, if necessary, shedding blood on the battlefield, and finally a good deputy, speaker and senator. Perhaps a particular emphasis on the features associated with concern for the good of the Polish-Lithuanian Commonwealth was directly related to the situation in which the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania found themselves during the creation of the „Życia Sapiehów”. However, Kognowicki intentionally omitted information that did not correspond to his ideal nobleman’s pattern or described it in a manner inconsistent with reality. The Jesuit also interprets the events described in the work or presents their significance for society in a different light. Despite this, it should be noted that all volumes of „Życia Sapiehów...” is an interesting source for research on the mentality of ancient society and is a rich material for analyzing the prose of the Age of Enlightenment.

RU

В конце 18-го века иезуит Казимеж Когновицкий, находившийся при дворе Сапеги, решил собрать историю их семьи и посвятил ей представителям шесть томов, которые он назвал «Жизнь Сапегов и письма монархов, князей и различных правителей к этим-же писанные». В одном из томов рассказывается о жизни великого гетмана литовского Яна Казимежа Сапеги. В дополнение к биографическим предположениям, этот источник в основном свидетельствует о личном образце шляхтича или магната, который функционировал в менталитете древнего общества. Биографии этого типа были создаваемы в основном для прославления магната и его семьи. Кроме того, они значительно повлияли на состояние знаний, восприятия, осведомленности и отношения читателей через передаваемый контент. Когновицкий представил героя своей работы как идеала шляхтича – происходящего из выдающейся семьи, должным образом образованного, заботящегося о долгах перед церковью и верой, о свободы шляхты, справедливого и разумного гетмана, с другой стороны, смелого и, если необходимо, проливающего кровь на поле битвы, и наконец хорошего депутата, спикера и сенатора. Возможно, особый акцент на особенностях, связанных с заботой о благе Речи Посполитой, был напрямую связан с ситуацией, в которой Польская Корона и Великое Княжество Литовское оказались во время создания «Жизни Сапегов ...». Однако Когновицкий преднамеренно пропускал информации, которые не соответствовали образцу идеального шляхтича, или описывал ее способом, несовместимым с реальностью. Бывает также, что Иезуит рискованно интерпретирует события, описанные в работе, или представляет их значение для общества в другом свете. Несмотря на это, следует отметить, что все тома «Жизни Сапегов ...» являются интересным источником для исследования менталитета древнего шляхетского общества и представляют собой богатый материал для анализа прозы эпохи Просвещения

Keywords

EN

Sapiehowie; Kazimierz Kognowicki; wzorzec osobowy; szlachta; Wielkie Księstwo Litewskie; mentalność; Sapiehas; Kazimierz Kognowicki; mentality; nobility; rand Duchy of Lithuania; personal pattern

RU

Сапеги; Казимеж Когновицкий; личный образец; шляхта; Великое Литовское Княжество; менталитет

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Wschodni Rocznik Humanistyczny
• Year: 2019
• Volume: XVI (2019)
• Issue: 2: „Jedno nierozdzielne i nieróżne ciało”. Studia z dziejów polsko-litewskiej Rzeczypospolitej, pod red. Artura Goszczyńskiego
• Pages: 99-113

