Erazm z Rotterdamu i kardynał Gabriel Paleotti − dwie wizje starości

• Authors: Jarosław Nowaszczuk

Title variants

EN

DESIDERIUS ERASMUS OF ROTTERDAM AND CARDINAL GABRIELE PALEOTTI – TWO VISIONS OF OLD AGE

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Koncepcje starości zaprezentowane przez Erazma z Rotterdamu i Gabriela Paleottiego różnią się między sobą pod wieloma względami. Dzieła poświęcone schyłkowemu etapowi ludzkiego życia zostały przygotowane przez autorów w różnym wieku i w innym okresie renesansu. Poglądy wyrażono w jednym wypadku wierszem, w drugim prozą. Istotniejsze wydaje się jednak to, że − odwołując się do tych samych źródeł − autorzy prowadzą czytelnika do zupełnie odmiennych wniosków. Zarówno dla Erazma, jak i Paleottiego punkt wyjścia i bazę rozważań stanowią antyczne poglądy dotyczące starości. Pierwszy z nich tak dalece je absorbuje i wyjaskrawia, że spotyka się nawet z zarzutem, jakoby przeżywał depresję albo kryzys wieku średniego. Wydaje się natomiast, że Rotterdamczyk prowadzi czytelnika nie do czego innego, jak do ponownego przeżycia idei świata starożytnego, co było przecież programowym założeniem renesansu. Przeciwnie jest u Paleottiego. O ile bowiem utwór Erazma można uznać za rodzaj literackiego comploratio dotyczącej starości, dzieło Paleottiego bez wątpienia mieści się w dziedzinie konsolacji. Również i ten autor odnosi się do poglądów antycznych. Ich prezentacji poświęca bez mała trzecią część traktatu. Co więcej, dokonuje podziałów i uogólnień, wskazując na wiodące trendy w myśleniu o starości. Ostatecznie porzuca jednak dawne twierdzenia, by w tej partii, gdzie prezentuje własne poglądy, posiłkować się filozofią scholastyczną. O ile odwołania do Biblii i historii Kościoła dotyczą zasadniczo sfery przywoływanych egzemplifikacji, to całe dzieło podporządkowane zostało myśli chrześcijańskiej. Sam uczony nie chciał bowiem kreślić ideału starości jako takiej, lecz starości chrześcijańskiej. Bardzo widoczne powiązanie treści i światopoglądu nie dziwi u autora, który był katolickim duchownym głęboko zaangażowanym w reformę Kościoła. Być może jest to również pośrednie następstwo przyjęcia twierdzeń Tomasza z Akwinu, którego tezy stanowiły bazę całego przedstawienia, a zwłaszcza wywodu dotyczącego pojmowania dobra. Nie można również wykluczyć, że wyraziście zarysowane poglądy religijne wraz ze skłonnością do encyklopedycznej systematyzacji są znakiem zwiastującym nadchodzący barok. Ostatecznie oba utwory nie dają rozstrzygającej odpowiedzi na pytanie, czy starość to dobry czas w ludzkim życiu. Wtajemniczają jednak w renesansowe rozumienie zjawiska będące wynikiem koincydencji poglądów antycznych oraz doświadczeń osobistych i społecznych.

EN

The concepts of old age formulated by Desiderius Erasmus and Gabriele Paleotti differ in many respects. The two authors created their works devoted to the concluding stages of the human life at different points in their own lives and in different periods of the Renaissance. One of the authors expressed his views in verse, and the other – in prose. More importantly, however, while referring to the same sources, the two writers guide the reader towards entirely different conclusions. Both Erasmus and Paleotti ground their reflections on the ancient views of old age. The extent to which the former assimilates and emphasises on them is such that he even becomes suspected of depression and a midlife crisis. It seems, however, that Erasmus aims at nothing else but helping his readers to re-immerse in the concepts of the ancient world, in consistency with the ideas of the Renaissance. Unlike Erasmus, whose work can be viewed as a kind of literary lament for the old age, Paleotti clearly aims at consolation. He also refers to the ideas of the ancient world and devotes nearly a third of his treaty to their presentation. Furthermore, the ways in which he organises (splits and generalises) his material reflect the prevailing views of the old age. Ultimately, however, Paleotti abandons the old theories and, in the part where he presents his own opinions, refers to scholastic philosophy. While references to the Bible and history of the Church essentially remain within the domain of illustrative examples, the entire work is created within the tradition of Christian thought, for the scholar’s intention was not to present an ideal of old age in general, but specifi cally in the context of Christian theology. The clear link between the content of the work and the views ofits author does not seem to surprise in case of Paleotti, who was a Catholic priest, deeply involved in Church reform. It may also be perceived as an indirect result of the influence of the teachings of Thomas Aquinas, which lay at the basis of the complete representation, and particularly his reflection on the understanding of goodness. It is also conceivable that the combination of a clear expression of religious views and a tendency for encyclopedic categorisation was a sign heralding the coming of Baroque. Ultimately, none of the works provides a decisive answer to the question of the positive value of the old age. Nevertheless, they offer an insight into the Renaissance understanding of that phenomenon which arises from a combination of ancient ideas and personal as well as social experiences.

