Społeczno-religijna rola pierwszych parafii na obszarze dzisiejszej Suwalszczyzny

• Authors: Naruszewicz Tomasz

Title variants

EN

The Socio-religious Role of the First Parishes in the Area of Todayʼs Suwałki Region

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

This work concerns the contemporary area of the Suwałki region. In 1784 there were Roman Catholic parishes: Bakałarzewo, Filipów, Jeleniewo, Przerośl, Raczki, Suwałki, Wiżajny and probably Wigry (Magdalenowo). There was also part of the parish Lubowo and then Kaletnik. The main objective of this study is to answer the question of what role the oldest parishes of the region played for the inhabitants of the Polish-Lithuanian and Prussian states and their for the country's security. An attempt was made to characterize the importance of the borderland in the Christianization activity. The first permanent settlement began here at the beginning of the 16th century. The oldest Roman Catholic parish is Bakałarzewo (1520). Between 1562 and 1570, the Filipów and Przerośl parishes were established. In 1599, the Raczki parish was established. The turn of the sixteenth and seventeenth centuries is also the time when the Wiżajny parish was founded. In 1541, in the village of Dowspuda near Raczki, there was also an Orthodox chapel. The Camaldolese of Wigry played a major role here (from 1668). They built temples in: Wigry, Magdalenowo and Suwałki (after 1710). Between 1772 and 1785, the Jeleniewo parish was developed, and in the years 1790-1794 – the Kaletnik parish. At that time, parish priests played a huge role, as they were able to write and read as few. Catholic churches near the border with Prussia strengthened the security of the state and the religiousness of the Catholics from Prussia. Only in churches, old people could get to know paintings or sculptures. Associations were active at the churches. The parishes supported Polish patriotism. Belfries were announced by important events, and parish cemeteries made it possible to organize funerals. Only parishes helped the poor and ran schools.

Keywords

EN

Bakałarzewo; Filipów; Jeleniewo; parishes; Przerośl; Raczki; religiosity; Suwałki

• Publisher: Wydawnictwo Diecezjalne Adalbertinum
• Journal: Studia Ełckie
• Year: 2019
• Volume: 21
• Issue: 3
• Pages: 343-361

