Dwa typy tożsamości zbiorowych mieszkańców małych miast polsko-żydowskiego pogranicza. Społeczne podziały a antagonizmy międzygrupowe

• Authors: Andrzej Sadowski

Title variants

EN

Two Types of Collective Identities Among the Small Town Residents at the Polish-Jewish Borderland. Social Divisions and Intergroup Antagonisms

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule Autor poszukuje odpowiedzi na pytanie, dlaczego w małych miastach województwa białostockiego okresu międzywojennego doszło do stosowania brutalnej przemocy przez niektórych mieszkańców narodowości polskiej, przy zróżnicowanym udziale Niemców, wobec obywateli polskich narodowości żydowskiej. W pracy Autor odwołał się do tożsamości pogranicza jako kategorii socjologii pogranicza, która umożliwia analizę występujących na omawianym pograniczu polsko-żydowskim dwóch niemal przeciwstawnych typów tożsamości zbiorowych. Wskazano na pięć głównych wymiarów podziałów społecznych (przestrzenne, religijne, poststanowe, narodowe, cywilizacyjne) oraz na więź terytorialną, jako czynnik łączności międzygrupowej. W podsumowaniu Autor wskazuje na brak działań ze strony zewnętrznych aktorów politycznych i kulturowych w warunkach narastania procesów modernizacyjnych w małych miastach.

EN

In the article, the author is seeking to understand the historical case of brutal violence in small towns of the Bialystok Province aimed by some individuals of Polish ethnic background, with a varied participation of Germans, against the citizens of Polish Jewish ethnic background. The author employs the term “the identity of the borderland” as a category of borderland sociology, which allows to analyze the two quite opposite types of collective identities present at the said Polish-Jewish borderland. The five main dimensions of social divisions (spatial, religious, post-state, national, and civilizational) as well as the territorial bond as a factor in inter-group ties are indicated and analyzed. In conclusion, the author draws attention to the lack of involvement by external political and cultural actors in the conditions of fast-paced modernization processes in small towns.

Keywords

PL

małe miasto; pogranicze; pogranicze polsko-żydowskie; tożsamość pogranicza

EN

small city; borderland; Polish-Jewish borderland; borderland identity

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2019
• Issue: 2(233)
• Pages: 99-123

