Symbol jako narzędzie i cel w historii obrazów Aby’ego Warburga

• Authors: Kasperowicz Ryszard

Title variants

EN

Symbol as an Instrument and an Aim in Warburg’s History of Images

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W interpretacji obrazów przez Aby Warburga kluczową rolę, jak wiadomo, odgrywała koncepcja symbolu. Warburg rozwijał swoją koncepcję symbolu zarówno w opozycji do czysto formalnej historii życia form artystycznych, jak i do idei „ruchu estetycznego”, postrzegającego renesans jako ekspresję harmonijnego ideału piękna. Dla Warburga renesans był epoką wewnętrznych napięć, rywalizujących ze sobą nurtów artystycznych i duchowych, których wyjaśnienie, w kontekście powrotu do antyku, musi sięgać do samych antropologicznych reguł ekspresji ludzkiej jako obrazowego i symbolicznego opanowywania „pierwotnego lęku”. Odciśnięte w zbiorowej pamięci obrazy – dynamogramy, będące ekspresją podstawowych emocji ludzkich, zachowują swoją ważność jako „punkt orientacji” w procesie nieustannego zmagania się ze spuścizną antyku. Niniejszy tekst jest próbą analizy źródeł idei symbolu Warburga w perspektywie narzędzia, jakim musi posługiwać się nowoczesna historia sztuki, poszukująca związków pomiędzy obrazowaniem artystycznym i innymi sferami aktywności kulturowej. Z drugiej strony, analiza symbolu wyznaczała cel poszukiwań Warburga jako klucza do uchwycenia najważniejszych mechanizmów interpretacji miejsca człowieka w świecie („Orientierung”) i oscylowania świadomości ludzkiej pomiędzy magicznym wizerunkiem, zniewalającym człowieka, a abstrakcyjnym znakiem, będącym świadectwem władzy sprawowanej nad naturą, ale jednocześnie sygnalizującym możliwy zanik kreatywnej wyobraźni.

EN

It is commonly known that in Warburg’s interpretation of images a key role was played by concept of symbol. Warburg developed his concept of symbol in opposition to purely formal history of life of artistic forms as well as to ideas of the „aesthetic movement” which perceived the epoch of the Renaissance as a expression of harmonious ideal of beauty. According to Warburg the Renaissance was a period of internal clashes, a period of rivaling artistic and intellectual trends that should be explained, in the context of return to antiquity, by reaching to the very anthropological principles of human expression as a means of commanding over „primeval fear”. Images coined in the collective memory, images – dynamograms – which are expressive of fundamental human emotions, remain valid as „points of orientation” in the process of incessant wrestling with the heritage of ancient culture. This paper endeavors to analyze sources of the Warburg’s idea of symbol as a tool that must be used by modern history of art seeking for connections between artistic imagery and other areas of human cultural activity. On the other side the analysis of symbol determined the aim of Warburg’s reflections as a key to grasp the most important mechanisms of description of man’s situation in the world („Orientierung”) and of oscillating of human awareness between magical images which enslaved a man and abstract signs which bore testimony to his command over nature but signaling at the same time the plausibility of atrophy of creative imagination.

Keywords

PL

Aby Warburg; symbol; obraz; styl; pamięć; teorie pamięci – tradycja klasyczna; modele rozwoju stylowego; historia sztuki; geneza form artystycznych; formuły patosu; psychologia wyrazu; zanik przestrzeni do namysłu; atlas Mnemosyne

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2015
• Issue: 1(8)
• Pages: 52-68

Contributors

author

Kasperowicz Ryszard

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Historyczny, Instytut Historii Sztuki

References

• Antoni C. 1950. Vom Historismus zum Soziologie, übersetzt von Walter Goetz, K.F. Koehler, Stuttgart.
• Buchloh B. 2011. Atlas Gerharda Richtera. Archiwum anomiczne, tłum. K. Bojarska, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2011, nr 2–3, s. 184–195.
• Carlyle T. 1882. Sartor Resartus. Życie i zdania Pana Teufelsdröckha, tłum. S. Wiśniowski, Lewental, Warszawa.
• Ferretti S. 1989. Cassirer, Panofsky, and Warburg. Symbol, Art, and History, tłum. R. Pierce, New Haven, London.
• Gombrich E.H. 1986. Aby Warburg. An Intellectual Biography. With a Memoir on the History of the Library by Fritz Saxl, Phaidon, Oxford.
• Heckscher W.S. 1985. The Genesis of Iconology, [w:] tegoż, Art and Literature. Studies in Relationship, Duke University Press, Durham.
• Jaźwierski J. 2011. Ekspresja i tradycja artystycznych zapoż yczeń. Warburg – Gombrich – Reynolds, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2011, nr 2–3, s. 222–229.
• Kany R. 1989. Die religionsgeschichtliche Forschung an der Kulturwissenschaftlichen Bibliothek Warburg, „Bamberger Schriften zur Renaissanceforschung”, 19.
• Kivy P. 1959. Charles Darwin on Music, „Journal of the American Musicological Society”, vol. 12, nr 1.
• Jedlicki. J. 2000. Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
• Johnson Ch.D. 2012. Memory, Metaphor and Aby Warburg’s Atlas of Images, Cornell University Press, Ithaca.
• „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”. 2011, nr 2–3.
• Olechnowicz E. 2011. Pośmiertne ż ycie antyku. Medycejskie intermezza z 1589 roku, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, nr 2–3, s. 216–221.
• Pfotenhauer H. 1985. Das Nachleben der Antike. Aby Warburgs Auseinandersetzung mit Nietzsche, „Nietzsche-Studien”, nr 14.
• Pochat G. 1983. Der Symbolbegriff in der Ästhetik und Kunstwissenschaft, Du-Mont Reiseverlag, Köln.
• Rampley M. 2011. Zur Vischer-Rezeption bei Warburg, [w:] Friedrich Theodor Vischer. Leben – Werk – Wirkung, red. B. Potthast, A. Reck, Universitätsverlag Winter, Heidelberg, s. 299–320. http://www.academia.edu/4872580/Zur_Vischer-Rezeption_bei_Warburg; dostęp: 23.11.2015.
• Warburg A. 2011a. Atlas Mnemosyne. Wprowadzenie, tłum. K. Pijarski, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2011, nr 2–3, s. 110–115.
• Warburg A. 2011b. Śniadanie na trawie Maneta. Wzorcotwórcza funkcja pogańskich bóstw elementarnych dla nowoczesnego odczucia natury, tłum. K. Pijarski, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2011, nr 2–3, s. 116–119.
• Watkin D. 1977. Morality and Architecture. The Development of a Theme in Architectural History and Theory from the Gothic Revival to the Modern Movement, Clarendon Press, Oxford.
• Wind E. 1996. Warburgs Begriff der Kulturwissenschaft und seine Bedeutung für die Ästhetik, [w:] Bildende Kunst als Zeichensystem 1. Ikonographie und Ikonologie. Theorien – Entwicklung – Probleme, red. E. Kaemmerling, DuMont Buchverlag, Köln.
• Wind E. 2001. Das Experiment und die Metaphysik, red. B. Buschendorf, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, s. 235–253.
• Zumbusch C. 2004. Wissenschaft in Bildern. Symbol und dialektisches Bild in Aby Warburgs Menomosyne-Atlas und Walter Benjamins Passagen-Werk, Akademie Verlag, Berlin."