Sposoby organizacji wiedzy w języku. Przyczynek do diagnozy logopedycznej

• Authors: Jęczeń Urszula

Title variants

EN

Modes of Organizing Knowledge in Language. A Contribution to Logopedic Diagnosis

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omówiona została koncepcja aktywnej roli języka w postrzeganiu rzeczywistości i rozwoju procesów poznawczych, począwszy od tezy von Humboldta, poprzez założenia lingwistyki kognitywnej, a skończywszy na metodologii językowego obrazu świata i pojęciu definicji kognitywnej. Problematyka artykułu dotyczy roli definicji kognitywnej w procesie diagnozy logopedycznej. Ten typ definicji daje wgląd w zasób wiedzy, jaką posiada osoba badana, umożliwia pokazanie różnic pomiędzy dziecięcą strukturą pojęć a pojęciami, którymi posługują się dorośli użytkownicy języka. Obrazuje charakter sfery pojęciowej (np. obecność tylko niektórych kategorii w strukturze pojęciowej) oraz specyfikę definiowania wyrazów (np. ubóstwo środków leksykalnych) w definicjach osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Cechy definicji kognitywnej zostały przedstawione za pomocą antonimów biegunowych, takich jak: piękno – brzydota, miłość – nienawiść.

EN

The article discusses the active role of language in the perception of reality and development of cognitive processes, from von Humboldt’s thesis through the assumptions of cognitive linguistics to the methodology of the linguistic picture of the world and the concept of cognitive definition. The issues presented in the study concern the role of cognitive definition in the process of logopedic diagnosis. This type of definition provides insight into the store of knowledge that a subject (a studied person) has, enables showing differences between the child’s structure of concepts and the concepts used by adult language speakers. It illustrates the character of conceptual knowledge (e.g. the presence of only some categories in the conceptual structure) and the specificity of how words are defined (e.g. the poverty of. lexical devices) in the definitions formed by a person with an intellectual disability. The features of a cognitive definition are presented by means of polar antonyms, such: beauty – ugliness, love – hate.

Keywords

PL

struktury wiedzy w umyśle; definicja kognitywna; diagnoza logopedyczna

EN

structure of knowledge in the mind; cognitive definition; logopedic diagnosis

• Publisher: Polskie Towarzystwo Logopedyczne
• Journal: Logopedia
• Year: 2018
• Volume: 47
• Issue: 2
• Pages: 83-100

Dates

published

2020-08-27

Contributors

author

Jęczeń Urszula

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Zakład Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego

