Ślady dołkowe na portalach kościołów gotyckich Polski Północnej

• Authors: Pauch Seweryn

Title variants

EN

Pit traces on the portals of gothic churches of Northern Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł ma na celu zweryfikowanie, czy teza niektórych badaczy o nagromadzeniu okrągłych śladów wokół portali kościołów gotyckich, ma oparcie w stanie faktycznym. Autor dokonał inwentaryzacji ponad 160 obiektów sakralnych z terenu Polski Północnej, a następnie zestawił zebrane dane w tabelach. Podjął także próbę wyjaśnienia powodów, dla których portal był miejscem szczególnie pożądanym dla wykonywania czynności polegającej na tworzeniu śladów dołkowych. Odpowiednią interpretację oparto głównie na tekstach Biblii, która wielokrotnie podkreśla znaczenie miejsca prowadzącego ze świata profanum do sacrum. Całość rozważań wzbogacono szczegółowymi wykazami miejscowości, które autor odwiedził, w tabelach podano dokładne ilości śladów widocznych na elewacjach świątyń, uwzględniając ich usytu-owanie w odniesieniu do kierunków świata.

EN

The aim of the article is to verify the existing thesis about round traces around ghotic church portals. The author has catalogued over 160 religious buildings from northern Poland and tabulated the gathered data. He has also made an attempt to explain the reasons for which a portal was an especially appropriate place for making pit traces. The interpretation has been based mainly on Biblical texts, which repeatedly emphasise the significance of the place leading from the profane to the sacred world. The speculations have been complemented with a detailed list of locations visited by the author and the tables specify the exact number of traces on the church walls with consideration of their geographical orientation.

Keywords

PL

kubki; świątynie; portal; ślady dołkowe; Polska Północna

EN

pit traces; churches; portal; Northern Poland

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2017
• Volume: 128
• Pages: 41-70

