Uniwersytety ludowe w II Rzeczypospolitej (zarys problemu)

• Authors: Jamrożek Wiesław

Title variants

EN

Folk Universities in the Second Polish Republic (An Outline of the Issue)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zainteresowanie polskich środowisk oświatowych ideą uniwersytetu ludowego – placówki edukacji pozaszkolnej i przeznaczonej dla młodzieży wywodzącej się ze wsi i kształcącej na potrzeby tego środowiska przodowników pracy oświatowej i kulturalnej – wzmogło się wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. W Polsce międzywojennej ukształtował się wręcz żywy ruch uniwersytetów ludowych (obejmujący w sumie 27 placówek tego rodzaju). Szczególną rolę w jego rozwoju odegrały takie postacie, jak ks. Antoni Ludwiczak, Ignacy Solarz, Jadwiga Dziubińska. Otwarcie pierwszego polskiego uniwersytetu ludowego w Polsce międzywojennej nastąpiło z inicjatywy Towarzystwa Czytelni Ludowych, w Dalkach pod Gnieznem, 5 października 1921 roku. Jego dyrektorem został, stojący na czele Towarzystwa, wspominany ks. Antoni Ludwiczak. W placówce tej – podobnie jak w innych uniwersytetach założonych później przez TCL (w Zagórzu na Kaszubach – w 1926 roku i Odolanowie na południu Wielkopolski z przeznaczeniem dla młodzieży ze Śląska – w 1927 roku) – eksponowano wychowanie Polaka-katolika. Realizowany w niej program charakteryzował się wyraźną dominacją treści historyczno-literackich. Profil kształcenia w uniwersytecie w Dalkach nie satysfakcjonował jednak części młodzieży wiejskiej, radykalizującej się pod względem społecznym i ideowym oraz związanych z nią działaczy ludowych starszego pokolenia. W tych środowiskach uznawano, że jest on za mało „wiejski”. W konsekwencji powołano do życia nowy (wiejski) uniwersytet ludowy – w 1924 roku w Szycach – realizujący koncepcję tzw. „chłopskiej szkoły”, której głównym twórcą był Ignacy Solarz. Profil edukacji w tej placówce (kontynuowany później przede wszystkim w uniwersytecie ludowym w Gaci Przeworskiej) wynikał przede wszystkim z powiązań z ruchem młodochłopskim i z tendencji do wychowania młodzieży wiejskiej w ścisłej łączności z warstwą chłopską oraz jej dążeniami do przebudowy politycznej i społeczno-kulturalnej wsi i państwa. Na podstawach ideowych zbliżonych do głównych założeń koncepcji Solarza opierała się także działalność uniwersytetu ludowego w Sokołówku, założonego w 1927 roku i prowadzonego (dla dziewcząt wiejskich) przez Jadwigę Dziubińską. Realizował on jednak model uniwersytetu będącego z jednej strony instytucją pogłębiającą przygotowanie zawodowe (szczególnie w zakresie praktyki agronomicznej), z drugiej – stanowiącą ogólnokształcącą nadbudowę wykształcenia ogólnorolniczego na poziomie niższym (do uniwersytetu przyjmowano właściwie absolwentki ludowych szkół rolniczych).

EN

The interest on the part of educational communities of the idea of folk universities – an extracurricular educational venue aimed at the young from rural areas and providing leaders in educational and cultural work with education so as to fulfill the needs of their region – increased along with Poland regaining independence. In fact, in the interwar Poland, an active movement of folk universities was created (consisting of 27 institutions of the kind). Father Antoni Ludwiczak, Ignacy Solarz, Jadwiga Dziubińska were the people who played an exceptional role in its development. The first Polish folk university in the inerwar Poland was opened with the initiative of the People’s Libraries Societies (Polish: Towarzystwo Czytelni Ludowych) in Dalki near Gniezno, on 5th October in 1921. The above-mentioned Father Antoni Ludwiczak, who was in charge of the society, became the director of the university. In the institution, similarly to other universities established later by the society (in Zagórze in Kaszuby in 1926, in Odolanów in the south of Wielkopolska aimed at the young from Silesia – in 1927) the education of Catholic Poles was emphasised. The curriculum realised in the university was characterised by its distinctly dominant historic and literary content. The educational profile in the university in Dalki did not satisfy some of the young people from rural areas, who were becoming more radical in social and ideal terms as well as the peasant activists from the older generation associated with them. In these circles, it was claimed that it was not “rural” enough. As a consequence, a new (rural) folk university was established – in 1924 in Szyce – fulfilling the idea of the co-called “folk school”, the main founder of which was Ignacy Solarz. The educational profile of the institution (later continued, most of all, in the folk university in Gać Przeworska) resulted from its associations with the young peasant movement and with the tendencies to educate the young from rural areas in close cooperation with peasant social class and their attempts to reconstruct the Polish countryside politically, socially and culturally, as well as the country itself. The folk university in Sokołówek was established (for female students) in 1927 and was directed by Jadwiga Dziubińska based on ideological foundations similar to the main assumptions of the concept of I. Solarz. However, it realised the model of university as an institution which, on the one hand, improved vocational preparation (especially in terms of agronomic practice) and, on the other hand – was a general expansion of general agricultural education on a lower level (the university enrolled graduates from folk agricultural schools).