Dates

published

2019-09-30

Contributors

author

Naruszewicz Tomasz

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach

References

• Akademia Nauk w Wilnie: F18-148.
• Archiwum Diecezjalne w Łomży: Księga zmarłych parafii Bakałarzewo z 1801 roku; Księgi chrztów parafii Janówka m.in. z lat 1663, 1665, 1666; zesp. I, sygn. 9, 11, 13, 166, 179, 180, 181, 182, 420A, 518, 583, 604; zesp. IV, sygn. 1103, 1104, 1105.
• Archiwum Diecezjalne w Siedlcach: sygn. D-9.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Archiwum Radziwiłłowskie, sygn. 25-3681; Kartografia Kungliga Kriksarkivet, kat. I, poz. 63/1; Komisja Rządowa Spraw We-wnętrznych, sygn. 4762a, 4835; Metryka Koronna, sygn. 410; Metryka Litewska, sygn. 195; Zbiór Dokumentów Pergaminowych, sygn. 319, 4336.
• Archiwum Państwowe w Suwałkach: zesp. 1, sygn. 1; Akta miasta Suwałk, sygn. 850; zesp. 680, sygn. 4/1103.
• Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego: F57-B53/44, 1231; F57-B54/219.
• Centralne Archiwum Historyczne w Kijowie: f. 966, op. 1, nr 110.
• Centralne Archiwum Historyczne w Mińsku: f. 1711, op. 1, nr 28, 37, 40, 45, 71; f. 1882, op. 1, nr 4.
• Centralne Archiwum Historyczne w Sankt Petersburgu: f. 950, op. 1, nr 387.
• Centralne Archiwum Historyczne w Wilnie: f. 694, op. 1, nr 59, 3310, 3515, 3972, 3994; SA 3939, 4056.
• Muzeum Narodowe w Krakowie: Biblioteka Czartoryskich, dz. 4, sygn. 1775.
• Akty izdavaemyje Komisieju, wysoczajsze uczreżdennoju dla razbora drevnich aktov, t. 1, Wilno 1865.
• Akty izdavaemyje Vilenskoju Archeografičeskoju Komisieju, t. 7, Wilno 1874.
• Akty izdavaemyje Vilenskoju Komisieju dla razbora drevnich aktov, t. 21, Wilno 1894.
• Kościół katolicki na Podlasiu. Zbiór dokumentów erekcyjnych i funduszowych, opr. J. Maroszek, z. 3, Białystok, Białystok 1999.
• Lietuvos Metrika (1511-1518), ks. 9, Wilno 2002.
• Lietuvos Metrika (1566-1572), ks. 530, Wilno 1999.
• Lietuvos Metrika (1566-1574), ks. 51, Wilno 2000.
• Opisy parafii dekanatu Olwita z 1784 roku, opr. T. Naruszewicz, Suwałki 2013.
• Piscovaja kniga Grodnenskoj Ekonomii, t. 1, Wilno 1881.
• Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku, opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.
• Alexandrowicz S., Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Poznań 1989.
• Ambrosiewicz A., Ambrosiewicz M., Wigry i Magdalenowo, „Wigry” 2006, nr 4, s. 8-10.
• Ambrosiewicz M., Dobra wigierskie, Suwałki 2009.
• Bogdan D., Olecko w latach 1560-1800, w: Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010, s. 69-221.
• Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, War-szawa 1986.
• Boniecki A., Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku, Warszawa 1887.
• Brzozowski J., Od łowców reniferów do walecznego Skomanda, „Jaćwież” 2000, nr 12, s. 24-25.
• Chrzanowski T., Olecko w XIX wieku, w: Dzieje Olecka 1560-2010, Olecko 2010, s. 223-331.
• Falk K. O., Wody wigierskie i huciańskie. Studium toponomastyczne, cz. 1, Uppsala 1941.
• Filipowicz S., Przywileje dla miasta Suwałk, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2006, t. 6, s. 171-183.
• Filipowicz Z., Filipowicz S., Pradzieje obszaru gminy, Jaćwingowie, nowe osadnictwo, w: Gmina Suwałki, red. Sławomir Filipowicz, Suwałki 2010, s. 89-98.
• Giełżyński W., Jaćwięgi są wśród nas, Warszawa 2001.
• Glinka J., Ród Klausucia w wiekach XII-XVI. Ze studiów nad kształtowaniem się i różnicowaniem społecznym bojarstwa litewskiego, „Studia Źródłoznawcze” 1960, t. 5, cz. 2, s. 35-55.
• Jaśkiewicz A., Dzieje Wiżajn, Białystok 2002.
• Jemielity W., Kontakty religijne katolików przy granicy Królestwa Polskiego i Prus, „Studia Teologiczne” 1999, nr 17, s. 359-365.
• Jemielity W., Parafie Suwałk i okolicy, Łomża 1990.
• Jemielity W., Utworzenie parafii Rutka-Tartak, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2007, t. 7, s. 79-87.
• Kamiński A., Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne, Łódź 1953.
• Kamuntavičienė V., Alvito dekanato parapijos XVII a. antroje pusėje, „Lietuvos katalikų mokslų akademijos metraštis” 2010, t. 33, s. 11-36.
• Kłapkowski W., Duszpasterstwo i oświata w dobrach klasztoru kamedułów wigierskich. Karta z historji ziemi suwalskiej, Sejny 1933.
• Kłapkowski W., Fundacja i uposażenie kościołów w Przerośli i Puńsku, „Ateneum Wileńskie” 13(1938), z. 1, s. 217-229.
• Krahel T., Zarys dziejów (archi) diecezji wileńskiej, „Studia Teologiczne” 1987-1988, t. 5-6, s. 217-229.
• Krasiński W., Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, t. 2, cz. 2, Warszawa 1905.
• Kuklo C., Xenodochia parochialia dekanatu kowieńskiego w świetle wizytacji z 1782 roku, w: Mój kościół w historię wpisany, red. T. Kasabuła, A. Szot, Białystok 2007, s. 207-220.
• Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa djecezji wileńskiej, oraz wykaz kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno 1912.
• Kurczewski J., Stan kościołów parafialnych w diecezji wileńskiej po najściu nieprzyjacielskim 1655-1661 roku, „Litwa i Ruś”, t. 3, z. 1, Wilno 1912, s. 54-59.
• Kviklys B., Mūsµ Lietuva. Krasto vietoviµ istoriniai, geografiniai, etnografiniai bruožai, t. 3, Wilno 1991.
