Formy prawnej instytucjonalizacji rozdziału państwa i kościoła

• Authors: Jarosław Szymanek

Title variants

EN

The forms of legal institutionalization of Church-State separation

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozdział instytucji państwowych i eklezyjnych jest dzisiaj standardem dość powszechnie przyjmowanym w państwach demokratycznych. Jednak stosowane rozwiązania instytucjonalne nie poddają się standaryzacji. Idea separationis ecclesiae et status na poziomie przepisów konstytucyjnych bywa wyrażona na kilka różnych sposobów. Może być ustanowiona wprost (explicite), jak i w sposób dorozumiany (implicite). Forma bezpośredniego wyartykułowania zasady rozdziału może przy tym przybrać postać pozytywną bądź negatywną. Ta pierwsza może z kolei albo proklamować najbardziej radykalną wersję rozdziału, czyli tout court państwo świeckie (laickie) albo poprzestać na konstatacji, iż państwo i kościół są po prostu rozdzielone (oddzielone). Natomiast w razie negatywnej deklaracji rozdziału państwa i kościoła można albo zakazać istnienia kościoła państwowego, albo religii oficjalnej. Z kolei wypowiedzi konstytucyjne jurydyzujace rozdział implicite sprowadzają się najczęściej do zagwarantowania rozwiązań, które jednoznacznie kojarzymy z systemem rozdziału. Katalog takich cech jest przy tym albo mniej, albo bardziej rozbudowany. W każdym przypadku musi być też przewidziana indywidualna wolność sumienia i wyznania. Nie należy wszak zapominać, że system rozdziału, bez względu na formę jego instytucjonalizacji jest zawsze konsekwencją i detalizacją indywidualnej wolności religijnej.

EN

The separation of Church and State institutions constitutes at present quite a commonly accepted pattern in democratic countries. However, the institutional solutions adopted are not subject to straightforward standardization. The idea of separationis ecclesiae et status on the level of constitutional provisions tends to be expressed in a number of ways. It may be articulated directly (explicite), or indirectly (implicite). The direct articulation of the principle of separation can additionally assume a negative or positive form. The former can in turn either proclaim the most radical version of the separation, which amounts to proclaiming a secular (lay) state, or it can just declare that the state and the Church are separated (separate). The latter, negative form of the declaration of Church-State separation can either ban the existence of a national church, or of an official religion. Finally, constitutional statements which introduce the separation in an indirect way are most often limited to guaranteeing some basic solutions which are associated with the system of separation. The catalogue of such features is either more or less extensive. In every case individual freedom of conscience and religion has to be taken into account. One cannot forget, after all, that the system of separation, irrespective of its form of institutionalization, is always a consequence and elaboration of individual religious freedom.

Keywords

PL

państwo świeckie; prawo wyznaniowe; relacje państwo-kościół; wolność sumienia i religii; wolność religijna; wolność sumienia i wyznania; rozdział kościoła i państwa; Konstytucja RP; Kościół katolicki; związek wyznaniowy

EN

churches and other religious denominations; freedom of religion; law on religion; State-Church relations

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2008
• Volume: 11
• Pages: 47-85

Contributors

author

Jarosław Szymanek

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Nauk Politycznych, ul. Nowy Świat 67, 00-927 Warszawa