Keywords

PL

uniwersytety ludowe; oświata pozaszkolna; Polska międzywojenna; ks. Antoni Ludwiczak; Ignacy Solarz

EN

folk universities; education outside of school; Interwar Poland; Father Antoni Ludwiczak; Ignacy Solarz

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2016
• Volume: 19
• Issue: 2
• Pages: 193-209

Dates

published

2016-11-04

Contributors

author

Jamrożek Wiesław

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Bron-Wojciechowska A., Grundtvig, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986.
• Cierniak J., Uniwersytet ludowy w Sokołówku 1909–1939, w: Pamięć boru. Wspomnienia o Jadwidze Dziubińskiej i wybór jej przemówień, artykułów, listów, oprac. Z. Mazurowa, L. Wyszomirska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1968.
• Czerniawska O., Kazimierz Korniłowicz jako organizator, działacz i badacz oświaty dorosłych, w: K. Korniłowicz, Pomoc społeczno-kulturalna dla młodzieży pracującej i dorosłych. Wybór pism, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976.
• Fołta W., Kontakty Jędrzeja Cierniaka z Wiejskim Uniwersytetem Orkanowym w Gaci, w: Wspomnienia o Jędrzeju Cierniaku, wybór i oprac. Z. Mazurowa, L. Wyszomirska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1982.
• Ignacy Solarz i jego uniwersytet ludowy 1924–1939, oprac. F. Popławski,
• S. Dyksiński, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1965.
• Jamrożek W., Kongresy i zjazdy pedagogiczne w rozwoju polskiej myśli i praktyki edukacyjnej (do 1939 roku), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2015.
• Jamrożek W., Wiejski uniwersytet ludowy Ignacego Solarza, w: Historia. Społeczeństwo. Wychowanie. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Józefowi Miąso, red. K. Bartnicka i in., Wyższa Szkoła Humanistyczna – PAN, Pułtusk – Warszawa 2004.
• Kabziński K., Funkcja społeczno-wychowawcza i oświatowa Towarzystwa Czytelni Ludowych (1880–1939), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1985.
• Kabziński K., Powstanie i działalność uniwersytetów ludowych Towarzystwa Czytelni Ludowych w okresie międzywojennym, w: Instytucjonalne formy edukacji dorosłych w Drugiej Rzeczypospolitej, red. E. Sapia-Drewniak, A. Stopińska-Pająk, Akademickie Towarzystwo Andragogiczne, Warszawa 2001.
• Kowal J., „Wici”. Powstanie i działalność społeczno-wychowawcza 1928–1939, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1964.
• Maliszewski T., Uniwersytety ludowe na ziemiach polskich w XX stuleciu,
• w: Uniwersytet ludowy – szkoła dla życia, red. M. Byczkowski, T. Maliszewski, E. Przybylska, Kaszubski Uniwersytet Ludowy im. J. Wybickiego, Wieżyca 2003.
• Michalski S., Wiedza rolnicza w walce o postęp na wsi. Rzecz o Jadwidze Dziubińskiej, PWN, Warszawa – Poznań 1981.
• Miłkowski S., Agraryzm jako forma przebudowy ustroju społecznego, Związek Młodzieży Wiejskiej Spółdzielni Oświatowej, Kraków 1934.
• Mioduchowska M., Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej 1912–1928, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1984.
• Odezwa Spółdzielni dla Prowadzenia Uniwersytetów Wiejskich, w: Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” w walce o postęp i sprawiedliwość społeczną. Wybór dokumentów 1928–1948, oprac. E. Gołębiowski, S. Jarecka-Kimlowska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978.
• Pilch T., Uniwersytet ludowy, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007.
• Popławski F., Polski uniwersytet ludowy, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1985.
• Radlińska H., Oświata i kultura wsi polskiej. Wybór pism, oprac. H. Brodowska, L. Wojtczak, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1979.
• Rosalska M., Katolickie uniwersytety ludowe wobec przemian współczesnej wsi polskiej, Garmond, Poznań 2004.
• Solarz I., Główne czynniki kształtujące duchowość człowieka wsi, „Młoda Myśl Ludowa” 1933, nr 8–10.
• Solarz I., Szyce zawieszone, w: Wspomnienia o Ignacym Solarzu „Chrzestnym”, wybór i oprac. Z. Mierzwińska-Szybka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1983.
• Solarz I., Wiejski Uniwersytet Orkanowy. Cel i program, Instytut Oświaty Dorosłych, Warszawa 1937.
• Solarz I., Współżycie w uniwersytecie ludowym, „Praca Oświatowa” 1936, nr 4.
• Solarzowa Z., Z doświadczeń w wiejskim uniwersytecie ludowym, w: Wiejskie uniwersytety ludowe w Polsce. Biuletyn konferencji oświatowej poświęconej sprawie uniwersytetów ludowych (Krzemieniec, 6–8 października 1938), red. J. Cierniak, Z. Mierzywińska, W. Radwan, Spółdzielnia Wydawnicza „Pomoc Oświatowa”, Warszawa 1939.
• Sutyła J., Miejsce kształcenia dorosłych w systemie oświatowym II Rzeczypospolitej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982.
• Turos L., Patrzeć szeroko i daleko. Dziedzictwo pedagogiczne Ignacego Solarza, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1983.
• Turos L., Uniwersytet ludowy Ignacego Solarza i jego wychowankowie, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1970.
• Wiejskie uniwersytety ludowe w Polsce. Biuletyn konferencji oświatowej poświęconej sprawie uniwersytetów ludowych (Łowicz, 7–9 marca 1937 r.), red.
• Z. Mierzwińska-Szybka, W. Radwan, „Książnica dla Rolników”, Warszawa 1938.
• Wojciechowski K., Początki i rozwój uniwersytetów ludowych w Polsce do 1945 roku, w: Uniwersytety ludowe w Polsce i za granicą, red. A. Bron-Wojciechowska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1977.

Identifiers

ISSN

2450-5358

DOI

10.12775/SPI .2016.2.009