Einstellung der Bevölkerung Preußens zur Herrschaft der Ordensritter

• Authors: Ekdahl Sven

Title variants

PL

Nastawienie ludności Prus do władzy zakonu krzyżackiego

EN

Attitude of the population of Prussia to the reign of the Teutonic Knights

• Languages of publication: DE

Abstracts

PL

Ważnym zagadnieniem w kontekście wojny zakonu krzyżackiego z Polską i Litwą w latach 1409–1411 jest postawa ludności Prus wobec panowania Zakonu po przegranej bitwie pod Grunwaldem. Historia związku jaszczurczego dowodzi, iż już przed klęską pod Grunwaldem funkcjonowała tam silna opozycja przeciwko władzy Zakonu. Wrogie wobec niego nastawienie znalazło szczególny wyraz 15 VII 1410 r., gdy szereg chorągwi ziemi chełmińskiej w pośpiechu opuściło pole bitwy. Ponadto jeden z rycerzy zajął miasto i zamek w Ostródzie, a następnie przekazał je królowi polskiemu, aby ułatwić mu marsz na Malbork. Inni rycerze, wśród nich Mikołaj z Ryńska, mieli planować zajęcie Malborka w podobny sposób. W przedstawionym kontekście należy zwrócić uwagę na fakt, iż szlachta ziemi chełmińskiej, zgodnie z przywilejem chełmińskim z 1233 r. nie była zobowiązana walczyć po stronie Zakonu poza granicami własnego państwa. Wszelki udział w wyprawach na drugą stronę Wisły i jej dopływów, Drwęcy i Osy, był dobrowolny, a Zakon wynagradzał ten udział zwrotem kosztów i pokryciem wszelkich szkód z nim związanych. Przykładami mogą być wyprawy na Żmudź (1402), Gotlandię (1404) i do Dobrzynia (1409). Z końcem 1410 r. na zlecenie wielkiego mistrza nastąpiła wypłata kwoty 4 tys. marek na rzecz ziemi chełmińskiej. Kwota ta, odpowiadająca wartości około 300 koni bojowych, nie została jednak wykorzystana w całości, ku niezadowoleniu zainteresowanych, którzy wyceniali swoje straty wyżej. Otwarte pozostaje pytanie, na ile szczególne uregulowanie sytuacji ziemi chełmińskiej mogło mieć wpływ na zachowanie części rycerstwa tej ziemi w trakcie bitwy pod Grunwaldem? Analogiczne ustalenia dotyczą rycerstwa z Warmii i Nowej Marchii. Także ono jedynie dobrowolnie brało udział w działaniach zbrojnych poza granicami swych państw. Sytuacja ta stanowiła problem dla Zakonu, prowadząc często do irytacji kierowanej zwłaszcza wobec szlachty z Nowej Marchii. Czterej biskupi (pomezański, warmiński, sambijski i chełmiński) po bitwie pod Grunwaldem złożyli hołd królowi polskiemu, podobnie jak przeorysza klasztoru brygidek w Gdańsku. Skierowała ona do króla Władysława Jagiełły pisemną prośbę o wsparcie – i to już kilka dni po wygranej wojsk polsko-litewskich. Prośba ta spotkała się z akceptacją wyrażoną 6 sierpnia. Interesujący jest przypadek biskupa warmińskiego Henryka IV Vogelsanga, który pod koniec września lub na początku października 1410 r. wyjechał do Polski, co sprawiło że Zakon uważał go za zdrajcę. Dlatego wielki mistrz Henryk von Plauen nieskutecznie próbował zastąpić go przez osobę nastawioną przyjaźnie do Zakonu. Również wielkie miasta Prus zajmowały ambiwalentną postawę wobec klęski Zakonu. Zgodnie z informacjami, które dotarły do biskupa poznańskiego 29 czerwca lub w dniach kolejnych, mieszkańcy Torunia ścięli tamtejszego komtura oraz zabili lub uwięzili 50 żołnierzy Zakonu. W połowie sierpnia podobny los spotkał żołnierzy Zakonu w Gdańsku. Miasto Elbląg usprawiedliwiało później złożenie hołdu królowi Polski faktem, iż Zakon ustawicznie zabraniał miastu naprawy uszkodzonego muru miejskiego. W tym kontekście warto odpowiedzieć na następujące pytania: jak różne były reakcje mieszkańców Prus na zmieniającą się sytuację wojskową i polityczną po Grunwaldzie; czy można rozpoznać różne formy zachowań w zależności od klas społecznych oraz czy licznie składane hołdy były efektem desperacji i oceny sytuacji jako „bez wyjścia”, czy też raczej wyrazem długo skrywanej niechęci do władzy Zakonu?

