Instytucje wychowania przedszkolnego w wielokulturowej Łodzi w latach 1924–1939. Organizacja, zadania, formy działania

• Authors: SOSNOWSKA Joanna

Title variants

EN

Pre-school educational institutions in multi-cultural Łódź 1924–1939. Organization, tasks, forms of operation

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

EN

Since the first half of the 19th century, Łódź became a city with diverse ethnic, and as a result, also linguistic, religious, and cultural structures. That was a consequence of economic factors. During the period of the Second Polish Republic, Poles constituted over a half of the city’s population (62%). The second largest group included Jews (31%) and the third e – Germans (7%). The widely understood issues of childcare, emphasized firmly during the period of partitions, by community workers as well as charity and religious organizations, were addressed in the interwar period with legal regulations on the central administration level and specific organizational solutions adopted by local governments. The taking over of the issue of childcare and child aid by Łódź local authorities did not result in the disappearance of the charitable institutions of various nationalities and religions from the city map. On the contrary, they complemented each other and provided many forms of support, addressed to poor children in particular. One area was that of pre-school education, i.e. the provision of regular care to children aged 3–6, regardless of their nationality or religion. The purpose of this work is to present pre-school educational institutions (kindergartens and shelters), their numbers, manner of establishment, organization, tasks, and forms of activity (also in relation to the families of their pupils), against the background of the ethnic structure of Łódź, which was very diverse at that time. The first date (1924) is the date of establishment of the first shelter initiated by the city (for Polish children) which, apart from tasks related solely to providing care, was also supposed to perform an educational function.

PL

Miastem o zróżnicowanej strukturze narodowościowej, a w związku z tym także ję- zykowej, wyznaniowej oraz kulturowej, Łódź stała się od pierwszej połowy XIX wieku, i zadecydowały o tym względy natury ekonomicznej. W Drugiej Rzeczypospolitej ludność polska stanowiła ponad połowę populacji miasta (62%), druga pod względem liczebności była społeczność żydowska – 31%, a następnie niemiecka – 7%. Problematyka szeroko rozumianej opieki nad dziećmi, mocno akcentowana w latach zaborów przez społeczników, organizacje filantropijne i wyznaniowe, także na terenie Łodzi, doczekała się w okresie międzywojennym uregulowań prawnych na szczeblu władzy centralnej oraz troski w postaci konkretnych rozwiązań organizacyjnych ze strony samorządów. Przejęcie, przez łódzkie władze samorządowe sfery opieki i pomocy dzieciom nie spowodowało, że z mapy miasta zniknęły instytucje dobroczynne różnych narodowości i wyznań – wręcz przeciwnie, dopełniały one i podejmowały różne formy wsparcia, adresowane zwłaszcza do dzieci ubogich. Jedną z nich było wychowanie przedszkolne, czyli objęcie regularną opieką dzieci w wieku od 3 do 6 lat, niezależnie od ich narodowości i wyznania. Celem artykułu jest ukazanie instytucji wychowania przedszkolnego (ochronek oraz przedszkoli) – ich liczby, sposobu inicjowania, organizacji, pełnionych zadań i form oddziaływań (także w stosunku do rodzin wychowanków) – na tle, zróżnicowanej wówczas, struktury narodowościowej Łodzi. Początkową cezurę czasową (1924) wyznacza rok powołania do życia pierwszej ochronki zainicjowanej przez miasto (dla dzieci narodowości polskiej), która oprócz zadań stricte opiekuńczych miała pełnić rolę wychowawczo-dydaktyczną

Keywords

EN

pre-school education in Łódź in the interwar period; childcare; parochial and religious shelters Catholic kindergartens in Łódź; Jewish kindergartens in Łódź; Evangelical kindergartens in Łódź

PL

wychowanie przedszkolne w Łodzi w II RP; opieka nad dzieckiem; ochronki parafialne i wyznaniowe; przedszkola katolickie w Łodzi przedszkola żydowskie w Łodzi przedszkola ewangelickie w Łodzi

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe EDUsfera
• Journal: Wychowanie w Rodzinie
• Year: 2014
• Volume: IX (1/2014)
• Pages: 281-306

