W orbicie KOR-u. Początki opozycji demokratycznej w Polsce południowo-wschodniej

• Authors: Gliwa Małgorzata

Title variants

EN

Within the sphere of the workers’ Defence Committee: the beginnings of democratic opposition in south-east Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Prezentowany artykuł przedstawia rolę Komitetu Obrony Robotników w kształtowaniu opozycji demokratycznej w Polsce południowo-wschodniej. Szczególnej analizie poddano relacje pomiędzy kręgami opozycji a społeczeństwem w ujęciu lokalnym. Ramy chronologiczne artykułu obejmują lata siedemdziesiąte ubiegłego stulecia, a cezurę końcową rozważań stanowi rok 1980, kiedy powstał NSZZ „Solidarność”, który przejął część zadań realizowanych dotychczas przez KSS KOR. W pierwszej części artykułu przedstawiony został skrótowo przebieg wydarzeń związanych z powstaniem i działalnością KOR-u w planie ogólnokrajowym. W drugiej części opracowania skupiono się na przedstawieniu zasięgu i intensywności działania Komitetu na terenie Polski południowo-wschodniej. Aktywność środowisk opozycyjnych związanych z KOR podzielono na trzy kategorie, wzajemnie się przenikające i uzupełniające. W pierwszej zaangażowani byli, tworzący sieć kolporterską, lokalni współpracownicy Komitetu, dzięki którym zbierano i publikowano informacje o represjach z całego kraju, m.in. Stanisław Kusiński, Janusz Szkutnik, Tadeusz Kensy. Wyjątkowe miejsce wśród współpracowników KOR zajmował ordynariusz przemyski, ks. Ignacy Tokarczuk, wspierający swoim autorytetem i szerokimi kontaktami działalność opozycji demokratycznej. Do drugiej kategorii aktywności opozycyjnej zaliczyć trzeba bezpośrednie interwencje członków Komitetu, jak udział adwokatów, czy obserwatorów w procesach sądowych o znamionach politycznych. Przykładem jest tutaj zaangażowanie mecenasa Władysława Siły-Nowickiego w obronę Jana Kozłowskiego i udział przedstawicieli KOR w jego procesach sądowych. Najważniejszą z perspektywy lokalnej kategorią, a zarazem podstawowym celem działania KOR było inicjowanie powstawania lokalnych ośrodków oporu poprzez działalność specjalnych emisariuszy. Najistotniejszą rolę odegrał tu wysłannik - Wiesław Kęcik, który pomagał organizować m.in. Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Rzeszowskiej, Przemyski Komitet Samoobrony Ludzi Wierzących, czy wspierał protestujących rolników z okolic Arłamowa.

EN

The article presents the role of the Workers' Defence Committee in shaping democratic opposition in south-east Poland. A detailed analysis of the relations between the circles of opposition and society at the local level has been made. The chronological framework of the article encompasses the 1970’s, with the concluding moment of deliberations being 1980, which saw the emergence of NSZZ “Solidarność” (Independent Self-governing Trade Union “Solidarity”), which took over part of the objectives carried out until that point by KOR. The first part of the article briefly presents the course of events associated with the beginnings of activity of KOR within the nationwide plan. The second part of the study focuses on presenting the reach and intensity of the Committee’s actions in the territory of South-Eastern Poland. The activity of opposition environments associated with KOR was divided into three mutually permeating and complementing categories. The first involved local associates of the Committee, forming the distribution network, who contributed to the gathering and publishing of information on repression around the country. The second category of opposition activity is the direct interventions of Committee members, such as the participation of attorneys or observers in court trials of a political nature. The most important category from the local perspective, as well as the primary objective of KOR activity, was to initiate the establishment of local resistance centres through the actions of special emissaries.