EN

The history of the Lizard Union proves existance of strong opposition against the rule of the Teutonic Knights even before its defeat at the battle of Grunwald (Tannenberg). That hostile attitude was clearly expressed when several banners of Chełmno Lands (banner – unit of the cavalry) left the battlefield on July 15, 1410 by the end of the battle. Moreover, a country knights took over the town and castle of Ostróda for the Polish king to help him to march to Marienburg. Other knights, among them Nicolaus of Renis (Mikołaj z Ryńska), planned to take the Marienburg in a similar manner. In this context it has to be pointed out that the country's nobility of Chełmno Lands was not required to fight outside its borders for the Order after the privilege for Chełmno of 1233. Participation in military campaigns beyond the Vistula River and its tributaries Drewenz and Ossa was performed voluntarily and those who were taking part received from the Order payment and compensation for all incurred losses. The following campaigns can be set as an examples: Samaiten 1402, Gotland 1404 and Dobrzyń 1409. At the end of 1410 a cash payment of 4,000 marks was made on the orders of the Grand Master for Chełmno Lands. The sum, which was the equivalent of about 300 war horses, was not completely used what deeply disappointed the knights who valued higher their losses. An open question remains concerning to what extent that special arrangement for the Chełmno Lands had impact on the behavior of parts of their chivalry in the battle of Grunwald. Similar agreements were also held with the knights in Warmia and in the New March (Neumark); they could also be used for military service outside their borders only voluntary under the above enumerated conditions. This became a problem for the Teutonic Order and often led to annoyance particularly with the nobles in the New March. The four bishops of Pomesania, Warmia, Chełmno Lands and Kulm paid homage to the Polish king after the battle of Grunwald, as did the abbess of St. Bridget in Gdańsk who wrote a request for assistance to Władysław Jagiello slightly after the Polish-Lithuanian victory. Her wishes were promptly answered in the affirmative manner on 6th August. The case of Bishop Heinrich Vogelsang of Warmia is of particular interest because he set out for Poland in late September or early October and was therefore considered by the Teutonic Order as a traitor. Grand Master Heinrich von Plauen sought long in vain to replace him with a supporter of the Teutonic Order. The major cities in Prussia seemed to have an ambivalent attitude towards the heavy defeat of the Knights. According to the messages that reached the Bishop of Poznan on July 29 and briefly after, the inhabitants of Thorn beheaded their komtur and killed 50 Order soldiers. A similar fate suffered other Order soldiers in Gdansk mid-August. The city Elblag apologized later for paying the homage to the Polish king using as an excuse the fact that the German Order prohibited repeatedly to repair the damaged city walls. In the general analysis of this issue the following questions are worth answering: How different were the reactions of the inhabitants of Prussia to the changing military and political situation after the battle of Grunwald? Can the different forms of behavior be recognized depending on social class? And were the numerous tributes the result of desperation and seeing the situation as "hopeless" or rather an expression of long-suppressed resentment of Teutonic Order’s authority?