Dates

published

2014

Contributors

author

SOSNOWSKA Joanna

• Uniwersytet Łódzki

References

• Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta Miasta Łodzi, Wydział Oświaty i Kultury: sygn. 16802: Sprawozdania kwartalne przedszkoli miejskich 1929–1933; sygn. 16804: Ochrony społeczne subsydiowane przez Zarząd miasta Łodzi 1922– 1925; sygn. 16807: Wychowanie przedszkolne (sprawy ogólne przedszkoli) 1927–1930; sygn. 16808: Ochrony subsydiowane przez miasto 1930–1932; sygn. 18519: Sprawozdania Łódzkiej Miejscowej Rady Opiekuńczej 1917; sygn. 18379: Sprawozdania miesięczne ochron publicznych 1930; sygn. 18382: Sprawozdania miesięczne ochron publicznych 1931; sygn. 18385: Sprawozdania miesięczne ochron publicznych 1930–1931.
• Albański L., Reformy systemu opieki nad dzieckiem – tradycje i współczesność, [w:] I. Michalska, G. Michalski (red.), Reformy edukacyjne w Polsce. Tradycje i współczesność, WSE-H, Skierniewice 2001.
• Bandurka M., Narodziny województwa łódzkiego, [w:] K. Badziak, J. Szymczak (red.), 75-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę, Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Łodzi, Łódź 1993.
• Budziarek M., Łódzki bedeker wyznaniowy, Wyd. Muzeum Historii Miasta Łódzi, Łódź 1998.
• Dekret z dnia 7 lutego 1919 r. o obowiązku szkolnym, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego” 1919, nr 2.
• Dwa nowe przedszkola miejskie, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1929, nr 50.
• Dzieciuchowicz J., Klima E., Mordwa S., Retkiewicz W., Rola wyznań religijnych w kształtowaniu przestrzeni miejskiej Łodzi, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004.
• Expose budżetowe prezydenta B. Ziemięckiego, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1932, nr 6.
• Goerne A., Z zakresu statystyki m. Łodzi. Informator z kalendarzem na rok 1919, Magistrat m. Łodzi, Łódź [b.r.w.].
• Jamrożek W., Kongresy pedagogiczne w rozwoju myśli i praktyki edukacyjnej w II Rzeczypospolitej, [w:] K. Jakubiak, T. Maliszewski (red.), W kręgu dorobku edukacyjnego II Rzeczypospolitej, Oficyna Wyd. „Impuls”, Kraków 2011.
• Jamrożek W., Ogólnopolski Kongres Dziecka z 1938 roku – niedoceniane wydarzenie pedagogiczne Drugiej Rzeczypospolitej, „Przegląd Pedagogiczny” 2012, nr 1.
• Jamrożek W., Praktyka i myśl edukacyjna Drugiej Rzeczypospolitej – w 90 rocznicę odzyskania niepodległości, „Biuletyn Historii Wychowania” 2008, nr 24.
• Janczak J. K., Struktura narodowościowa Łodzi w latach 1820–1939, [w:] W. Puś, S. Liszewski (red.), Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944. Wybrane problemy, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1991.
• Jaskulski M., Władze administracyjne Łodzi do 1939 roku, Wyd. Muzemu Historii Miasta Łódzi, Łódź 2001.
• Kępski Cz., Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności (1815–1952), Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1990.
• Kępski Cz., Towarzystwa dobroczynności w Królestwie Polskim (1815–1914), Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1993.
• Kita J., Rozwój gospodarczy i społeczny Łodzi w XIX–XX wieku (do 1945 r.), [w:] S. Gala (red.), Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1998.
• Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu miasta Łodzi 1919–1929, Magistrat Łódzki, Łódź 1930.
• Leżańska W., Kształcenie nauczycieli wychowania przedszkolnego w Polsce, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.
• Leżańska W., Łódzkie pionierki wychowania przedszkolnego, „Forum Edukacyjne” 2006, nr 3.
• Leżańska W., Wychowanie przedszkolne w reformach Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] I. Michalska, G. Michalski, (red.), Reformy edukacyjne w Polsce. Tradycje i współczesność,WSE-H, Skierniewice 2001.
• Lipiec W., Kultura i oświata w Łodzi w okresie międzywojennym, Wyd. Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa”, Łódź 1973.
• Łatacz E., Recepcja teorii pedagogicznej Marii Montessori w Polsce w latach 1918–1939, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998.
• Markiewiczowa H., Działalność opiekuńczo-wychowawcza Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2002.
• Markiewiczowa H., Działalność opiekuńczo-wychowawcza Wileńskiego Towarzystwa Dobroczynności 1807–1830, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2010.
• Miąso J. (red.), Historia wychowania: wiek XX, t. 1, PWN, Warszawa 1980.
• Mroczka L., Dynamika rozwoju i struktura społeczno-zawodowa głównych grup etnicznych w Łodzi w latach 1918–1939, [w:] P. Samuś (red.), Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, Wyd. Ibidem, Łódź 1997.
• Nartonowicz-Kot M., Samorząd łódzki wobec problemów kultury w latach 1919–1939, „Acta Universitatis Lodzensis”, Folia Historica, Łódź 1985.
• Nowa miejska placówka oświatowo-wychowawcza, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1930, nr 6.
• Nowa miejska placówka oświatowo-wychowawcza, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1930, nr 7.
• Nowa ochrona–przedszkole, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1928, nr 17.
• O szkołę polską. Pierwszy ogólnopolski wielki Zjazd nauczycielski w dniach 14, 15, 16, 17 kwietnia MCMXIX w Warszawie, Książnica Polska. Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych, Lwów – Warszawa 1920.