References

• A. Czohara, Mechanizmy ochrony wolności sumienia i wyznania w państwach Europy Zachodniej, [w:] A. Czohara, B. Górowska, M. Nadolski, J. Osuchowski, Dylematy wolności sumienia i wyznania w państwach współczesnych, Warszawa 1996, s. 45.
• A. Czohara, Stosunki państwo – kościół: Belgia, Francja, Hiszpania, Włochy, Warszawa 1994, s. 29, 30.
• A. Kość, Państwo a religia w prawodawstwie japońskim, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2002, t. V, s. 3 i nast.
• A. Mezglewski, H. Misztal, P. Stanisz, Prawo wyznaniowe, Warszawa 2006, s. 11 i nast.
• B. Basdevant-Gaudemet, Państwo i kościół we Francji, [w:] Państwo i kościół w krajach Unii Europejskiej, red. G. Robbers, Wrocław 2007, s. 126.
• G. Haarscher, Laickość. Kościół, państwo, religia, Warszawa 2004, s. 11 i nast.
• G. Robbers, Państwo i kościół w Niemczech, [w:] Państwo i kościół w krajach Unii Europejskiej, red. G. Robbers, Wrocław 2007, s. 279.
• H. Misztal, Systemy relacji państwo – kościół, [w:] Prawo wyznaniowe, red. H. Misztal, Lublin 2003, s. 36 i nast.
• H. Świątkowski, Stosunek państwa do kościoła w różnych krajach, Warszawa 1952.
• H. Świątkowski, Wyznaniowe prawo państwowe, Warszawa 1962, s. 9 i nast.
• I.A. Hrdina, Wolność religijna w porządku konstytucyjnym Republiki Czeskiej, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2005, t. VIII, s. 103 i nast.
• I.C. Ibán, Państwo i kościół w Hiszpanii, [w:] Państwo i kościół w krajach Unii Europejskiej, red. G. Robbers, Wrocław 2007, s. 170.
• J. Brożyniak, Konstytucyjne dylematy regulacji stosunków wyznaniowych we współczesnej Polsce, Warszawa 1996;
• J. Casey, Państwo i kościół w Irlandii, [w:] Państwo i kościół w krajach Unii Europejskiej, red. G. Robbers, Wrocław 2007, s. 197 i nast.
• J. Krukowski, K. Warchałowski, Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000, s. 27 i nast.
• J. Krukowski, Konkordat polski. Znaczenie i realizacja, Lublin 1999, s. 62, 63.
• J. Krukowski, Konstytucyjne podstawy stosunków między państwem a kościołami w Republice Federalnej Niemiec, [w:] Divina et Humana. Księga jubileuszowa w 65. Rocznicę urodzin księdza profesora Henryka Misztala, red. A. Dębiński, W. Bar, P. Stanisz, Lublin 2001, s. 107 i nast.
• J. Krukowski, Konstytucyjny model stosunków między państwem a kościołem w III Rzeczypospolitej, [w:] Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego, red. A. Mezglewski, Lublin 2004, s. 79 i nast.;
• J. Krukowski, Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych, Lublin 2000, s. 48.
• J. Krukowski, Państwo a kościoły i związki wyznaniowe w projekcie konstytucji RP, [w:] Ocena projektu konstytucji RP, red. J. Krukowski, Lublin 1996, s. 157.
• J. Krukowski, Relacje między państwem i kościołem w konstytucjach współczesnych państw europejskich. Aspekt prawno-porównawczy, „Kościół i Prawo” 1994, t. XII, s. 25 i nast.
• J. Matwiejuk, Regulacje wyznaniowe w Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r., [w:] Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej, red. A. Mezglewski, P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2005, s. 127 i nast.
• J. Osuchowski, O pojęciu władzy kościoła, „Człowiek i Światopogląd” 1977, nr 5.
• J. Osuchowski, Państwo a kościół w konstytucjonalizmie socjalistycznym, Warszawa 1983.
• J. Szymanek, Bezstronność czy neutralność światopoglądowa państwa (uwagi na tle art. 25 ust. 2 Konstytucji RP), „Państwo i Prawo” 2004, nr 5, s. 47, 48.
• J. Szymanek, Interpretacja przepisów wyznaniowych w konstytucji, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2006, t. IX, s. 101 i nast.
• J. Szymanek, Klauzule wyznaniowe w Konstytucji RP, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2005, t. VIII, s. 5 i nast.
• J. Szymanek, Konstytucyjna regulacja stosunków – państwo – kościół (ujęcie komparatystyczne), „Państwo i Prawo” 2000, nr 4, s. 35.
• J.R. Tretera, Religia i wolność religijna w Republice Czeskiej, [w:] Religia i wolność religijna w państwach Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie integracji europejskiej, red. J. Krukowski, Lublin 2004, s. 129 i nast.