Dates

published

2019

Contributors

author

Ziober Aleksandra

• Uniwersytet Wrocławski

References

• Chachaj M., Wykształcenie urzędników sądowych ziemskich z województwa lubelskiego i bełskiego oraz ziemi chełmskiej z lat 1572–1648, [w:] Urzędy państwowe, organy samorządowe i kościelne oraz ich kancelarie na polsko-ruskim pograniczu kulturowym i etnicznym w okresie od XV do XIX wieku. Materiały polsko-ukraińskiej konferencji naukowej w Okunince koło Włodawy 10–12 września 2007 r., pod red. H. Gmiterka i J. Łosowskiego, Kraków 2010, s. 121–140.
• Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów. Od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995.
• Codello A., Litwa wobec wojny z Turcją 1672–1676 r., „Studia i Materiały Do Historii Wojskowości”, 1968, t. 14, cz. 1, s. 136–159.
• Dziechcińska H., Sztuka przekonywania w kulturze polskiej trzech stuleci XVI–XVII–XVIII, Warszawa 2010.
• Freylichówna J., Ideał wychowawczy szlachty polskiej w XVI i na początku XVII wieku, Warszawa 1938.
• Kurdybacha Ł, Staropolski ideał wychowawczy, [w:] Ł. Kurdybacha, Pisma wybrane, t. 1, wybór: J. Miąso, Warszawa 1976, s. 38–46.
• Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
• Natoński B., Kognowicki Kazimierz, [w:] PSB, t. 13, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, s. 260–261.
• Orzeł J., Polityczne ideały szlacheckie w Rzeczypospolitej, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie”, 2011, nr 1, s. 35–41.
• Orzeł J., System wartości obywatelskich w kulturze szlacheckiej Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, [w:] Parlament – konstytucja – demokracja w edukacji historycznej, pod red. S. Roszaka, A. Wieczorka, M. Strzeleckiej, Toruń 2012, s. 226–235.
• Rachuba A., Hegemonia Sapiehów na Litwie jako przejaw skrajnej dominacji magnaterii w życiu kraju, [w:] Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, pod red. J. Urwanowicza przy współudziale E. Dubas-Urwanowicz i P. Guzowskiego, Białystok 2003, s. 217–229.
• Rachuba A., Sapieha Kazimierz Jan Paweł, [w:] PSB, t. 35, Warszawa–Kraków 1994, s. 37–48.
• Rachuba A., Sapieha Kazimierz Leon, [w:] tamże, s. 31–37.
• Sawicki M., Konflikt biskupa wileńskiego Konstantego Kazimierza Brzostowskiego z Kazimierzem Janem Sapiehą w latach 1693–1696, [w:] Studia z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI–XVIII wieku), pod red. S. Górzyńskiego i M. Nagielskiego, Warszawa 2014, s. 383–401.
• Sawicki M., W obronie ojczyzny i we własnym interesie. Poselstwo Kazimierz Jana Sapiehy do Moskwy w 1678 r., [w:] Między obowiązkami, przywilejami a prawem Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Społeczeństwo w obronie państwa polsko-litewskiego, pod red. A. Kalinowskiej, A. Perłakowskiego, D. Rolnika, F. Wolańskiego, Warszawa 2018, s. 103–118.
• Sokołowski W., Instrukcja pedagogiczna dla Janusza Radziwiłła do szkoły zborowej w Wilnie (kartka z dziejów wychowania młodzieży szlacheckiej na Litwie w XVII w.), „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 1989, t. 32, s. 261–273.
• Świderska U., Szlachta polska wobec Boga i ojczyzny, Poznań 2001.
• Świderska-Włodarczyk U., Mentalność szlachty polskiej XV i XVI wieku, Poznań 2003.
• Świderska-Włodarczyk U., Wzorzec czy antywzorzec dworzanina w Polsce przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne”, 2015, t. 14, nr 2(27), s. 153–163.
• Tazbir J., Wzorce osobowe szlachty polskiej w XVII wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 1976, R. 83, s. 784–797.
• Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Lulewicz i A. Rachuba, Kórnik 1994.
• Wolański F., Kaznodziejstwo bernardyńskie w staropolskim systemie komunikacji społecznej schyłku epoki saskiej. Studium kształtowania wyobrażeń i postaw, Toruń 2012.
• Wójcik Z., Jan Sobieski, Warszawa 1994.
• Ziober A., Dobrzy gospodarze, fundatorzy – wybrani przedstawiciele rodziny Sapiehów jako wzorzec osobowy szlachcica w świetle „Życia Sapiehów...” Kazimierza Kognowickiego, [w druku].
• Ziober A., Postawy elit Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec elekcji Władysława IV Wazy i Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Wrocław 2018, praca doktorska przechowywana w Bibliotece Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.

Identifiers

DOI

10.36121/AZIOBER.16.2019.2.099