Keywords

PL

społeczeństwo obywatelskie obywatelskie nieposłuszeństwo Polska południowo-wschodnia opozycja demokratyczna

EN

Civil society; Civil disobedience; South-Eastern Poland; Democratic opposition

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2017
• Issue: 1(2)
• Pages: 44-62

Contributors

author

Gliwa Małgorzata

• Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie

References

• „Nie można zdradzić Ewangelii”. Rozmowy z abp. Ignacym Tokarczukiem. Rozmawiał, wstępem i przypisami opatrzył M. Krzysztofiński, Rzeszów–Kraków 2012.
• AIPN Rz 00141/2223, Sprawa operacyjnego sprawdzenia krypt. „List”. Materiały dot. istnie-nia nielegalnej organizacji i związku młodzieżowego.
• AIPN Rz, 010/140, Materiały różne (w tym materiały dotyczące działalności Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela).
• AIPN Rz, 043/1086, Sprawa operacyjnego rozpracowania krypt. „Prawnik” t. 1.
• Baran J., 2009, Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Rzeszowskiej, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, nr 10–11.
• Borcz H., 2014, Przemyski Komitet Samoobrony Ludzi Wierzących [w:] Od Ostatnich Le-śnych do „Solidarności”. Z dziejów opozycji politycznej i oporu społecznego w Polsce południowo-wschodniej (1956–1989), red. M. Gliwa, M. Krzysztofiński, Rzeszów.
• Brożyniak A., Gliwa M., 2014, SB wobec opozycji antykomunistycznej w Polsce południowo- -wschodniej w latach 1975–1980. Zarys problematyki, „Aparat Represji w Polsce Lu-dowej 1944–1989” nr 12.
• Choma-Jusińska M., 2009, Środowiska opozycyjne na Lubelszczyźnie 1975–1980, Warszawa–Lublin.
• Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, 1994, wstęp i oprac. A. Jastrzębski, Warszawa–Londyn.
• Draus J., 2003, Arcybiskup Ignacy Tokarczuk a opór społeczny w Diecezji Przemyskiej, „Stu-dia Rzeszowskie”, t. 10.
• Gliwa M., 2010, NSZZ „Solidarność” Region Rzeszowski [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 5: Polska środkowo-wschodnia, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa.
• Gliwa M., 2014, „Ziemi naszej i naszych ojców nie oddamy” – Komitet Samoobrony Chłop-skiej Ziemi Rzeszowskiej [w:] Od Ostatnich Leśnych do „Solidarności”. Z dziejów opo-zycji politycznej i oporu społecznego w Polsce południowo-wschodniej (1956–1989), red. M. Gliwa, M. Krzysztofiński, Rzeszów.
• Hemmerling Z., Nadolski M., 1994, Opozycja demokratyczna w Polsce 1976–1980. Wybór dokumentów, Warszawa.
• Iwaneczko D., 2012, Działania opozycyjne w latach 1977–1980 podejmowane na terenie Polski południowo-wschodniej [w:] Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981, red. W. Polak, J. Kufel, P. Rychlewski, Gdańsk.
• Iwaneczko D., 2016, Zmierzch dekady Gierka. Polska południowo-wschodnia 1975–1980, Rzeszów.
• Lipski J.J., 2006, KOR. Komitet Obrony Robotników. Komitet Samoobrony Społecznej, wstęp A. Friszke, oprac. G. Waligóra, J.T. Lipski, Warszawa.
• Mielczarek A., 2013, Społeczny skład podziemnych grup opozycji Warszawy, Siedlec i Rze-szowa w latach 1982–1989, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 1(21).
• NiepoKORni. Rozmowy o Komitecie Obrony Robotników. Relacje członków i współpracowni-ków Komitetu Obrony Robotników zebrane w 1981 roku przez Andrzeja Friszke i An-drzeja Paczkowskiego, 2008, red. M. Okoński, M. Szklarczyk, przyp. A. Friszke, Kra-ków.
• Relacje w zbiorach IPN w Rzeszowie: Wiesław Kęcik, 10 IX 2009 r., Rzeszów, Andrzej Wąsik, 5 V 2015 r., Rzeszów.
• Sasanka P., 2006, Czerwiec 1976. Geneza – przebieg – konsekwencje, Warszawa.
• Skórzyński J., 2012, KOR – od Czerwca ’76 do Sierpnia ’80 [w:] Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981, red. W. Polak, J. Kufel, P. Rychlewski, Gdańsk.
• Skórzyński J., 2012, Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Warszawa.
• Szkutnik J., 1995, Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Rzeszowskiej (1978–1980), „Studia Rzeszowskie” t. 2.
• Wójcik Z.K., 2009, Ks. Walenty Bal zarys biografii [w:] Ksiądz Infułat Walenty Bal. 1920–2000. Duszpasterz w Rzeszowie, red. ks. J. Twardy, Rzeszów.