Problematyka rewaloryzacji południowej części Parku Miejskiego w Kaliszu w świetle materiałów archiwalnych

• Authors: Ławniczak Grażyna

Title variants

EN

The issue of revalorisation of the southern part of the Municipal Park in Kalisz in the light of archival materials

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Przy tworzeniu projektów rewaloryzacji zabytkowych parków i ogrodów niezbędne jest zapoznanie się ze wszystkimi dostępnymi archiwaliami. Sięgnięto do nich również w związku z ogłoszonym w 2016 r. konkursem pn. „Opracowanie koncepcji rewaloryzacji Parku Miejskiego w Kaliszu”. Znaczący, dotąd nieopracowany materiał do historii parku znajduje się w dokumentach Naczelnika Powiatu Kaliskiego z lat 1834-1849 w Archiwum Państwowym w Kaliszu. Zawierają one szczególnie cenne spisy drzew i krzewów sporządzone w 1846 r. przez zatrudnionego w parku ogrodnika Antoniego Wodziczkę. Park Miejski w Kaliszu był od początku ogrodem publicznym, utworzonym i rozbudowywanym z myślą o mieszkańcach, co znajduje wyraz w źródłach historycznych i literaturze wspomnieniowej. Bierze on swój początek z połączenia ogrodów pojezuickich i pastwisk miejskich w 1793 r. W latach 1824-1825 przy placu ćwiczeń Korpusu Kadetów powstało miejsce nazywane „spacerem”. Jednym z etapów rozwoju przestrzennego tego obszaru było założenie gospodarstwa ogrodniczego w latach 40. XIX w., poza parkiem publicznym – powstał staw z wyspą (1843) i postawiono Dom Szwajcarski (1844) o funkcji mieszkalnej, który w przyziemiu pełnił też rolę oranżerii. W strukturze gospodarstwa ogrodniczego znalazł się również ogród botaniczny. W kolejnym etapie rozbudowy parku, po 1846 r., zazieleniano teren przy rzece Prośnie i za jej odnogą w kierunku gospodarstwa ogrodniczego. Jednocześnie założono park w stylu angielskim przy nowo wykopanym kanale Bernardyńskim (1841-1842). Tereny zielone parku, choć powstawały w różnych latach, tworzyły jednolitą strukturę już około 1873 r. W tymże roku zlikwidowano naturalną odnogę Prosny, stano¬wiącą granicę najstarszej części parku, w to miejsce wykopano prosto biegnący przekop istniejący do dzisiaj. Projekt rewaloryzacji południowej części Parku Miejskiego w Kaliszu w świetle przedstawionych w artykule archiwaliów powinien obejmować zaznaczenie obszaru dawnego gospodarstwa ogrodniczego, tak by zatarciu nie uległ przekaz o funkcji, jaką pełniło ono w rozbudowie terenu i utrzymaniu parku.

EN

When creating projects aimed at revalorisation of historic parks and gardens, it is essential to familiarise oneself with all available archival materials. Such materials were also consulted in connection with the announced competition titled “Development of a project aimed at revalorisation of the Municipal Park in Kalisz” in 2016. Important materials connected with the park’s history which have yet to be elaborated can be found in the documents of the Head of the Kalisz County from the years 1834-1849 at the State Archives in Kalisz. They contain invaluable inventories of trees and shrubs prepared in 1846 by a gardener who worked at the park, Antoni Wodziczko. Since the beginning, the Municipal Park in Kalisz has been a public garden, created and expanded with the residents in mind, which is reflected in historical sources and memoirs. Its origins can be traced back to the connection of post-Jesuit gardens and municipal pastures in 1793. In the years 1824-1825, a place called “the promenade” was created by the Corps of Cadets’ drill ground. One of the stages of spatial development of this complex consisted of creation of a horticultural farm in the 1840s outside the public park – a pond with an island was constructed (1843) and the residential Swiss House was erected (1844), which also served as a conservatory on the ground floor. The horticultural farm also included a botanical garden. At the next stage of expansion of the park, after 1846, the area by the Prosna River and its distributary was greened in the direction of the horticultural farm. At the same time, an English landscape park was formed near the newly-dug Bernardyński Channel (1841-1842). The park’s green areas, while created in different years, formed a uniform structure as early as in 1873. In this year, the natural distributary of the Prosna River, which constituted a border of the oldest part of the park, was filled in and a straight-running trench was excavated in its place, which exists to present day. In the light of the archival materials presented in the article, the project aimed at revalorisation of the southern part of the Municipal Park in Kalisz should envisage that the area of the former horticultural farm is marked, so that the function it served in the context of area expansion and park maintenance is not forgotten.

