Badania artykulacyjne głosek języka polskiego

• Authors: Lorenc Anita , Święciński Radosław

Title variants

EN

Articulatory studies of the Polish sound system

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie badań w dziedzinie fonetyki artykulacyjnej języka polskiego. Najpierw omówiono pokrótce badania instrumentalne i eksperymentalne polskiej artykulacji prowadzone do 1970 roku, a następnie opisano badania przeprowadzone w latach 90. XX wieku i w XXI wieku. Szczególną uwagę poświęcono analizom przeprowadzonym z wykorzystaniem artykulografii elektromagnetycznej (EMA), by na koniec podjąć dyskusję na temat wybranych zagadnień prowadzonych na większą skalę w bieżącym projekcie badawczym poświęconym analizie artykulacji w języku polskim.

EN

This paper aims to present research in the area of articulatory phonetics of Polish. First, we discuss briefly instrumental and experimental studies of Polish articulation that had been conducted by the 1970s and then we describe investigations of Polish articulation carried out in 1990s and in the 21st century. We focus on research completed with the use of electro-magnetic articulography (EMA) and, finally, we discuss selected issues of a larger-scale on-going EMA project of ours aimed at an in-depth analysis of Polish articulation.

Keywords

PL

fonetyka artykulacyjna; badania instrumentalne i eksperymentalne polskiej artykulacji; artykulografia elektromagnetyczna (EMA)

EN

articulatory phonetics; instrumental and experimental studies of Polish articulation; electromagnetic articulography (EMA)

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2014-2015
• Volume: 43-44
• Pages: 63-86

Dates

published

2014-01-01

Contributors

author

Lorenc Anita

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego

author

Święciński Radosław

• Universiteit van Amsterdam Faculteit der Geesteswetenschappen, Literatuur en Taalwetenschap