• Ochrona–przedszkole, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1924, nr 5.
• Ochrony–przedszkola, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1924, nr 5.
• Oddział Szkolnictwa, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1924, nr 32.
• Otwarcie 11-go Przedszkola Miejskiego, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1930, nr 50.
• Otwarcie VI-ej Miejskiej Ochrony–Przedszkola, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1928, nr 18.
• Pawłowska J., I Ogólnopolski Kongres Dziecka w Warszawie, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1938, nr 10.
• Pawłowska J., Opieka nad dzieckiem w wieku przedszkolnym na terenie miasta Łodzi, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1935, nr 10.
• Praca oświatowa samorządu, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1923, nr 52.
• Prace samorządu łódzkiego na polu oświaty i kultury w okresie lat 1928–1931, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1931, nr 35.
• Puś W., Warunki i czynniki rozwoju Łodzi (1820–1939), [w:] W. Puś, S. Liszewski (red.), Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944. Wybrane problemy, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1991.
• Puś W., Zmiany liczebności i struktury narodowościowej ludności Łodzi do roku 1939, [w:] M. Koter, M. Kulesza, W. Puś, S. Pytlas (red.), Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005.
• Pytlas S., Struktura społeczności łódzkiej w XIX–XX wieku (do 1939 r.), [w:] S. Gala (red.), Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1998.
• Retkiewicz W., Rola wyznań religijnych w kształtowaniu przestrzeni miejskiej Łodzi, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004.
• Rosset E., Rozwój ludnościowy i terytorialny m. Łodzi, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1927, nr 2.
• Rzepkowski A., Ludność miasta Łodzi w latach 1918–1939, Wyd. Ibidem, Łódź 2008.
• Samorząd miasta Łodzi w latach 1933–1937. Sprawozdanie z działalności Zarządu Miejskiego w Łodzi, Łódź 1938.
• Samuś P., Łódź – mała ojczyzna Polaków, Niemców, Żydów, [w:] Tenże (red.), Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, Wyd. Ibidem, Łódź 1997.
• Smolik P., Dziesięć lat działalności oświatowej i kulturalnej Samorządu Łódzkiego, „Drukarnia Polska” L. Mazurkiewicz i S-ka, Łódź 1929.
• Sosnowska J., Działalność socjalna i opiekuńczo-wychowawcza Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności (1885–1940), Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011.
• Sosnowska J., Problemy oświaty, wychowania i opieki nad dzieckiem na łamach „Dziennika Zarządu miasta Łodzi” (1919–1939), [w:] I. Michalska, G. Michalski,red., Addenda do dziejów oświaty. Z badań nad prasą Drugiej Rzeczypospolitej, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.
• Sosnowska J., Wydział Oświaty i Kultury Zarządu miasta Łodzi w upowszechnianiu edukacji dziecka w dwudziestoleciu międzywojennym, „Kultura i Wychowanie” 2013, nr 5.
• Syrek W., Elementy demografii, Uniwersytet Śląski, Katowice 1980.
• Szczepańska B., Działalność łódzkiego samorządu miejskiego w dziedzinie oświaty powszechnej i pozaszkolnej w latach 1919–1939, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002.
• Szkoły powszechne, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1923, nr 15.
• Tomaszewicz A., Dobroczynność w guberni kaliskiej 1864–1914, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010.
• Tomaszewski J., Niepodległa Rzeczpospolita, [w:] J. Tomaszewski (red.), Najnowsze dzieje Żydów w Polsce, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1993.
• Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1932, nr 38, poz. 389.
• Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 r. o opiece społecznej, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1923, nr 92, poz. 726.
• Ustawa z dnia 17 lutego 1922 r. o budowie publicznych szkół powszechnych, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1922, nr 18, poz. 144.
• Ustawa z dnia 17 lutego 1922 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1922, nr 18, poz. 143.
• Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1921, nr 44, poz. 267.
• Wachowska B., Życie polityczne Łodzi w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Biblioteczka Wiedzy o Łodzi, Łódź 1973.
• Walasek S. (red.), Opieka nad dziećmi i młodzieżą. Studia z dziejów oświaty w XX wieku, Oficyna Wyd. „Impuls”, Kraków 2008.
• Walicki J., Żydzi i Niemcy w samorządzie Łodzi lat 1917–1939, [w:] P. Samuś (red.), Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, Wyd. Ibidem, Łódź 1997. Łódzi, Łódź 2003.
• Wróbel M., Wychowanie przedszkolne w Polsce w latach 1918–1939, Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 1967.
• Wychowanie przedszkolne w r. 1928–29, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1929, nr 30.
• Z Komisji Powszechnego Nauczania, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1919, nr 2.
• Z Miejskich Ochron–Przedszkoli, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1925, nr 50.
• Z życia miast. Przedszkola miejskie, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi” 1933, nr 45.
• Zwoliński P., Działalność społeczno-dobroczynna Kościoła łódzkiego w okresie międzywojennym, Archidiecezjalne Wyd. Łódzkie, Łódź 2006.

Identifiers

ISSN

2082-9019

ISSN

2300-5866

ISBN

978-83-62618-11-8