• K. Orzeszyna, Status prawny kościołów i innych związków wyznaniowych w Republice Włoskiej, „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 2, s. 61 i nast.
• Karolczak, Państwo i religia we współczesnej Japonii, [w:] Przestrzeń polityki i spraw wyznaniowych. Szkice dedykowane Profesorowi Januszowi Osuchowskiemu z okazji 75-lecia urodzin, red. B. Górowska, Warszawa 2004, s. 319 i nast.
• M. Pietrzak, Demokratyczne, świeckie państwo prawne, Warszawa 1999, s. 123 i nast.
• M. Pietrzak, Historia kształtowania się rozdziału kościoła i państwa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1976, nr 1, s. 106 i nast.
• M. Pietrzak, Państwo laickie, [w:] Teoretyczne problemy państwa, red. S. Zawadzki, Warszawa 1990, s. 102 i nast.
• M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, Warszawa 1999, s. 73 i nast.
• M. Pietrzak, Rozdział kościoła i państwa: modele i spór o ujęcie normatywne w nowej konstytucji, [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997, s. 104 i nast.
• M. Pietrzak, Stosunki państwo – kościół w nowej Konstytucji, „Państwo i Prawo” 1997, nr 11/12, s. 173 i nast.;
• M. Rynkowski, Status prawny kościołów i związków wyznaniowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2004, s. 37 i nast.
• M. T. Staszewski, Państwo – kościół w Europie Środkowo-Wschodniej. Aspekty instytucjonalno-prawne, Warszawa 1994, s. 99.
• P. Borecki, Koncepcje stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi w projektach i postulatach konstytucyjnych, Warszawa 2002;
• P. Borecki, Państwo neutralne światopoglądowo: ujęcie komparatystyczne, „Państwo i Prawo” 2006, nr 5, s. 3 i nast.
• P. Leszczyński, Zagadnienia wyznaniowe w Konstytucji RP, Warszawa 2001.
• P. Ryguła, Podstawowe pryncypia hiszpańskiego prawa wyznaniowego, [w:] Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego, red. A. Mezglewski, Lublin 2004, s. 115 i nast.
• P. Stanisz, Porozumienia w sprawie regulacji stosunków między państwem a niekatolickimi związkami wyznaniowymi we włoskim porządku prawnym, Lublin 2007, s. 64 i nast.
• P. Stanisz, Proces normowania stosunków pomiędzy państwem a niekatolickimi związkami wyznaniowymi w trybie art. 8 ust. 3 Konstytucji Republiki Włoskiej (ujęcie historyczne), „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2006, t. IX, s. 27 i nast.
• R. Torfs, Państwo i kościół w Belgii, [w:] Państwo i kościół w krajach Unii Europejskiej, red. G. Robbers, Wrocław 2007, s. 33.
• R.M. Małajny, Regulacja kwestii konfesyjnych w Konstytucji III RP (refleksje krytyczne), [w:] Ze sztandarem prawa przez świat. Księga dedykowana Profesorowi Wieńczysławowi Józefowi Wagnerowi von Igelgrund z okazji 85-lecia urodzin, red. R. Tokarczyk, K. Motyka, Kraków 2002, s. 277 i nast.;
• R.M. Małajny, „Mur separacji”: państwo a kościół w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Katowice 1992, s. 206 i nast.
• S. Ferrari, Państwo i kościół we Włoszech, [w:] Państwo i kościół w krajach Unii Europejskiej, red. G. Robbers, Wrocław 2007, s. 394.
• S.C. van Bijsterveld, Państwo i kościół w Holandii, [w:] Państwo i kościół w krajach Unii Europejskiej, red. G. Robbers, Wrocław 2007, s. 182 i nast.
• T. Bodio, T. Mołdawa, Konstytucje państw Azji Centralnej, Warszawa 2007, s. 319.
• Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec, red. L. Janicki, Poznań 1997, s. 291.
• W. Bar, Kwestie wyznaniowe w konstytucjach Ameryki Łacińskiej i Karaibów, [w:] Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego, red. A. Mezglewski, Lublin 2004, s. 179, 177, 189.
• W. Brzozowski, O pojęciu granic wolności sumienia i wyznania, „Studia Prawnicze” 2007, nr 1, s. 67 i nast.
• W. Janyga, Wolność sumienia i wyznania wobec wyzwań pluralizmu religijnego, „Państwo i Prawo” 2004, nr 10, s. 82 i nast.
• Z. Maciąg, Zasady i instytucje konstytucyjne we współczesnych państwach rozwiniętego konstytucjonalizmu, [w:] Konstytucjonalizacja zasad i instytucji ustrojowych, red. P. Sarnecki, Warszawa 1997, s. 59 i nast.