References

• Badin P., Elisei F., Bailly G.,Tarabalka Y., 2008, An Audiovisual Talking Head for Augmented Speech Generation: Models and Animations Based on a Real Speaker’s Articulatory Data. Proceedings of 5th International Conference AMDO 2008, 132–143.
• Bauer D., Kannampuzha J., Hoole, P., Kröger B. J, 2010, Gesture duration and articulator velocity in plosive-vowel-transitions, [w:] Development of Multimodal Interfaces: Active Listening and Synchrony. red. A. Esposito, N. Campbell, N. Vogel, A. Hussain, A. Nijholt, Wyd. Springer, Berlin, 346–353.
• Benni T., 1915, Fonetyka opisowa, [w:] Encyklopedia polska (t. II, dz. III, Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich, Kraków.
• Benni T., 1931, Palatogramy polskie. Wyd. Tow. Miłośników Języka Polskiego, Kraków–Warszawa–Lublin–Łódź–Poznań–Zakopane–Wilno.
• Benus S., Gafos A., 2007, Articulatory characteristics of Hungarian ‘transparent’ vowels, „Journal of Phonetics”, 35, 271–300.
• Carignan C., Shosted R., Shih C., Rong P., 2011, Compensatory articulation in American English nasalized vowels, „Journal of Phonetics”, 39/4, 668–682.
• Dłuska M., 1950, Fonetyka polska. Artykulacje głosek polskich, Wyd. Studium Słowiańskiego, Warszawa.
• Dyszak A., Laskowska E., Żak-Święcicka M., 1997, Fonetyczny i fonologiczny opis współczesnej polszczyzny. Skrypt dla studentów filologii polskiej, Wyd. WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
• Fang Hu., 2003, An acoustic and articulatory analysis of vowels in Ningbo Chinese. Proceedings of the 15th International Congress of Phonetic Sciences, Barcelona, 3017–3020.
• Feng L., 2007, The Articulatory and Acoustic Study of Fricative Vowels in Suzhou Chinese. Proceedings of the 16th International Congress of Phonetics Science (ICPhS), Saarbrücken, Germany, 573–576.
• Fuchs S., Perrier P., Mooshammer C., 2001, The role of the palate in tongue kinematics: an experimental assessment in VC sequences from EPG and EMMA data. Proceedings of Eurospeech in Aalborg, Aalborg, 1487–1480.
• Geng C., Mooshammer C., 2004, The Hungarian palatal stop: phonological considerations and phonetic data, ZASPIL 37, 221–243.
• Gonet W., 1993, Próba określenia normy polskich samogłosek ustnych, [w:] Opuscula Logopaedica in honorem Leonis Kaczmarek, (red.) J. Bartminski, S. Grabias, B. Kaczmarek, Lublin 1993, 232–253.
• Harrington J., Hoole P., Kleber F., Reubold U., 2011, The physiological, acoustic, and perceptual basis of high back vowel fronting: Evidence from German tense and lax vowels, „Journal of Phonetics” 39, 121–131.
• Hoole P., Fang H., 2004, Tone-Vowel Interaction in Standard Chinese. Proceedings of International Symposium on Tonal Aspects of Languages: Emphasis on Tone Languages, Beijing, 89–92.
• Hoole P., Mooshammer C., 2002, Articulatory analysis of the German vowel system, [w:] Silbenschnitt und Tonakzente Tübingen: Niemeyer, red. P. Auer, P. Gilles, H. Spiekermann, 129–152.
• Jassem W., 1999, Formants of the Polish vowels as phonemic and speaker related cues. Report on a discriminant analysis, „Speech and Language Technology” 3, Pol. Tow. Fonetyczne, Poznań, 191–216.
• Klemensiewicz Z., 1984, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, PWN, Warszawa.
• Kleśta J., 1998, Lingwistyczne i paralingwistyczne zastosowania akustyczno-fonetycznej bazy danych samogłosek języka polskiego, „Speech and Language Technology” 2, Poznań: Pol. Tow. Fonetyczne, 47–63.
• Kochetov A., Pouplier M., 2008, Phonetic variability and grammatical knowledge: An articulatory study of Korean place assimilation, „Phonology” 25 (3), 1–33.
• Kochetov A., Pouplier, M., Son, M., 2007, Cross-language differences in overlap and assimilation patterns in Korean and Russian. Proceedings of the 16th International Congress of Phonetics Science (ICPhS), Saarbrücken, Germany, 1361–1364.
• Koneczna H., Zawadowski W., 1951, Przekroje rentgenograficzne głosek polskich, PWN, Warszawa.
• Król D., Lorenc A., Święciński R., 2015, Detecting Laterality and Nasality in Speech with the Use of a Multi-Channel Recorder. 40th IEEE International Conference on Acoustics, Speech, and Signal Processing, Brisbane, Australia.
• Kühnert, B., Hoole, P., 2004, Speaker-specific kinematic properties of alveolar reductions in English and German, „Clinical Linguistics & Phonetics”, 18, No 6–8, 559–575.
• Kühnert B., Hoole P., Mooshammer C., 2006, Gestural overlap and C-center in selected French consonant clusters. Proceedings of the 7th International Seminar on Speech Production in Ubatuba, Brazil, 327–334.
• Lorenc A., 2013, Diagnozowanie normy wymawianiowej, „Logopedia” 42, 61–86.
• Lorenc A., Norma fonetyczna – językowe i biologiczne kryteria diagnostyczne, [w:] Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, Harmonia Universalis, Gdańsk [w druku].
• Łobacz P., 1996, Polska fonologia dziecięca. Studia fonetyczno-akustyczne, Energeia, Warszawa.
• Mooshammer C., Perrier P., Fuchs S., Geng C., Payan P., 2001, The control of token-to-token variability: an experimental and modeling study. Actes de la 4th International Speech Motor Conference, Nijmegen, 78–81.
• Mooshammer C., Geumann A., Hoole, P., Alfonso P., Lieshout P. van, Fuchs, S., 2003, Coordination of lingual and mandibular gestures for different manners of articulation, Proceedings 15th International Congress of the Phonetic Sciences, Genewa, vol. 1, 81–84.
