Stalinowskie represje wobec Edwarda Kuli, nauczyciela historii, w świetle dokumentów Wojskowego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze

• Authors: Budniak Marek

Title variants

EN

Stalinist repression against history teacher Edward Kula in the light of files of Circuit Military Court in Zielona Góra

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Życie Edwarda Kuli, nauczyciela historii, dyrektora szkoły, zasługuje na opisanie nie tylko dlatego, że stał się ofiarą stalinowskiego terroru, wymierzonego w ideologicznych przeciwników – za takiego uznały go organy komunistycznej sprawiedliwości – ale również dlatego, że uczyniono go obywatelem drugiej kategorii, który po odbyciu kary więzienia zmuszony był do życia na marginesie społecznym . Jego droga była szczególna . Będąc synem chłopa małorolnego, przeszedł wszystkie szczeble edukacji II Rzeczypospolitej, zostając ostateczne absolwentem kierunku historii na Uniwersytecie Jagiellońskim . Jesienią 1945 r . przyjechał do Zielonej Góry i rozpoczął swoją karierą zawodową nauczyciela historii, a następnie dyrektora Szkoły Przemysłowej . Urząd Bezpieczeństwa interesował się nim ze względu na jego wojenne związki z Narodowymi Siłami Zbrojnymi . Edward Kula po kilku latach pracy zdobył silną pozycję i autorytet wśród uczniów i nauczycieli . Władzę to niepokoiło tym bardziej, że nie należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej . Postanowiono usunąć niewygodnego dyrektora, wykorzystując do tego celu zeznania dziewięciu uczniów, którzy opowiedzieli funkcjonariuszom UB o tym, że „nie nauczał właściwej historii Polski, bo mówił inaczej niż pisano w gazetach i mówiono w radiu” . Na jego rozprawie (styczeń 1951 r .) pojawili się również uczniowie, którzy przed sędzią wojskowym bronili swojego dyrektora, mówiąc, że „nigdy nie słyszeli, aby źle prowadził swoje wykłady i mówił coś niewłaściwego pod adresem Polski Ludowej” . Sędzia dał wiarę jednak uczniom oskarżającym i skazał Kulę na 4 lata więzienia . Po odbytej karze, Kula nigdy nie odzyskał już utraconej pozycji społecznej . Stan ten trwał do 1991 r ., kiedy Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze unieważnił wyrok, stwierdzając, że „prowadząc wykłady z historii”, walczył o niepodległy byt Państwa Polskiego . Po latach dzięki dwóm żyjących uczniów – Walerianowi Piotrowskiemu i Wilhelmowi Skibińskiemu – została przywrócona pamięć niepokornego nauczyciela . W 2016 r . usłyszałem jego historię . Badając akta Wojskowego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze, dotarłem do teczki „Sprawa karna przeciwko Edwardowi Kuli” .

EN

The life of Edward Kula, a History and head teacher, deserves describing not only because he became a victim of Stalinist terror, directed at its ideological opponents, as he had been named by the communist authorities, but also because he was made a second-class citizen who, having served a prison sentence, was made to live a life of a social outcast . His life was exceptional . A son of a smallholder, he progressed through all the levels of education in interwar Poland, obtaining a degree in History at Jagiellonian University . In the autumn of 1945 he arrived in Zielona Góra to begin his career as a History teacher, later becoming the head teacher of a school of industry . He became of interest to the secret police for his connections with national armed forces during World War II . After a few years of work, Edward Kula earned a strong position as well as students’ and teacher’s high regard . This, as well as the fact that he was not a member of Polish United Workers’ Party (PZPR), upset the authorities . A decision was taken to eliminate an inconvenient head teacher, using testimony of nine students, who testified that “he did not teach the right history of Poland, as what he said differed from what was written in the papers and said on the radio” . Although students who defended their head teacher before a judge of a military court also appeared during his trial in January 1951, saying that they had “never heard him deliver his lectures badly or say anything inappropriate against People’s Poland”, the judge chose to believe the accusing students and sentenced Kula to four years of prison . Having served the sentence, he never recovered his lost social position . It was not until 1991 that the provincial court of Zielona Góra annulled the sentence, stating that while „giving his lectures in history” he fought for Poland’s independence . Years later, thanks to his two surviving students – Walerian Piotrowski and Wilhelm Skibiński – a rebellious teacher has been commemorated . In 2016 I heard his story . while studying files of Military District Court in Zielona Góra, I found a file “Criminal case against Edward Kula” .

