Między partycypacją a współrządzeniem. Kierunki rozwoju partycypacji publicznej w Polsce

• Authors: Szulc-Wałecka Elżbieta

Title variants

EN

Between Participation and Co-Governance. Directions for the Development of Public Participation in Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The purpose of the article is to present the evolution of public participation in Poland and to identify its stages, as well as to answer the question of whether the applied solutions allow for the occurrence of participatory co-governance or only strengthen citizen participation. On the basis of historical events, formal and legal conditions and non-governance activity, four key periods have been identified: the time of “Solidarity” (1980–1989), systemic transformation and the development of self-government and civil society (1989–2002), intersectoral cooperation and EU membership (2003–2015), centralisation of the model of governance and institutionalisation of participation (2015–2023). The results of the analysis prove that the measures taken do not have the effect of creating radical change, but only some adjustment. Although the implemented standards do not determine the occurrence of participatory co-governance, they strengthen citizen participation in public decision-making. The article uses a systemic and institutional-legal method and an analysis of the literature on the subject.

Keywords

EN

public participation; involvement, co-governance; participatory governance; decision-making process; public decision-making; local government

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2024
• Issue: 5(184)
• Pages: 25-50

Contributors

author

Szulc-Wałecka Elżbieta

• Dr Elżbieta Szulc-Wałecka Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Politologii i Dziennikarstwa, Polska Maria Curie-Skłodowska University, Faculty of Political Science and Journalism, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0002-9143-2444