• Mullooly R., 2004, An electromagnetic articulograph study of alternating [ɹ] and the effects of stress on rhotic consonants. Unpublished PhD thesis, Queen Margaret University College, Edinburgh.
• Ostapiuk B., 2013, Dyslalia. O badaniu jakości wymowy w logopedii, Uniw. Szczeciński, Szczecin.
• Parol Z. U., 1988, Schematy artykulacyjne głosek polskich, Polskie Towarzystwo Logopedyczne, Lublin.
• Pompino-Marschall B., Janker P. M., Mooshammer Ch., 1996, Kinematic and dynamic analysis of syllable articulation. A pilot study on German syllables with tense and lax vowels, „ZAS Papers in Linguistics” (ZASPIL) 7, 163–192.
• Pompino-Marschall B., Żygis M., 2003, Surface Palatalization of Polish Bilabial Stops: Articulation and Acoustics, [w:] Proceedings of the 15th International Congress of Phonetic Sciences, 3–9 August, red. M. J. Solé, D. Recasens, J. Romero, Barcelona, 1751–1754.
• Richmond K.,2007, Trajectory mixture density networks with multiple mixtures for acoustic-articulatory inversion, [w:] Advances in Nonlinear Speech Processing, International Conference on Non-Linear Speech Processing, red. M. Chetouani, A. Hussain, B. Gas, M. Milgram, J. L. Zarader, NOLISP 2007, vol. 4885 of Lecture Notes in Computer Science, Wyd. Springer Berlin–Heidelberg, 263–272.
• Ridouane R., 2006, Investigating Speech Production. A Review of some Techniques.
• Rochoń M., Pompino-Marshall B., 1999, The Articulation of Secondarily Palatalized Coronals in Polish.Proceedings of XIVth International Congress of Phonetic Sciences, San Francisco, 1897–1900.
• Roon K., Gafos A., Hoole P., Zeroual C., 2007, Influence of Articulator and Manner on Stiffness. Proceedings of the 16th International Congress of Phonetic Sciences, Saarbruecken (Germany), 409–412.
• Schiller N. O., Meyer A. S., Levelt W. J. M., 1997, The Syllabic Structure of Spoken Words: Evidence from the Syllabification of Intervocalic Consonants. Language and Speech, 40, 103–140.
• Shosted R., Carignan, C., Rong, P., 2012, Managing the distinctiveness of phonemic nasal vowels: Articulatory evidence from Hindi, „Journal of the Acoustical Society of America”, 131(1), 455–465.
• Stecewicz M., Wysocki R., Halczy-Kowalik L., 2006, Pronunciation and swallowing in patients with tongue deficits following resection of oral cavity tumor, „Ann. Acad. Med.”, 52 Suppl. 3, Szczecin, 97–106.
• Stone M., Stock G., Bunin K., Kumar K., Epstein M. A., Kambhamettu C. L., M., Parthasarathy V., Prince J., 2007, Comparison of speech production in upright and supine position, „The Journal of the Acoustical Society of America” 122, 532–541.
• Strutyński J., 2000, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Wyd. Tomasz Strutyński. Kraków.
• Święciński R., 2013, An EMA study of articulatory settings in Polish speakers of English, [w:] Teaching and Researching English Accents in Native and Non-native Speakers, red. E. Waniek-Klimczak, L. Shockey, Wyd. Springer, Berlin–Heidelberg, 73–82.
• Święciński, R., 2014, The Phonological Status of the Palatal Glide in Polish: Acoustic Evidence, [w:] Crossing Phonetics-Phonology Lines, red. E. Cyran, J. Szpyra-Kozłowska, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle, 365–402.
• Trochymiuk A., Święciński, R., 2009, Artykulograficzne badanie wymowy grzbietowej. Studium przypadku, „Logopedia” 38, 173–201.
• Warner N. L., Jongman A., Cutler, A., Mücke D., 2001, The phonological status of schwa insertion in Dutch: An EMA study. Proceedings of the 4th International Speech Motor Conference, Nijmegen, 86–89.
• Wein B., Böchler, R., Klajman S., Obrębowski A., 1991, Ultrasonografia języka w rehabilitacji zaburzeń artykulacyjnych. „Otolaryngologia Polska” XLV, 2, 133–139.
• Wein B., Angerstein W., Neuschaefer-Rube Ch., Obrębowski A., Klajman S., 1994, Badanie obwodowego narządu mowy przy wymowie głosek polskich za pomocą jądrowego rezonansu magnetycznego ((NMR). „Otolaryngologia Polska” XLVIII, 2, 178–198.
• Wierzchowska B. 1965, Wymowa polska, PZWS, Warszawa.
• Wierzchowska B. 1980, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Zakł. Narod. im. Ossolińskich Wyd. PAN, Wrocław.
• Wiśniewski M., 1998, Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Wyd. Uniw. Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Wrench A. A.,1999, An investigation of sagittal velar movement and its correlation with lip, tongue and jaw movement, Proceedings of the 14th International Congress of Phonetic Sciences, San Francisco, 2259–2262.
• Wrench A. A., Scobbie J. M., 2003, Categorising vocalisation of English /l/ using EPG, EMA and Ultrasound, [w:] Proceedings of the 6th International Seminar on Speech Production, red. S. Palethorpe, M. Tabain, ISSP, Sydney, 314–319.
• Żygis M., 2004, Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami? „Logopedia” 33, 119–132.
• www.fonem.eu

Notes

PL

Artykuł powstał w ramach projektu naukowo-badawczego nr 2012/05/E/HS2/03770 „Współczesna wymowa polska. Badanie z wykorzystaniem trójwymiarowej artykulografii elektromagnetycznej” realizowanego pod kierownictwem A. Lorenc. Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2012/05/E/HS2/03770.