Contributors

author

Andrzej Sadowski

• Uniwersytet w Białymstoku

References

• Appadurai, Arjun. 2009. Strach przed mniejszościami. Esej o geografii gniewu. Tłum. M. Bucholc. Warszawa: WN PWN.
• Dajnowicz, Małgorzata. 2005. Orientacje polityczne ludności polskiej północno-wschodniej części Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Dajnowicz, Małgorzata. 2007. Tożsamość kulturowa mieszkańców wsi podlasko-mazowieckiej. W: H. Mamzer (red.). W poszukiwaniu tożsamości. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 181–190.
• Dajnowicz, Małgorzata. 2008. Formy działalności inteligencji polskiej w narodowych organizacjach politycznych w początkach XX wieku (na przykładzie ziem północno-wschodnich). W: T. Sikorski i A. Wątor (red.). Narodowa Demokracja XIX-XXI wiek. Koncepcje – ludzie – działalność. Szczecin: Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 577–592.
• Dajnowicz, Małgorzata. 2015. Poglądy ideowe i działalność polityczna elit (nie)prowincjonalnych Narodowej Demokracji zachodniej części województwa białostockiego (1919–1939). Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Dmowski, Roman. 1904. Myśli nowoczesnego Polaka. Lwów.
• Domosławski, Wojciech, 2017. Polski grzech pierworodny: https://www.kongresobywatelski.pl/wp-content/uploads/2017/03/polski-grzech-pierworodny_rz_27.03.2017.pdf (dostęp: 10.10.2018).
• Engelking, Barbara. 2003. „Szanowny Panie gistapo”. Donosy do władz niemieckich w Warszawie i okolicach w latach 1940–1941. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Engelking, Barbara i Jan Grabowski. 2018. Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski. Cz. I. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów.
• Giddens, Anthony. 2008. Socjologia. Tłum. A. Szulżycka. Warszawa: WN PWN.
• Gold, Ben-Zion. 2011. Cisza przed burzą. Życie polskich Żydów przed Holokaustem. Kraków – Budapeszt: Wydawnictwo Austria.
• Gross, Jan Tadeusz. 2000. Sąsiedzi. Sejny: Pogranicze.
• Kłoskowska, Antonina. 1996. Kultury narodowe u korzeni. Warszawa: WN PWN.
• Koffman, Eva. 2001. Sztetl. Świat Żydów polskich. Warszawa: KAW.
• Kosiński, Leszek. 1962. Miasta województwa białostockiego. Warszawa: PWN.
• Kurcz, Zbigniew (red.). 2017. Polskie pogranicza w procesie przemian. T. IV. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Libionka, Dariusz. 2002. Duchowieństwo diecezji łomżyńskiej wobec antysemityzmu i zagłady Żydów. W: P. Machcewicz i K. Persak (red.). Wokół Jedwabnego. T. 1 Studia. Warszawa: IPN.
• Machcewicz, Paweł i Krzysztof Persak (red.). 2002. Wokół Jedwabnego. T. 1 Studia. Warszawa: IPN.
• Mich, Włodzimierz. 1994. Obcy w polskim domu. Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych, 1918–1939. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Milewski, J. Jerzy. 2002. Polacy i Żydzi w Jedwabnem i okolicy przed 22 czerwca 1941 roku. W: P. Machcewicz i K. Persak (red.). Wokół Jedwabnego. T. 1 Studia. Warszawa: IPN.
• Nowak, Waldemar. 2003. Układ władzy w polskich rodzinach wiejskich w latach osiemdziesiątych. „Roczniki Socjologii Rodziny” XV: 85–94.
• Paleczny, Tadeusz. 2008. Socjologia tożsamości. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.
• Pierwszy powszechny spis Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik%3AWoj.bia%C5%82ostockie-Polska_spis_powszechny_1921.pdf&page=2 (dostęp 10-10-2018, godz. 15.00).
• Sadowski, Andrzej. 2004. Pogranicze jako przedmiot badań socjologicznych w warunkach integracji europejskiej. W: K. Krzysztofek i A. Sadowski (red.). Pogranicza i multikulturalizm w warunkach Unii Europejskiej. Implikacje dla wschodniego pogranicza Polski. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 15–28.
• Sadowski, Andrzej. 2008. Pogranicze – pograniczność – tożsamość pograniczna. W: H. Bojar, D. Wojakowski i A. Sadowski (red.). „Pogranicze. Studia Społeczne”. T. XIV: 17–30.
• Sand, Shlomo. 2014. Dlaczego przestałem być Żydem. Spojrzenie Izraelczyka. Tłum. I. Badowska. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”.
• Szarota, Tadeusz. 2000. U progu zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa, Paryż, Amsterdam, Antwerpia, Kowno: SiC.
• Sułek, Antoni. 2018. Wobec Żydów więcej było wolno. „Gazeta Wyborcza” 2–3 czerwca, s. 19.
• Sztop-Rutkowska, Katarzyna. 2008. Próba dialogu. Polacy i Żydzi w międzywojennym Białymstoku. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
• Tokarska-Bakir, Joanna. 2017. Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego. T. 1. Warszawa: Czarna Owca.
• Tryczyk, Mirosław. 2015. Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów. Łódź: Oficyna Wydawnicza Read Me.
• Województwo podlaskie w świetle spisów powszechnych. 2013. Białystok: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Białymstoku.
• Zajączkowski, Andrzej.1993. Szlachta polska. Kultura i struktura. Warszawa: Semper.
• Zemło, Mariusz. 2002. Małe miasta. Między tradycją a wyzwaniem przyszłości. Supraśl: Collegium Suprasliense.
• Żbikowski, Andrzej. 2002. Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżyńskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych. W: P. Machcewicz i K. Persak (red.). Wokół Jedwabnego. T.1 Studia. Warszawa: IPN.

Identifiers

DOI

10.24425/sts.2019.126141