Problem suwerenności Polski w okresie przemian Polskiego Października i kampanii przed wyborami do Sejmu PRL w 1957 roku

• Authors: Skobelski Robert

Title variants

EN

The problem of Polish sovereignty in the period of changes of the Polish October campaign before the elections to the Parliament of Polish People’s Republic in 1957

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest wskazanie wpływu przemian polskiego października na dyskusje i spory wokół suwerenności PRL. Wyniesiona do władzy na fali politycznej odwilży ekipa na czele z Władysławem Gomułką zdawała sobie sprawę z konsekwencji przynależności Polski do radzieckiego imperium. Dla nowego przywódcy PRL zwiększenie suwerenności kraju było tożsame z poszerzeniem autonomii polskich komunistów w ramach tzw. wspólnoty socjalistycznej, zgodnie z jej uwarunkowaniami ideologicznymi, a także bez szkody dla dominującej pozycji Kremla. W takim duchu należało rozumieć polityczne posunięcia Gomułki dotyczące sprawy Węgier oraz negocjacje, jakie strona polska prowadziła ze Związkiem Radzieckim na temat problemów gospodarczych, kwestii stacjonowania wojsk radzieckich w Polsce oraz repatriacji Polaków z ZSRR. W wyniku tych rozmów uregulowano na bardziej sformalizowanych i prawnych zasadach stosunki ze wschodnim sąsiadem, co w oczach znacznej części społeczeństwa stanowiło zwiększenie marginesu niezależności PRL od Kremla. Zdawano sobie powszechnie sprawę, że w ówczesnych warunkach nie można było uzyskać więcej. Mimo to kwestia suwerenności PRL była obecna podczas kampanii przed wyborami do Sejmu w styczniu 1957 r. Wielu kandydatów na posłów, w tym członków partii, podnosiło podczas spotkań z wyborcami problem uzależnienia Polski od wschodniego sąsiada, a także poruszało temat rewizji granic wschodnich oraz niekorzystnej dla PRL wymiany handlowej z ZSRR. Nastroje antyradzieckie, co szczególnie niepokoiło władze, dawały o sobie znać również w wojsku.

EN

The aim of the article is to indicate the impact of the political thaw in the Polish October on discussions and dispute over the sovereignty of the PRL. Raised to power on a wave of political thaw, the team headed by Władysław Gomułka was aware of the consequences of Poland’s belonging to the Soviet empire. For the new leader of the PRL, increasing the sovereignty of the country was the same as the autonomy of Polish communists within the so-called socialist community, in accordance with its ideological conditions, as well as without undermining the Kremlin’s dominant position. It was in such a spirit that one should understand Gomułka’s political actions regarding the Hungarian issue and the negotiations that the Polish side had with the Soviet Union on economic problems, the issue of stationing Soviet troops in Poland, and the repatriation of Poles from the USSR. As a result of these talks, relations with the eastern neighbor were regulated in more formalized and legal terms, which in the eyes of a significant part of society was an increase of the independence of the PRL from the Kremlin. They were generally aware that under the current conditions, no more could have been obtained. Nevertheless, the issue of the sovereignty of the PRL was present during the campaigns before the elections to Parliament in January 1957. Many candidates for deputies, including party members, raised during the meetings with voters the issue of Poland’s dependence on the eastern neighbor, and also raised the subject of the revision of eastern borders and the trade with the USSR, at that time unfavorable for PRL. Anti- Soviet moods, which were particularly worrying for the authorities, also made themselves known in the army.

Keywords

PL

niezależność; odwilż polityczna; kampania wyborcza

EN

independence; political thaw; election campaign

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2019
• Issue: 2(11)
• Pages: 126-143

Contributors

author

Skobelski Robert

• Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego, al. Wojska Polskiego 69, 65-762 Zielona Góra