Contributors

author

Pauch Seweryn

References

• Bibliografia
• Brzoskowski W., Dzieje Skarszew, Skarszewy 2009.
• Drozdowski J. A., Kubki, pręgi…, „Przydrożne Pomniki Przeszłości”, maj 1986, s. 2-7.
• Dydyński J., Uwagi o wklęsłościach kulistych na murze kościelnym, „Kurier Poznań-ski”, 1885, nr 294.
• Eliade M., Sacrum – mit – historia, Warszawa 1993.
• Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
• Gryglewicz F., Brama i pasterz, [w:] Egzegeza Ewangelii św. Jana. Kluczowe teksty i tematy teologiczne, red. F. Gryglewicz, Lublin 1992, s. 62-92.
• Guardini R., Znaki święte, Wrocław 1987.
• Hani J., Symbolika świątyni chrześcijańskiej, Kraków 1994.
• Hochleitner J., Kubki i pręgi na krzyżackich kościołach, „Przydrożne Pomniki Prze-szłości”, z. 16, 1993, s. 24-28.
• Hochleitner J., Tajemnicze znaki na cegłach gotyckich kościołów na przykładzie katedry św. Mikołaja w Elblągu, „Rocznik Elbląski”, 2002, s. 95-102.
• Hockenbeck H., Die Näpfchensteine an den Pfarrkirchen zu Klecko, Lekno, Rogasen Und Wongrowitz, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen”, 1885, Jg. 1, s. 118-133.
• Hoffsümmer W., Leksykon dawnych i nowych symboli do wykorzystania w praktyce duszpasterskiej i katechetycznej, Kielce 2001.
• Kamińska K., Zagłębienia na cegłach z chojnickiej bazyliki, „Baszta”, 2011, nr 11, s. 37-43.
• Kobielus S., Niebiańska Jerozolima. Od sacrum miejsca do sacrum modelu, Ząbki 2004.
• Lewandowska J., Zagadkowe ślady na murach kościołów w Brodnicy, Lembargu, Lubawie i Nowym Mieście Lubawskim, [w:] Wiara z demonem w tle. Studia nad materialnymi śladami przekazu informacji na ziemiach polskich do schyłku XVIII wieku, J. Lewandowska, A. Mietz, J. Woźny, Toruń 2008, s. 57-76.
• Lewandowska J., Zagadkowe ślady na murach wybranych kościołów w Polsce Pół-nocno-Wschodniej, [w:] Zjawiska magiczno-demoniczne na terenie dawnych ziem pruskich na tle porównawczym, red. K. Grążawski i J. Gancewski, Olsztyn 2014, s. 177-189.
• Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006.
• Lurker M., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, Kraków 1994.
• Madela K., Tajemnicze znaki na cegłach kościoła św. Antoniego w Suszu, „Skarbiec Suski Historia, środowisko, kultura”, 2009, nr 1, s. 9-14.
• Mietz A., Apotropaiony antydemoniczne na świątyniach ziemi dobrzyńskiej, „Rocznik Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie”, R. 1, 2009, s. 89-96.
• Mietz A., Graffita czasów nowożytnych na murach kościołów w Grudziądzu i okolicy. Tożsamość – orędownictwo – zbawienie, „Rocznik Grudziądzki”, R. XIII, 1998, s. 33-47.
• Mietz A., Nowożytne graffita i ślady oczyszczania ogniem w Polsce Środkowej i Pół-nocnej, [w:] Wiara z demonem w tle. Studia nad materialnymi śladami przekazu in-formacji na ziemiach polskich do schyłku XVIII wieku, J. Lewandowska, A. Mietz, J. Woźny, Toruń 2008, s. 79-135.
• Pauch S., Dołki pokutne w Łasinie, „Prowincja”, 2012, nr 1(7), s. 77-82.
• Pauch S., Kilka uwag o dołkach pokutnych, „Kociewski Magazyn Regionalny”, 2012, nr 1(76), s. 14-15.
• Pauch S., Ślady na murach bazyliki pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Chojnicach, „Zeszyty Chojnickie”, 2015, nr 31, s. 62-67.
• Pauch S., Ślady na murach kościoła św. Mikołaja w Gniewie, jako wyraz lęku przed nagłą śmiercią, „Nasza Przeszłość”, 2016, nr 125, s. 165-182.
• Rożek M., Idee i symbole sztuki chrześcijańskiej, Kraków 2010.
• Ruszkowski A., Tajemnice średniowiecznych murów, „Gościniec”, 1980, nr 9, s. 23.
• Sołtyk I., Graffiti czasów nowożytnych na murach Bazyliki pod wezwaniem Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Chojnicach. Studium analityczne, Chojnice 2011.
• Szafrański, Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne w dawnej Europie, [w:] Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne, Warszawa 1974, s. 353-403.
• Szamocki G., Motyw bramy w Nowym Testamencie. Przyczynek do teologii biblijnej, Pelplin 2001.
• Tyszkiewicz J., „Nowy ogień” na wiosnę, [w:] Cultus et cognitio. „Studia z dziejów średniowiecznej kultury”, red. S. K. Kuczyński, T. Lalik, Warszawa 1976, s. 591-597.
• Uspienski B., Krzyż i koło. Z historii symboliki chrześcijańskiej, Gdańsk 2010.
• Walczak R., Symbolika i wystrój świątyni chrześcijańskiej, Poznań 2005.
• Weertz J., Weertz D., Duffin C. J., Possible sources of therapeutic stone powder from North West Europe, “Pharmaceutical Historian”, 2014, nr 44, s. 27-32.
• Węgłowska K. N., Nieckowate zagłębienia na elewacjach średniowiecznych obiektów sakralnych na obszarze ziemi chełmińskiej i lubawskiej, Praca doktorska napisana w Instytucie Archeologii UMK, Toruń 2016.
• Wiśniewski J., Pomezania. Z dziejów kościelnych, Elbląg 1996.
• Wróblewski T., Zagadkowe ślady na ścianach kościołów w Wielkopolsce, „Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza”, R. IV, 1958, z. 2, s. 195-205.
• Źródła internetowe
• Bezeichnungen der Schälchen, Schleifrillen und Näpfchen in anderen Sprachen, http://www.schabespuren.de/wetzrillen/index.php/Fremdsprachliche_Bezeichnungen, [dostęp:10 lutego 2017]
• Schels P., Schabespuren auf Stein (Rillen und Näpfchen), s. 21, https://www.yumpu.com/
• de/document/view/8703752/schabespuren-auf-stein-rillen-und-napfchen-hosting-agency, [dostęp: 10 stycznia 2017]
• Spis rycin
• Ryc. 1 Grupa śladów dołkowych na kościele św. Marcina w Szubinie (fot. S. Pauch).
• Ryc. 2 Ślady przy portalu na kościele w Tolkmicku (fot. S. Pauch).
• Ryc. 3 Duża ilość śladów zogniskowana w portalu – Susz (fot. S. Pauch).
• Ryc. 4 Ślady na północnej ścianie świątyni – Orneta (fot. S. Pauch).
• Ryc. 5 Ślady na portalu zachodnim kościoła św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim (fot. S. Pauch).
• Ryc. 6 Wejście główne do kościoła w Rakowcu (fot. S. Pauch).
• Ryc. 7 Ślady na portalu kościoła św. Jana w Gdańsku. (fot. S. Pauch).
• Ryc. 8 Portal główny kościoła w Kwietniewie. (fot. S Pauch).
• Spis tabel
• Tabela 1. Sumaryczny wykaz badanych obiektów
• Tabela 2. Wykaz miejscowości z kościołami posiadającymi ślady na portalu lub w jego sąsiedztwie
• Tabela 3. Wykaz zinwentaryzowanych miejscowości
• Tabela 4. Wykaz kościołów z otworami na portalach lub w ich pobliżu
• Tabela 5. Wykaz świątyń, na których są otwory, ale poza portalami