Keywords

PL

stalinowskie represje; Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Zielonej Górze; Wojskowy Sąd Rejonowy w Zielonej Górze; wróg Polski Ludowej; Edward Kula; nauczyciel historii; unieważnienie wyroku

EN

Stalinist repression; Office of Public Security in Zielona Góra; Military District Court in Zielona Góra; People’s Poland’s enemy; Edward Kula; History teacher; annulment of a judgement

• Publisher: Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego
• Journal: In Gremium. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką
• Year: 2018
• Volume: 12
• Pages: 197-217

Dates

published

2018

Contributors

author

Budniak Marek

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• Zespół Inspektorat Szkolny w Zielonej Górze, sygn . 197 (Archiwum Państwowe w Zielonej Górze).
• Zespół Komitet Miejski PZPR w Zielonej Górze, sygn . 55 (Archiwum Państwowe w Zielonej Górze).
• Akta sprawy karnej przeciwko Edwardowi Kuli, IPN Po2/1905 (Instytut Pamięci Narodowej Oddział Poznań).
• Wspomnienia Waleriana Piotrowskiego, absolwenta Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Zielonej Górze spisane przez autora (5 grudnia 2016 r .) .
• Wspomnienia Wilhelma Skibińskiego o dyrektorze Państwowego Ośrodka Szkolenia Zawodowego przy Zaodrzańskich Zakładach Konstrukcji Stalowych w Zielonej Górze, mgr . Edwardzie Kuli, spisane przez autora (9 maja 2016 r .) .
• Borowiec J ., Współdziałanie Urzędu Bezpieczeństwa z Wojskowymi Sądami Rejonowymi, http://Z archiwum IPN_Skazani na Karę Śmierci przez WSR_Liga Święta.pl
• Budniak M ., Chłopcy wyklęci, „Niedziela/Aspekty” 2013, nr 26, s . VII .
• Budniak M ., Lubuscy Żołnierze Niezłomni skazani na śmierć w latach 1946-1955 (stan badań na 31 sierpnia, [w:] Adhibenda. Rocznik Archiwum Diecezjalnego w Zielonej Górze II, red . ks . dr hab . R .R . Kufel, Zielona Góra 2015 .
• Burgoński P . ks ., Polski patriotyzm w dobie komunizmu. Koncepcja patriotyzmu w nauczaniu księdza Jerzego Popiełuszki, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2010, XXIII/1, s . 241-252 .
• Dekret 23 czerwca 1945 r . Kodeks Wojskowego Postępowania Karnego, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19450360216 .
• Domańska E ., Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2005 .
• Działoszyce w czasie wojny i okupacji, https://sancygniow.ejoo.pl/
• Fudali R ., Heteronomiczny charakter ról społecznych nauczycieli w warunkach ustroju totalitarnego w Polsce 1945-1989, http://pedagog.uw.edu.pl/THE/Fudali.pdf
• Grzywna J ., Szkolnictwo powszechne i oświata pozaszkolna w województwie kieleckim w latach 1918-1939, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1984 .
• Inwentarz archiwalny Wojskowego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze 1950-1954, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Poznaniu, Poznań 2013 .
• Katalog funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego, http/katalog.bip.ipn.pl
• Leśkiewicz R ., Wojskowy Sąd Rejonowy w Poznaniu (1946-1955). Organizacja, funkcjonowanie, procesy archiwotwórcze, Warszawa–Poznań 2009 .
• Mazur M ., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944-1956, Wydawnictwo Uniwersyteckie Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009 .
• Osiński Z ., Nauczanie historii w szkołach podstawowych w Polsce w latach 1944-1989, Toruń 2006 .
• Osiński Z ., Postawy nauczycieli Lubelszczyzny wobec władzy i ustroju w latach 1956-1989, http://depot.ceon.pl/xmlui/bistream/hande
• Ossowski S ., Z zagadnień psychologii społecznej, Warszawa 2000 .
• Przemówienie (radio) do nauczycielstwa z okazji nowego roku szkolnego wygłoszone 3 września 1947 r., „Nowa Szkoła” 1947, nr 2-3 .
• Ryba M ., Komunizm w szkole. Rozważania na przykładzie polityki edukacyjnej lat 50., http//cywilzacja.ien.pl
• Szacki J ., Spotkania z utopią, Warszawa 2000 .
• Szczegóła H ., Pierwsze lata polskiej Zielonej Góry 1945-1950, [w:] Historia Zielonej Góry. Dzieje miasta w XIX i XX wieku, t . 2, red . W . Strzyżewski, Zielona Góra 2012 .
• Szwagrzyk K ., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944- 1956, Kraków–Wrocław 2005 .
• Śliwiński Ś ., Ustawodawstwo szkolne i organizacja władz szkolnych oraz szkolnictwa wszystkich stopni w pierwszym dziesięcioleciu istnienia Odrodzonego Państwa Polskiego, Łódź 1928 .
• Umiński W ., Małe seminaria prowadzone przez Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo w latach 1918-1939, digital.fides.org.pl/content/1386/fides2001_05.pdf