References

• Ajdukiewicz K., 1985, Język i poznanie, t. 1, Wybór pism z lat 1920–1932, Warszawa.
• Anusiewicz K., 1990, Problematyka językowego obrazu świata w poglądach niektórych językoznawców i filozofów niemieckich XX wieku, [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 291–289.
• Anusiewicz J., 1994, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław.
• Bartmiński J., 1980, Założenia teoretyczne słownika, [w:] Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, przygotował zespół pod kier. nauk. J. Bartmińskiego, Wrocław, s. 7–36.
• Bartmiński J., Panasiuk J., 2001, Stereotypy językowe, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 371–395.
• Bartmiński J., 2019, Aspects, of Cognitive Ethnolinguistics, tłum. A. Głaz, Londyn.
• Bernstein B., 1980, Struktura języka i struktura społeczeństwa, [w:] Język i społeczeństwo, red. M. Głowiński, Warszawa 1980, s. 27–40.
• Buttler D., 1967, Koncepcje pola znaczeniowego, „Przegląd Humanistyczny” XI, z. 2, s. 41–59.
• Chlewiński Z., 1999, Umysł. Dynamiczna organizacja pojęć. Analiza psychologiczna, Warszawa.
• Czechow A., 1971,Wujszek Wania, tłum. A. Sandauer, Warszawa.
• Fife J., 1994, Wykłady z gramatyki kognitywnej. Wykład I, [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Warszawa, s. 9–64.
• Grabias S., 1997, Język w zachowaniach społecznych, Lublin.
• Grabias S., Kurkowski Z.M., Woźniak T., 2007, Logopedyczny Test Przesiewowy dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym, Lublin.
• Grabias S., 2012, Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zburzeń, procedury postępowania logopedycznego, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red. S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin, s. 15–71.
• Grzegorczykowa R., 2001, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa.
• Hrycyna E., 2017, Rozwijanie słownictwa u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ekspresji werbalnej. Problemy teoretyczne, „Logopedia Silesiana”, t. 6, s. 73–88.
• von Humboldt W., 1836, Über die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaues und ihren Einfluss auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts, Berlin.
• Inny słownik języka polskiego, 2017, red. M. Bańko, Warszawa.
• Jęczeń U., Saj M., 2019, Definicje kognitywne osoby niepełnosprawne – na wybranych przykładach, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N, Educatio Nova”, t. 3, s. 65–83.
• Kaczorowska-Bray K.,2012, Zaburzenia komunikacji językowej w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. J.J. Błeszyński, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk, s. 36–64.
• Kardela H., 1999, Ogdena i Richardsa trójkąt uzupełniony, czyli co bada gramatyka kognitywna, [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 15–37.
• Kępa-Figura D., 2007, Kategoryzacja w komunikacji językowej na przykładzie leksemu ptak, Lublin.
• Kurcz I., 1987, Język a reprezentacja świata w umyśle, Warszawa.
• Langacker R.W., 1991, Fundations of Cognitive Grammar, t. 2, Descriptive Application, Stanford.
• Lewandowska-Tomaszczyk B., 1996, Uniwersalizm a relatywizm na tle nowych teorii kognitywnych, [w:] Językowa kategoryzacja świata, red. R. Grzegorczykowa, A. Pajdzińska, Lublin, s. 47–70.
• Maćkiewicz J., 1990, Kategoryzacja a językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 47–55.
• Marody M., 1987, Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania, Warszawa.
• Michalik M., 2001, Definicja językowo-kulturowa jako sposób diagnozy kompetencji lingwistycznej uczniów szkół specjalnych, „Poradnik Językowy”, nr 5, s. 17–27.
• Michalik M., 2002, Definicje językowo kulturowe DOMU i SZKOŁY formowane przez uczniów szkoły specjalnej, [w:] Konteksty kulturowe w dyskursie edukacyjnym, red. J. Ożdżyński, T. Rittel, Kraków, s. 469–480.
• Miodunka W., 1980, Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania, Warszawa–Kraków.
• Minsky M., 1980, A Framework for Representing Knowledge, [w:] Frame Conceptions and Text Understanding, red. D. Metzind, Berlin–New York, s. 1–25.
• Muszyński Z., 1993, O podmiotowym, społecznym i formalnym wymiarze języka, czyli o trzech aspektach znaczenia komunikacyjnego, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin, s. 181–193.
• Muszyński Z., 1994, Semantyka kognitywna a semantyczny antyindywidualizm Tylera Burge’a, [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Warszawa, s. 117–130.
• Muszyński Z., 1996, Światy za słowami. Ich natura i porządek, [w:] Językowa kategoryzacja świata, red. R. Grzegorczykowa, A. Pajdzińska, Lublin, s. 27–45.
• Niesporek-Szamburska B., 2004, Językowy obraz pór roku i tradycji kulturowych w twórczości dzieci, Katowice.
• Pisarek W., 1967, Pojęcie pola wyrazowego i jego użyteczność w badaniach stylistycznych, „Pamiętnik Literacki” LVIII, z. 2, s. 492–516.
• Pluta-Wojciechowska D., 2015, O badaniach logopedycznych. Refleksje naukowca i praktyka, [w:] Metodologia badań logopedycznych z perspektywy teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk, s. 47–55.
• Rosch E.,1975, Cognitive Representations of Semantic Categories, „Journal of mental Psychology: General”, vol. 104, nr 3, s. 192–234.
• Rumelhart D.E., 1980, Schemata: the Building Blocks of Cognition, [w:] Theoretical Issues in Reading Comprehenshion, red. R. Spiro, B. Bruce, W. Brewer, Hillsdale, s. 33–58.
• Rumelhart D.E., 2007, Schematy – cegiełki poznania, [w:] Psychologia poznawcza w trzech ostatnich dekadach XX wieku, red. Z. Chlewiński, tłum. J. Suchecki, Gdańsk, s. 431–455.
• Sapir E., 1978, Kultura, język, osobowość, przekł. B. Stanosz, R. Zimand, wstęp. A. Wierzbicka, Warszawa.
• Schff A., 1964, Język a poznanie, Warszawa.
• Schaff A., 1982, Wstęp do polskiego wydania, [w:] B.L. Whorf, Język, myśl i rzeczywistość, przekł. T. Hołówka, Warszawa.
• Schank R.C., Abelson R., 1977, Scripts, Plans, Goals and Understanding, Hillsdale.
• Schütz A., 1984, Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, tłum. D. Lachowska, [w:] Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, red. E. Mokrzycki, Warszawa, s. 137–192.
• Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.
• Szadura J., 2017, Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie, Lublin.
• Tabakowska E. red., 2001, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków.
• Taylor J.R., Linguistic Categoriztion. Prototypes in Linguistic Theory, Oxford.
• Taylor J.R., 2007, Gramatyka kognitywna, tłum. M. Buchta, Ł. Wiraszka, red. nauk. E. Tabakowska, Kraków.
• Tokarski R., 1984, Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcze), Warszawa.
• Tokarski R., 2001, Introspekcja w semantycznym opisie języka, [w:] Współczesna leksyka, cz. II. red. K. Michalewski, Łódź, s. 121–131.
• Trzebiński J., 1981, Twórczość a struktura pojęć, Warszawa.
• Whorf B.L., 1957, Language, Thought and Reality, Cambridge.
• Whorff B.L., 1982, Język, myśl i rzeczywistość, przekł. T. Hołówka, Warszawa.
• Wierzbicka A.,1999, Znaczenie nazw kolorów i uniwersalia widzenia, [w:] Język – Umysł – Kultura, red. A. Wierzbicka, wybór prac pod red. J. Bartmińskiego, tłum. R. Tokarski, Warszawa, s. 405–449.
• Wierzbicka A., 2006, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, tłum. A. Głaz, K. Korżyk, R. Tokarski, Lublin.
• Wittgenstein L., 1972, Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz, Warszawa.
• Wiśniewska-Kin M., 2007, „Chcieć, pragnąć, myśleć, wiedzieć” – rozumienie pojęć przez dzieci. Kraków.
• Wójtowicz M., 2013, Definicja kognitywna jako sposób opisu semantyki symbolu. Na przykładzie liczby siedem, „Roczniki Kulturoznawcze” t. IV, nr 4, s. 71–87.
• Zygmuntowicz D., 2011, Praktyka polityczna. Od „Państwa” do „Praw” Platona, Toruń.