References

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. nr 78, poz. 483.
• Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o samorządzie gminnym, Dz.U. poz. 506.
• Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. poz. 688.
• Projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, ustawy o referendum lokalnym oraz ustawy – Kodeks karny wykonawczy, druk nr 3981, Sejm RP IV kadencji.
• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, Dz.U. nr 21, poz. 97.
• Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. nr 20, poz. 104.
• Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz.U. z 2019 r. poz. 1172, 1495, 1696, 1818, 2473.
• Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, Dz.U. nr 112, poz. 1198. Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, Dz.U. nr 113, poz. 984.
• Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. z 2013 r. poz. 717; Dz.U. z 2019 r. poz. 511.
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. nr 96, poz. 876.
• Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. nr 64, poz. 593.
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U. z 2004 r. nr 99, poz. 1001; Dz.U. z 2019 r. poz. 1482.
• Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. nr 175, poz. 1457, ze zm.
• Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz.U. nr 199, poz. 1227.
• Ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. nr 28, poz. 146.
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o referendum lokalnym oraz ustawy o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2013 r. poz. 153.
• Ustawa z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim, Dz.U. poz. 301. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, Dz.U. poz. 1777.
• Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, Dz.U. poz. 130.
• Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, Dz.U. poz. 1818.
• Uzasadnienie projektu ustawy o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, druk nr 3040, Sejm RP IX kadencji.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 lutego 2003 r., sygn. akt K 30/02, OTK-A 2003, nr 2.
• Arczewska M., Kierunki zmian w prawie o organizacjach pozarządowych, „Trzeci Sektor” 2007, nr 10.
• Barański M., Samorządowa konsultacja społeczna – instytucja demokracji bezpośredniej, [w:] Instytucjonalizacja demokracji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Barański, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014.
• Bącal P., Status prawny młodzieżowej rady gminy i gminnej rady seniorów. Analiza porównawcza, [w:] Prawo w Polsce 2000–2020, red. K. Łukomiak, Wydawnictwo Naukowe Archae-Graph, Łódź 2020.
• Bogacz-Wojtanowska E., Olech A., Koziarek M., Zielona księga wsparcia partycypacji publicznej w Polsce. Propozycje wypracowane przez partnerstwo realizujące projekt „Decydujmy razem”, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013.
• Brady H., Political Participation, [w:] Measures of Political Attitudes, red. J.P. Robinson, P.R. Shaver, L.S. Wrightsman, Academic Press, San Diego 1999.
• Carstensen M., Sørensen E., Torfing J., We Need Bricoleurs to Foster Robust Governance Solutions in Turbulent Times, „Public Administration” 2022, vol. 101(1).
• Co zawiera umowa koalicyjna? Oto postulaty przyszłego rządu, Forsal <https://forsal.pl/gospodarka/polityka/artykuly/9346998,co-zawiera-umowa-koalicyjna-oto-postulaty-przyszlego-rzadu.html>.
• Ekman J., Amna E., Political Participation and Civic Engagement Towards New Typology, „Human Affairs” 2012, nr 22.
• Fisher F., Citizen Participation and Democratization of Policy Expertise. From Theoretical Inquiry to Practical Cases, „Policy Sciences” 1993, nr 26.
• Funkcjonowanie samorządu terytorialnego – uwarunkowania prawne i społeczne, red.
• Gołębiowska, P. Zientarski, Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2016.
• Gaventa J., Towards Participatory Local Governance: Assessing the Transformative Possibilities. Prepared for the Conference on Participation: From Tyranny to Transformation, Manchester, 27–28 February, 2003, <https://dspace.library.uvic.ca/bitstreams/5f6e037d-0a2a-4c22-ad64-9fcb5b6ee3e4/download>.
• Gąciarz B., Pańków W., Bariery rozwoju samorządności terytorialnej w Polsce, [w:] Niepokoje polskie, red. A. Ostrowska, A. Rychard, H. Domański, Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa 2004.
• Gliński P., Bariery samoorganizacji obywatelskiej, [w:] Niepokoje polskie, red. A. Ostrowska,
• Rychard, H. Domański, Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa 2004.
• Izdebski H., Reformy samorządu terytorialnego oraz centrum administracyjnego i gospodarczego rządu po 1989 r., [w:] Administracja państwowa i samorząd w Polsce w ujęciu historyczno-prawnym. Zagadnienia wybrane, red. E. Mreńca, P. Zientarski, B. Czwojdrak, Kancelaria Senatu, Warszawa 2018.
• Kalisiak-Mędelska M., Partycypacja społeczna na poziomie lokalnym jako wymiar decentralizacji administracji publicznej w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015.
• Kaźmierczak T., O czynnikach warunkujących partycypację publiczną i strategiach jej podnoszenia, [w:] Partycypacja publiczna w praktyce. Dwa modele zwiększania uczestnictwa mieszkańców w podejmowaniu decyzji, red. A. Olech, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013.
• Kaźmierczak T., Partycypacja publiczna: pojęcia, ramy teoretyczne, [w:] Partycypacja publiczna. O uczestnictwie obywateli w życiu wspólnoty lokalnej, red. A. Olech, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011.
• Kębłowski W., Zamiast plebiscytu realna władza, <http://www.instytutobywatelski.pl/22891/komentarze/zamiast-plebiscytu-realna-wladza>.
• Kubicki P., Ruchy miejskie w Polsce. Dekada doświadczeń, „Studia Socjologiczne” 2019, nr 3(234).
• Lipowicz I., Ustrojowe aspekty reformy samorządowej w latach 1990–1998 w świetle współczesnych wyzwań wobec administracji publicznej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2009, R. LXXI, z. 2.
• Lubik-Reczek N., Kapsa I., Musiał-Karg M., Elektroniczna partycypacja obywatelska w Polsce. Deklaracje i opinie Polaków na temat e-administracji i e-głosowań, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2020.
• Marchewka-Bartkowiak K., Nowe zarządzanie publiczne, „Infos” 2014, nr 18(178).
• Mojkowski K., Pięć lat inicjatywy lokalnej. Porównanie przepisów dotyczących inicjatywy lokalnej z praktyką ich stosowania w latach 2010–2014, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2016.