• Łowmiański H., Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego, Poznań 1983.
• Łożyński K., Puszcza Grodzieńska, jej kolonizacja oraz podziały w XVI wieku, w: Puszcze wiel-koksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV-XVI wieku (po-działy, administracja, służby leśne i wodne), red. Józef Śliwiński, Olsztyn 2007, s. 249-304.
• Łupiński J. S., Wezwania kościołów i kaplic w diecezji sejneńskiej w końcu XIX wieku, „Studia Teologiczne” 1999, nr 17, s. 263-278.
• Maroszek J., Gotyk i Bizantynizm w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI wieku, „My little Europe. Integration, education, culture”, t. 1, b.r.w., s. 5-9.
• Maroszek J., Losy „Eremu Wyspy Wigierskiej” po kasacie kamedułów (1800-1944), „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2014, t. 14, s. 141-154.
• Matusiewicz A., Cmentarz w Wiżajnach, „Jaćwież” 2001, nr 14, s. 20.
• Matusiewicz A., Cmentarz w Bakałarzewie, „Jaćwież” 2000, nr 12, s. 12-13.
• Matusiewicz A., Pierwsze stulecie. Historia Suwałk do 1945 roku, w: Suwałki miasto nad Czarną Hańczą, red. J. Kopciał, Suwałki 2005, s. 91-108.
• Matusiewicz Cz., Początki oświaty w Suwałkach i okolicy (do 1795 roku), „Rocznik Augustow-sko-Suwalski” 2005, t. 5, s. 155-162.
• Miasta polskie w tysiącleciu, t. 1, red. M. Siuchniński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.
• Nalepa J., Połekszanie (Pollexiani) – plemię jaćwięskie u północnych granic Polski, „Rocznik Białostocki” 1967, t. 7, s. 7-34.
• Naruszewicz T., Kilka uwag do początków parafii suwalskiej, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2012, t. 12, s. 7-22.
• Naruszewicz T., Krwawe porachunki w Wiżajnach i okolicy w połowie XVIII wieku, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2016, t. 16, s. 111-116.
• Naruszewicz T., Łamanie praw mieszkańców na przykładzie miast południowej części wojewódz-twa trockiego w XVII-XVIII wieku, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2017, t. 17, s. 71-91.
• Naruszewicz T., Parafia Bakałarzewo w pierwszej połowie XVII wieku, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2005, t. 5, s. 29-52.
• Naruszewicz T., Pierwotnie Dauspuda, Douspuda, a następnie Dowspuda, Rospuda, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2013, t. 13, s. 145-152.
• Naruszewicz T., Raczki wcześniej znalazły się w rękach Paców, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” (2016), t. 16, s. 117-122.
• Naruszewicz T., Wpływ osadnictwa dorzecza Douspudy (Douszpudy, Dowspudy, Rospudy) na przemiany środowiska naturalnego do XVII wieku, „Studia Podlaskie” 2012, t. 20, s. 91-127.
• Naruszewicz T., Wsie gminy Suwałki, Suwałki-Wrocław 2018.
• Nazwy miejscowe Polski. Historia-Pochodzenie-Zmiany, red. K. Rymut, t. 1, Kraków 1996.
• Ochmański J., Biskupstwo wileńskie w średniowieczu. Ustrój i uposażenie, Poznań 1972.
• Ochmański J., Historia Litwy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1990.
• Pietruszkiewicz E., Skąd się wzięła Dowspuda?, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2012, t. 12, s. 253-254.
• Rymut K., Nazwy miast Polski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987.
• Safarewicz J., Studia profesora Knuta Olofa Falka nad nazwami wód suwalskich, „Rocznik Białostocki” 1981, t. 14, s. 21-27.
• Sidor M., Miasteczko nad Rospudą – rys historyczny miejscowości Raczki, Raczki 2013.
• Szlaszyński J., Przerośl. Dzieje miasta i gminy, Przerośl 2009.
• Śliwiński J., Grodzieńszczyzna i Podlasie w XV-XVI wieku w Wielkim Księstwie Litewskim (wiel-koksiążęce puszcze i włości, eksploatacja, pożary), Olsztyn 2010.
• Śliwiński J., Samorzutne podziały administracyjne puszcz, w: Puszcze wielkoksiążęce na północ-nym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV-XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007, s. 153-178.
• Tęgowski J., Wróbel W., Dzieje Białegostoku w okresie średniowiecza i wczesnej nowożytności, w: Historia Białegostoku, red. A. Cz. Dobroński, Białystok 2012, s. 23-49.
• Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773-1794, Kraków-Warszawa 1921.
• Wiślicz T., Chłopskie pogrzeby w Polsce od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, „Kwar-talnik Historii Kultury Materialnej” 45(1997), nr 3-4, s. 351-369.
• Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok 1967, s. 13-294.
• Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie suwalskim od XV do połowy XVII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, red. J. Antoniewicz, Białystok 1965, s. 51-132.
• Wiśniewski J., Mikołaj Michnowicz Raczkowicz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 21, Wrocław 1976, s. 100-101.
• Wiśniewski J., Rozwój osadnictwa na pograniczu polsko-rusko-litewskim od końca XIV do połowy XVII wieku, „Acta Baltico-Slavica” 1964, t. 1, s. 115-135.
• Wiśniewski J., Z dziejów Dowspudy i jej właścicieli, „Rocznik Białostocki” 1976, t. 13, s. 367-390.
• Wilczewski W. F., Wizytacja diecezji wileńskiej z roku 1633 biskupa Abrahama Woyny, w: Mój kościół w historię wpisany, red. T. Kasabuła, A. Szot, Białystok 2007.