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Akt Nowych, Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (AAN, KC PZPR), 237/XXII/1154, Notatka w sprawie zakończenia repatriacji.
• Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL (ADH PRL), S III/3d, Notatka o sprawach związanych z rozmowami polsko-radzieckimi i protokołem polsko-radzieckim z dnia 18 listopada 1956 r.
• ADH PRL, S III/3d, Stosunki polsko-radzieckie. Tow. Szyr.
• ADH PRL, sygn. S III/18, Notatka z rozmów przeprowadzonych między delegacją partyjno-rządową PRL i ZSRR w listopadzie 1956 r. w Moskwie.
• ADH PRL, sygn. L I/3, Notatka w sprawie rozliczeń kolejowych.
• Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (AMSZ), zespół (z) 28, wiązka (w) 7, teczka (t) 70, Notatka z rozmów z tow. Iliczowem.
• Archiwum Straży Granicznej, Dowództwo Wojsk Ochrony Pogranicza (ASG DWOP), 1282/88, Meldunek kwartalny o stanie moralno-politycznym Grupy Manewrowej Przemyśl. 4 stycznia 1957 r.
• ASG DWOP, 1282/88, Sprawozdanie z pracy partyjno-politycznej za okres od 1 IX do 31 XII 1956 r. Grupa manewrowa WOP Białystok. 7 I 1957 r.
• ASG DWOP, 1282/88, Meldunek o nastrojach i stanie moralno-politycznym za IV kwartał 1956 r. Grupa Manewrowa WOP Tomaszów Lubelski. 4 I 1957 r.
• Centralne Archiwum Wojskowe, Gabinet Ministra Obrony Narodowej (CAW, GMON), IV. 500. 1/C. 323, Notatka nr 3 o przebiegu akcji propagandowej prowadzonej przez wojsko w terenie i akcji prowadzonej w wojsku (na postawie meldunków ZP z 14.01.1957 r.).
• CAW, GMON, sygn. IV. 500. 1/C. 323, Notatka nr 4 o przebiegu akcji propagandowej prowadzonej przez wojsko w terenie i akcji prowadzonej w wojsku (na podstawie telefonogramów ZP z 15 01.57 r.).
• CAW, GMON, IV. 500. 1/C. 324, Informacja o sytuacji i nastrojach składu osobowego jednostek wojskowych. Warszawa, 28. I. 1957 r.
• Źródła drukowane
• Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, „Dokumenty do dziejów PRL”, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000, z. 13.
• Dz.U. PRL z 1957 r., nr 29, poz. 127, Umowa między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o statusie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonowanych w Polsce.
• Gomułka i inni. Dokumenty z archiwum KC 1948–1982, wstęp, wprowadzenie i przypisy J. Andrzejewski, Londyn 1987.
• Istoriczeskij Archiw 1996, nr 5/6.
• Istoriczeskij Archiw 1996, nr 2.
• Kampania wyborcza i wybory do Sejmu 20 stycznia 1957 r., wybór, wstęp i opracowanie P. Machcewicz, Warszawa 2000.
• Kącka B., Stępka S. (1994), Repatriacja ludności polskiej z ZSRR 1955–1959. Wybór dokumentów, Warszawa.
• Komar J. (1978), Problemy rekompensaty za polski węgiel w negocjacjach polsko-radzieckich w 1956 r., „Aneks”, nr 19.
• „Przegląd Tygodniowy” 1996, nr 43.
• „Przegląd” 2000, nr 4.
• Polska – ZSRR. Struktury podległości. Dokumenty WKP (B) 1944–1949, oprac. G.A. Bordiugow, A. Kochański, A. Koseski, G.F. Matwiejew, A. Paczkowski, Warszawa 1995.
• Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1957, red. K. Ruchniewicz, T. Szumowski, Warszawa 2006.
• Poznański Czerwiec 1956, red. J. Maciejewski, Z. Trojanowiczowa, Poznań 1981.
• Tajne dokumenty Biura Politycznego PRL–ZSRR 1956–1970, wstęp A. Paczkowski, Londyn 1998.
• Woprosy Istorii 1994, nr 4.
• Opracowania
• Codogni P., 2006, Rok 1956, Warszawa.
• Czarkowska E., 2007, Interwencja Związku Radzieckiego na Węgrzech w 1956 roku, Toruń.
• Czyrek J., 1995, Poszerzanie suwerenności. PRL a polska racja stanu, „Dziś”, nr 12.
• Dittmer L., 1992, Sino-Soviet Normalization and Its International Implications 1945–1990, Seattle.