• Musiał-Karg M., Elektroniczna demokracja i elektroniczna partycypacja. Rozważania natury teoretycznej, [w:] Wyzwania innowacyjności w sferze publicznej, red. A. Kaszkur, A. Laska, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2015.
• Polskę wolną! O Polskę solidarną! NSZZ Solidarność w latach 1980–1989, red. W. Polak et al., Tatastudio, Gdańsk 2011.
• Olech A., Wprowadzenie, [w:] Dyktat czy uczestnictwo? Diagnoza partycypacji publicznej w Polsce, t. 1, red. A. Olech, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.
• Olejniczak-Szałowska E., Referendum lokalne w świetle ustawodawstwa polskiego, Difin, Warszawa 2002.
• Opinia dotycząca projektu ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE, Warszawa 2017, <https://obserwatoriumdemokracji.pl/wp-content/uploads/2017/06/2017-08-22-OBWE-o-NIW-CRSO.pdf>.
• The Oxford Handbook of Governance, red. D. Levi-Faur, Oxford University Press, Oxford 2012. Pacut A., Pokora M., Zasady, pola i formy współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, [w:] Wdrażanie mechanizmów współpracy finansowej jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, red. S. Mazur, A. Pacut, M. Pokora,
• Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2013.
• Paczocha J., Państwo antyobywatelskie. Postępujący demontaż samorządności terytorialnej w VIII kadencji Sejmu RP, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Warszawa 2018.
• Partycypacja publiczna w praktyce. Dwa modele zwiększania uczestnictwa mieszkańców w podejmowaniu decyzji, red. A. Olech, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013.
• Pawłowska A., Reprezentacja i artykulacja interesów lokalnych przez społeczne rady i komisje, [w:] Pawłowska A. et al., Społeczne rady i komisje jako (nie)obecny uczestnik lokalnego procesu decyzyjnego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2020.
• Piasecki A., Demokracja bezpośrednia w Polsce lokalnej – błędny model, zła praktyka, „Studia Regionalne i Lokalne” 2005, nr 3.
• Piasecki A., Menadżer i polityk. Wójt, burmistrz, prezydent miasta, Wydawnictwo Profesja, Kraków 2006. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badań, Stowarzyszenie Klon/ Jawor, Warszawa 2013.
• Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”, <https://stocznia.org.pl/>.
• Prawo w Polsce 2000–2020, red. K. Łukomiak, Wydawnictwo Naukowe ArchaeGraph, Łódź 2020.
• Przybylski M., NIK: dalszy rozwój funduszy sołeckich pod znakiem zapytania; potrzebna zmiana ustawy, <https://samorzad.pap.pl/kategoria/aktualnosci/nik-dalszy-rozwoj-funduszy-soleckich-pod-znakiem-zapytania-potrzebna-zmiana>.
• Rada ds. Społecznych o rozwoju centrów usług społecznych, <https://www.prezydent.pl/aktualnosci/narodowa-rada-rozwoju/aktualnosci/rada-dsspolecznych-o-rozwoju-centrow-uslug spolecznych%2C84025?utm_source=chatgpt.com>.
• Radzik-Maruszak K., Rada gminy jako uczestnik lokalnego współrządzenia. Przykład Anglii, Finlandii, Polski i Słowenii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2019.
• Radzik-Maruszak K., Transformacja roli organów przedstawicielskich w procesie lokalnego współrządzenia. Doświadczenia wybranych państw Europy Zachodniej, [w:] Europejskie modele samorządu terytorialnego. Stan obecny i perspektywy, red. J. Wojnicki, Wydawnictwo ASPRA, Warszawa 2014.
• Rajca L., Forms of Public Participation in the Polish Local Government, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2022, nr 1.
• Realizacja programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich w latach 2012–2015, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2017.
• Regulski J., Referenda lokalne, .
• Rittel H., Webber M., Dilemmas in a General Theory of Planning, „Policy Sciences” 1973, vol. 4(2).
• Rymsza M., Społeczeństwo obywatelskie i sektor obywatelski w Polsce: stan, trendy rozwojowe i rekomendacje dla polityki publicznej, [w:] Aktywne społeczeństwo w zmieniającej się rzeczywistości, red. W. Kaczmarczyk, K. Burdyk, Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Warszawa 2022.
• Rymsza M., Frączak P., Skrzypiec R., Wejcman Z., Standardy współpracy administracji publicznej z sektorem pozarządowym, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007.
• Rymsza M., Karwacki A., Centra usług społecznych. Potencjał intencjonalnie wywołanej zmiany w lokalnej polityce społecznej w Polsce, Kancelaria Prezydenta, Warszawa 2023, <https://prezydent.pl>.
• Stępień J., Wschodni i zachodni paradygmat władzy publicznej, [w:] Funkcjonowanie samorządu terytorialnego – uwarunkowania prawne i społeczne, red. A. Gołębiowska, P. Zientarski, Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2016.
• Stoker G., Chhotray S., Governance Theory and Practice. A Cross-Disciplinary Approach, Palgrave Macmillan, New York 2009.
• Szmagalski J., Trzeci sektor, organizacje pozarządowe, non-profit?, [w:] Miejsce dla każdego. Szkice i opracowania o sektorze pozarządowym w Polsce, red. A. Kunicka, Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO, Warszawa 1996.
• Szulc-Wałecka E., Partycypacyjne kształtowanie lokalnych polityk publicznych w opinii przedstawicieli władz samorządowych. Studium przypadku wybranych miast, „Studia Politologiczne” 2022, vol. 64.
• Szulc-Wałecka E., Rola organów przedstawicielskich w procesie współrządzenia partycypacyjnego (participatory governance) . Studium przypadku wybranych miast, „Polityka i Społeczeństwo” 2021, nr 1(19).
• Szulc-Wałecka E., Wybrane zagadnienia partycypacji obywatelskiej w Polsce. Teoria i praktyka, [w:] 25 lat samorządu terytorialnego w Polsce – bilans doświadczeń, red. S. Michałowski,
• M. Sidor, J. Wasil, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2016.
• Verba S., Nie N., Participation in America. Political Democracy and Social Equality, Harper & Row, New York 1972.
• Wiktorska-Święcka A., Kozak K., Partycypacja publiczna w zarządzaniu rozwojem lokalnym, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2014.
• Wyzwania innowacyjności w sferze publicznej, red. A. Kaszkur, A. Laska, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2015.
• Zieliński E., Demokracja lokalna w Polsce, [w:] Demokracja lokalna w państwach Europy, red.
• Bokszczanin, A. Mirska, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2014.
• Zybała A., Labirynty pojęciowe w świecie partycypacji, „Zoon Politikon” 2012, nr 3.

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2024.253