Kształtowanie się znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny

• Authors: Pastuch Magdalena , Mitrenga Barbara

Title variants

EN

The evolution of the parametric meaning of the adjective ogromny (‘enormous’) – a diachronic overview

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest przedstawienie procesu kształtowania się współczesnego znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny. Badania mają charakter historycznojęzykowy, to znaczy punktem wyjścia są dla autorek dane etymologiczne oraz materiał pozyskany ze źródeł dokumentujących dawną polszczyznę. Analizy wykorzystują zarówno metody semantycznohistoryczne, jak i słowotwórczohistoryczne. Dopełnieniem są informacje odnoszące się do użycia analizowanej jednostki w tekstach historycznych oraz jej obecności w innych językach słowiańskich. Przeprowadzone analizy doprowadziły między innymi do następujących konkluzji: wartość parametryczna przymiotnika ogromny jest wtórna – ukształtowała się w trakcie rozwoju polszczyzny; dominującym mechanizmem, który doprowadził do powstania znaczenia parametrycznego jest leksykalizacja, a wyznacznikiem w tym przypadku jest blaknięcie znaczenia pierwotnego oraz zatarcie się granic morfologicznych.

EN

The article concentrates on the development of the Polish adjective ogromny which, in contemporary Polish, has a parametric meaning only. The research is conducted in a historical frame which means that the starting point were the etymological and historical word formation data. We treat the information referring to the use of this adjective in the old texts and its presence in other Slavonic languages as complementary. Our analyses led, inter alia, to the following conclusions: the parametric value of the adjective ogromny is secondary – it took shape during the history of Polish language; the main mechanism in the development of parametric value of ogromny is lexicalization. Its determinant is, in that case, the semantic fading and blurring of morphological boundaries.

Keywords

PL

historia języka polskiego; etymologia; słowotwórstwo historyczne; semantyka historyczna

EN

history of Polish language; etymology; historical word formation; historical semantics

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2021
• Volume: 101
• Issue: 4
• Pages: 32-44

Contributors

author

Pastuch Magdalena

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

author

Mitrenga Barbara

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

References

• Bańkowski A. 2000: Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Basaj M., Siatkowski J. 2006: Bohemizmy w języku polskim. Słownik, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Bezlaj F. 1982: Etimološki slovar slovenskega jezika, t. 2, Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Inštitut za slovenski jezik, Mladinska Knjiga, Ljubljana.
• Brinton L., Traugott E. 2005: Lexicalization and language change, Cambridge University Press, Cambridge.
• Buttler D. 1978: Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Elektroniczny słownik łaciny średniowiecznej w Polsce (online: https://elexicon.scriptores.pl, dostęp: sierpień 2020 – styczeń 2021).
• ÈSSÂ: Ètimologičeskij slovar’ slavânskih âzykov. Praslavânskij leksičeskij fond, t. 1–41, red. O. Trubačëv i in., Nauka, Moskva 1974–2018.
• ESUM: Etimologìčnij slovnik ukraїns’koї movi, red. O.S. Mel’ničuk, t. 1–7, Naukova dumka, Kiїv 1982–2012.
• Hrvatski jezični portal (online: http://hjp.znanje.hr/index.php?show=search, dostęp: listopad 2020).
• Jakubowicz M. 2010: Drogi słów na przestrzeni wieków. Zarys słownika motywacji semantycznych na materiale przymiotników słowiańskich odziedziczonych z prasłowiańszczyzny, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
• Kleszczowa K. (red.) 1996: Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Kleszczowa K. 1998: Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Knapiusz G. 1643: Thesaurus Polono-Latino-Graecus, Kraków (online: https://fbc.pionier.net.pl/details/nnTtrff, dostęp: wrzesień 2020 – listopad 2021).
• Kochman S. 1975: Polsko-rosyjskie stosunki językowe od XVI do XVIII w. Słownictwo, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Opole–Wrocław.
• Krátky slovník slovenského jazyka (online: www.juls.savba.sk, dostęp: wrzesień 2020 – styczeń 2021).
• Krupianka A. 1969: Formacje czasownikowe z przedrostkiem o-(ob-) w języku polskim, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Toruń.
• Laskowski R. 1977: Od czego lepszy jest lepszy?, „Język Polski” LVII, z. 5, s. 323–334.
• Machek V. 1957: Etymologický slovník jazyka českého, Nakladatelství československé akademie vĕd, Praha.
• Mitrenga B. 2014: Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Pastuchowa M. 2011: Leksykalizacja wobec tradycji językowej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”, Studia Linguistica VI, Dialog z tradycją, cz. 1, Kraków, s. 244–254.
• Pawelec D. 2003: Dzieje sztuki. Leksemy i pojęcia, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Puzynina J. 1961: „Thesaurus” Grzegorza Knapiusza: siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Rejzek J. 2001: Český etymologický slovník, Voznice, Leda.
• SBo: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
• SBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1927/1985.
• SESł: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 1952–1982.
• SGS: T. Vogelgesnag, Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego, t. 1, Gniazda odprzymiotnikowe, Universitas, Kraków 2001.
• Siatkowski J. 1965: Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
• Skok P. 1971: Etimologijski rječnik hrvatskoga ili sprskoga jezika, t. 1, Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, Zagreb.
• Slovník spisovného jazyka českého (online: https://ssjc.ujc.cas.cz, dostęp: wrzesień 2020 – styczeń 2021).
• Slovnik ukraïns’koï movi (online: http://ukrlit.org/slovnyk, dostęp: wrzesień 2020 – styczeń 2021).
• SMań: W. Mańczak, Polski słownik etymologiczny, Polska Akademia Umiejętności, Wydział I Filologiczny, Kraków 2017.
• SP: Słownik prasłowiański, red. F. Sławski, t. 1–8, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1974–2001.
• SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–38, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2020.
• SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
• Staročeský slovník (online: https://vokabular.ujc.cas.cz/, dostęp: wrzesień 2020 – styczeń 2021).
• USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
• Vasmer M. 1950–1958: Russisches etymologisches Wörterbuch, Carl Winter Universitätsverlag, Heidelberg.
• Witczak K.T. 2020: Rozważania nad etymologią gromu, „Poradnik Językowy” z. 10, s. 9–19.
• WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl; dostęp: wrzesień 2020 – styczeń 2021).
• Żmigrodzki P., Bańko M., Batko-Tokarz B., Bobrowski J., Czelakowska A., Grochowski M., Przybylska R., Waniakowa J., Węgrzynek K. (red.) 2018: Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.101.4.3