• Friszke A., 2003, Rok 1956 [w:] Centrum władzy w Polsce 1948–1956, red. A. Paczkowski, Warszawa.
• Golon M., 1999, Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945–1956. Okupant w roli sojusznika, „Czasy Nowożytne”, t. 6.
• Golon M., 2007, Radzieckie służby dyplomatyczne i konsularne w Polsce w latach 1944–1961, „Czasy Nowożytne”, t. 20.
• Holzer J., 2000, Komunizm w Europie. Dzieje ruchu i systemu władzy, Warszawa.
• Jastrząb Ł., 2006, „Rozstrzelano moje serce w Poznaniu”. Poznański Czerwiec 1956 r. – straty osobowe i ich analiza, Poznań.
• Kersten K., 1997, Rok 1956 – Przełom? Kontynuacja? Punkt zwrotny? [w:] Polska 1956 – próba nowego spojrzenia. Polska 1944/1945–1989. Studia i materiały III, Warszawa.
• Kopyś T., 2015, Stosunki polsko-węgierskie w latach 1945–1970, Kraków.
• Kozłowski C., 1993, Namiestnik Stalina, Warszawa.
• Łoś R., 1995, Przełom 1956. Od protektoratu do ograniczonej suwerenności, „Więź”, nr 1.
• Łoś R., 1999, Polska – ZSRR 1956, Łódź.
• Machcewicz P., 1993, Polski rok 1956, Warszawa.
• Makowski E., 2001, Poznański czerwiec 1956. Pierwszy bunt społeczeństwa PRL, Poznań.
• Mażewski L., 1999, Schyłek Gomułki, „Dziś”, nr 12.
• Nalepa E.J., 1995, Oficerowie Armii Radzieckiej w Wojsku Polskim 1943–1968, Warszawa.
• Naszkowski M., 1989, Wkład w umocnienie bezpieczeństwa Polski i Europy [w:] Władysław Gomułka we wspomnieniach, red. B. Syzdek, Lublin.
• Paczkowski A., 1996, Pół wieku dziejów Polski 1039–1989, Warszawa.
• Persak K., 1997, Kryzys stosunków polsko-radzieckich w 1956 roku [w:] Polska 1956 – próba nowego spojrzenia. Polska 1944/1945–1989. Studia i materiały III, Warszawa.
• Ruchniewicz M., 2000, Repatriacja ludności polskiej z ZSRR w latach 1955–59, Warszawa.
• Rykowski Z., Władyka W., 1989, Polska próba. Październik ’56, Kraków.
• Sebestyen V., 2006, Dwanaście dni. Rewolucja węgierska 1956, Warszawa.
• Shen Zhihua, 2005, Rola Chin w rozwiązywaniu kryzysu październikowego 1956 r. Analiza postawy Chin wobec wydarzeń w Polsce i na Węgrzech, „Polski Przegląd Dyplomatyczny”, nr 4.
• Shen Zhihua, Li Danhui, 2006, Kryzys w Polsce 1956 roku i stosunki polsko-chińskie widziane z Pekinu [w:] Polski Październik 1956. w polityce światowej, red. J. Rowiński, Warszawa.
• Siedziako M., 2016, Kampania wyborcza i wybory do Sejmu PRL w 1957 roku: stan badań, aktualne ustalenia i perspektywy badawcze, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 2.
• Siedziako M., 2018, Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952–1989), Warszawa.
• Skobelski R., 2004, Wybory do Sejmu PRL z 20 stycznia 1957 roku w województwie zielonogórskim, „Studia Zachodnie”, t. 7.
• Skrzypek A., 2002, Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944–1957, Pułtusk.
• Sobór-Świderska A., 2009, Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa.
• Spałek R., 2014, Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Warszawa.
• Stern G.,1990, The Rise and Decline of International Communism, London.
• Stępka S., 1999, Chłopi wobec wydarzeń politycznych w Polsce (1956–1959), Warszawa.
• Sudziński R., 1999, Stalinizacja Polskiej gospodarki – uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne oraz przekształcenia strukturalne (1944–1955), „Czasy Nowożytne”, t. 6.
• Szumiło M., 2014, Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa.
• Tischler J., 2001, I do szabli... Polska i Węgry. Punkty zwrotne w dziejach obu narodów w latach 1956 oraz 1980–1981, Warszawa.
• Werblan A., 1991, Czy Chińczycy uratowali Gomułkę?, „Polityka”, nr 43.
• Werblan A., 1996, Chiny a polski Październik 1956, „Dziś”, nr 10.