Keywords

PL

historia ogrodów; konserwacja i restauracja; konserwacja ogrodów; ogrody; parki miejskie; Kalisz

EN

garden history; conservation and restoration; garden conservation; gardens; municipal parks; Kalisz

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2019
• Issue: 1
• Pages: 113-148

Dates

published

2019

Contributors

author

Ławniczak Grażyna

• historyk sztuki, konserwator zabytkowych ogrodów
• art historian, conservator of historic gardens

References

• Zespół pn. Naczelnik Powiatu Kaliskiego z lat 1834-1849, Archiwum Państwowe w Kaliszu, sygn. 43.
• Anders P., Kalisz i okolice. Przewodnik, Warszawa 1987.
• „Biesiada Literacka” 1888, t. 25, nr 6.
• Chlebba T., Kalisz na starych pocztówkach, Łódź 2011.
• Chodyński A., Kieszonkowa kroniczka historyczna miasta Kalisza, Kalisz 1885.
• Chrzanowski T., Kalisz [Album], Warszawa 1978.
• Ciołek G., Ogrody polskie, Warszawa 1954.
• Czyżewski A., Struktura przestrzenna, zabudowa i gospodarka komunalna, [w:] Rusiński W. (red.), Dzieje Kalisza, Poznań 1977.
• Dąbrowska M., Pisma wybrane, t. 3, Noce i dnie, Warszawa 1956.
• Drége J., O ogrodach ozdobnych w Polsce, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, Warszawa 1904.
• Ewidencja Parku Miejskiego w Kaliszu wraz z inwentaryzacją szczegółową, oprac. pod kierunkiem J. Rokoszy, Warszawa 1979.
• Górzyński M., Dziewiętnastowieczny park miejski w Kaliszu. Historia, władza i komercja w przestrzeni kultury popularnej, „Kultura Popularna” 2013, nr 3.
• Jankowski E., Dzieje ogrodnictwa w Polsce w zarysie, Warszawa 1923.
• Jankowski E., Wspomnienia ogrodnika, Warszawa 1972.
• Jundziłł S., Gabinet historii naturalnej i ogród botaniczny Wileńskiego Uniwersytetu, „Biblioteka Warszawska” 1850, t. 1.
• Jundziłł S., O przymiotach potrzebnych w sztuce ogrodniczej, „Dziennik Wileński” 1815, t. 1, nr 5.
• Kilarski J., Kalisz i Gołuchów, Warszawa 1936.
• Kimic K., Stary park miejski – „perłą” Kalisza, „Agricola” 2005, nr 62.
• Kościelniak W., Walczak K., Kronika miasta Kalisza, Kalisz 1989.
• Krasiński J., Przewodnik dla podrużuiących [sic!] w Polsce i Rzeczypospolitey Krakowskiey obeymuiący opisanie miast znacznieyszych oraz ich okolic, iako też Pałaców, ogrodów i wieyskich mieszkań znakomitszych…, Warszawa 1821.
• Kwiatkowski W., Przewodnik po Kaliszu, Kalisz 1932.
• Lisiak B., Projekt rewaloryzacji zabytkowego Parku Miejskiego w Kaliszu, mps, Kalisz 1986/87.
• Lisiak B., Studium rewaloryzacji Parku Miejskiego w Kaliszu, mps, Kalisz 1983.
• Lubański A., Kalisz – „...perłą jest park jego”, „Spotkania z Zabytkami” 1983, nr 2.
• Ławniczak G., Adam Kubaszewski, ogrodnik Jana Działyńskiego i Izabeli Czartoryskiej z Gołuchowa, „Studia i Materiały Ośrod¬ka Kultury Leśnej” 2003, nr 5.
• Paszenda J., Fundacja prymasa Karnkowskiego dla Jezuitów w Kaliszu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1984, z. 3-4.
• Pniewski T., Kalisz międzywojenny. Ludzie i obyczaje, Kalisz 1985.
• Pniewski T., Kalisz z oddali, Kalisz 1988.
• Polanowski E., W dawnym Kaliszu: szkice z życia miasta 1850-1914, Poznań 1979.
• Program opieki nad zabytkami Województwa Wielkopolskiego na lata 2017-2020, załącznik do uchwały nr XXXVIII/901/17 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dn. 27.11.2017 r.
• Rącka I., Obiekty małej architektury w przestrzeni miasta na przykładzie Kalisza, „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 2017, nr 17.
• Sobański M., Kalisz i ziemia kaliska, Warszawa 1954.
• Splitt J.A., „…Perłą jest park jego...”. Widoki dawnego parku kaliskiego, Kalisz 1998.
• Splitt J.A., Sanktuarium świętego Józefa w Kaliszu, „Kronika Wielkopolski” 2001, nr 1.
• Splitt J.A., Z dziejów kaliskiego Parku Miejskiego, „Kronika Wielkopolski” 2000, nr 2.
• Stawecki E., Album Kaliskie, Warszawa 1858.
• Stefański K., Kalisz w latach 1848-1861: obrazy z przeszłości, „Biblioteka Kaliska” nr 2, Kalisz 1935
• Szachówna M., Kalisz i jego okolice. Przewodnik ilustrowany z planem miasta, Kalisz 1927.
• Tabaka A., Błachowicz M., Nowy Kaliszanin, Kalisz 2010.
• Urbańczyk M., Parki obwodnicowe jako sposób wykorzystania przestrzeni miejskiej pozostałej po murach obronnych. Geneza i charakterystyka na przykładzie wybranych miast, „Przestrzeń i Forma” 2012, nr 17.

Identifiers

ISSN

0029-8247