Keywords

PL

Zakon krzyżacki; Grunwald; Prusy

EN

Teutonic Order; Grunwald; Prussia

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2016
• Issue: 23
• Pages: 109-114

Dates

published

2016-11-30

Contributors

author

Ekdahl Sven

• Berlin

References

• AGAD, Zb. dok. perg., sygn. 819
• Amtsträger des Deutschen Ordens in Preußen und in den Kammerballeien des Reiches (oberste Gebietiger, Komture, Hauskomture, Kumpane, Vögte, Pfleger, Großschäffer), zusammengestellt und indiziert von D. Heckmann http://hiko-owp.eu
• Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands, Bd. IV, hg. v. V. Röhrich, F. Liedtke und H. Schmauch, Braunsberg 1935
• Das Soldbuch des Deutschen Ordens 1410/1411. Teil II: Indices mit personengeschichtlichen Kommentaren, bearbeitet v. S. Ekdahl, Köln-Weimar-Wien 2010
• Die Berichte der Generalprokuratoren des Deutschen Ordens an der Kurie, Bd. 2: Peter von Wormditt (1403–1419), bearb. v. H. Koeppen, Göttingen 1960
• Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen im 15. Jahrhundert, Bd. I (1398–1437), Zweite verbesserte Auflage, hg. v. E. Weise, Marburg 1970
• Ekdahl S., Danzig und der Deutsche Orden 1410. Die Ausschreitungen gegen die Ordenssöldner. Mit einem Quellenanhang [in:] Danzig in acht Jahrhunderten. Beiträge zur Geschichte eines hansischen und preußischen Mittelpunktes, hg. v. B. Jähnig und P. Letkemann, Münster/Westf. 1985 (= Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreußens, 23)
• Ekdahl S., Das Pferd und seine Rolle im Kriegswesen des Deutschen Ordens, „Ordines Militares. Colloquia Torunensia Historica“, VI: Das Kriegswesen der Ritterorden im Mittelalter, hg. v. Z. H. Nowak, Toruń 1991, S. 29–46
• Ekdahl S., Die ‘Banderia Prutenorum‘ des Jan Długosz – eine Quelle zur Schlacht bei Tannenberg 1410. […], Göttingen 1976 (= Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, Philologisch-Historische Klasse, Dritte Folge, Nr. 104)
• Ekdahl S., Ein Privatbrief vom Herbst 1410 an Margreth Lucassynne, Witwe des Marienburger Bürgermeisters Lucas, im Haus des Danziger Bürgermeisters Konrad Letzkau, „Preußenland“, 47, 2009, S. 15–23
• Ekdahl S., Św. Brygida Szwedzka, bitwa pod Grunwaldem i założenie Klasztoru ‘Triumphus Mariae” w Lublinie, „Studia Archiwalne”, t. 3, red. P. Dymmel, Lublin 2010, S. 9–24
• Ekdahl S., Über die Kriegsdienste der Freien im Kulmerland zu Anfang des 15. Jahrhunderts, „Preußenland“ 2, 1964
• Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, XX. Hauptabteilung Staatsarchiv Königsberg, Ordensfoliant 5, 95; Ordensbriefarchiv (OBA) 1334, 1429
• Grunwald. 600 lat chwały. Katalog wystawy, oprac J. Grabowski, Warszawa 2010
• Kisch G., Die Kulmer Handfeste. Rechtshistorische und textkritische Untersuchungen nebst Texten, Stuttgart 1931 (2. Aufl., Sigmaringen 1978)
• Kutowski E., Zur Geschichte der Söldner in den Heeren des Deutschordensstaates in Preußen bis zum ersten Thorner Frieden (1. Febr. 1411), „Oberländische Geschichtsblätter“, XIV, 1912, S. 407–522
• Monumenta Historiae Warmiensis oder Quellensammlung zur Geschichte Ermlands, IX
• Schnippel E., Der Verrat von Osterode (1410), „Oberländische Geschichtsblätter“, Heft V, Königsberg Pr. 1903
• Scriptores rerum Prussicarum, Bd. III, Leipzig 1866 (auch Nachdruck Frankfurt am Main 1965)
• Thiel A., Wehrverfassung und Wehrverhältnisse des alten Ermland: Musterungs-Ordnung und Musterzettel desselben v. J. 1587, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands“, 6, 1878, S. 184–227
• Voigt J., Geschichte der Eidechsen-Gesellschaft in Preußen aus neuaufgefundenen Quellen, Königsberg 1823. Viele Quellen sind gedruckt in Acten der Ständetage Preußens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, I, hg. v. M. Toeppen, Leipzig 1878 (auch Nachdruck Aalen 1973)