Keywords

PL

starość w literaturze łacińskiej; Pieśń o przykrościach podeszłego; wieku; Erazm z Rotterdamu i starość; traktat Paleottiego Dobra starość; chrześcijańska starość

EN

senility in the Latin literature; A Hymn on Inconveniences of the Advanced; Age; Desiderius Erasmus and old age; Paleotti’s treatise De bono senectutis; Christian senility

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Colloquia Theologica Ottoniana
• Year: 2014
• Issue: 2
• Pages: 163-190

Contributors

author

Jarosław Nowaszczuk

• Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego

References

• Archiepiscopale Bononiense, Exc. A. Zannettus, Romae 1594.
• Beyerlinck L. Magnum theatrum vitae humanae [...], Sumpt. I.A. Huguetan et M.A. Ravaud, Lugduni 1665, t. 3.
• Chalmers A., The General Biographical Dictionary [...], London 1815, t. 24.
• Copus Guilielmus, w: U. Hutteni, Operum supplementum. Epistolae obscurorum virorum [...], E. Böcking (publ.), Lipsiae 1870, t. posterior, cz. 2.
• De imaginibus sacris et profanis libri quinque, Ex off. D. Sartorii, Ingolstadii 1594.
• De sacri consistorii consultationibus, Apud Minimam Societatem, Ventiis 1594.
• Desiderii Erasmi Roterodami, Adagia, w: Opera omnia [...], Cura et imp. P. Vander 1703, t. 2.
• Desiderii Erasmi Roterodami, Carmen ad Gulielmum Copum, Basiliensem, de senectutis incommodis, w: Opera omnia [...], Cura et imp. P. Vander, Lugduni Batavorum 1703, t. 4.
• Desiderii Erasmi Roterodami, De contemptu mundi epistola, w: Opera omnia [...], Cura et imp. P. Vander 1704, t. 5.
• Desiderii Erasmi Roterodami, Moriae encomium id est Stultitiae laudatio, ludicra declamatione tractata [...], Basileae 1540.
• Desiderii Erasmi Roterodami, Ode de senectutis incommodis, In aed. Aldi, Ventiis 1507.
• Elliott-Binns L.E., Erasmus the Reformer: A Study in Restatement; Being the Hulsean Lectures Delivered Before the University of Cambridge for 1921–1922, London 1923.
• Erasmus Iacobo Batto, w: D. Erasmi Roterodami Epistularum opus [...], Ex off. Frobeniana, Basileae 1538.
• Erasmus Rot. Guilhelmo Copo medico, w: D. Erasmi Roterodami, Epistolae selectiores [...], Typ. J. L. Brandmülleri, Basileae 1719.
• Erasmus Roterodamus ornatissimo viro D. Ioanni Botzhemo [...], w: D. Erasmi Roterodami, Opus epistolarum, P.S. Allen (ed.), Oxonii 1906, t. 1.
• Fantuzzi G., Notizie degli Scrittori Bolognesi, Nella Stamperia di San Tommaso d’Aquino, In Bologna 1788, t. 6.
• Feros Ruys J., Medieval Latin Meditations on Old Age: Rhetoric, Autobiography, and Experience, w: A. Classen (red.), Old Age in the Middle Ages and the Renaissance. Interdisciplinary Approaches to a Neglected Topic, Berlin 2007.
• Glomski J., Rummel E., Early Editions of Erasmus at the Centre for Reformation and Renaissance Studies, Toronto, Toronto 1994.
• Gradus ad Parnassum, C.H. Sintenis (wyd.), M. Müller (kor.), Züllichaviae 1822, t. 2.
• Hutteni U., Operum supplementum. Epistolae obscurorum virorum [...], E. Böcking (publ.), Lipsiae 1870, t. posterior, cz. 2.
• Innocentii III, De contemptu mundi sive De miseria humanae conditionis libri tres, ed. I.H. Achterfeldt, Bonnae 1855.
• Iovii P., Elogia virorum literis illustrium [...], Opera ac studio P. Pernae, Basileae 1577.
• Jonstoni A., Encomium senis, w: Admiranda rerum admirabilium encomia sive Diserta et amoena Pallas disserens seria sub ludicra specie [...], Typ. R. Smetii, Noviomagi Batavorum 1677.
• Kohls E.W., Erasmus und die werdende Evangelische Bewegung des 16. Jahrhunderts, w: J. Coppens (ed.), Scrinium Erasmianum, Brill Archive 1969, t. 1.
• Königii G.M., Bibliotheca vetus et nova [...], Typ. H. Meyeri, Altdorfi 1678.
• Kushner E., Living Prism: Itineraries in Comparative Literature, McGill-Queens Press, bmw 2001.
• Ledesma A. De vita et rebus gestis Gabrielis Palaeoti S.R.E. cardinalis, primique Bononiensis archiepiscopi et principis, Typ. C. Zeneri, Bononiae 1647.
• Melchioris A., Vitae Germanorum medicorum [...], Imp. heredum J. Rosae, Haidelbergae 1620.
• Miller C.H., The Epigrams of More and Erasmus: A Literary Diptych, w: D. Cousins, D. Grace (red.), A Companion to Thomas More, Rosemont Publishing & Printing Corp., bmw 2009.
• Nowaszczuk J., Miejsca wspólne łacińskich epitafi ów epoki renesansu, Szczecin 2007.
• Moos P. von, Consolatio. Studien zur Mittellateinischen Trostliteratur über den Tod und zum Problem der Christlichen Trauer, Darstellungsband (München 1971) – Testimonienband Oldoini A. Athenaeum Romanum [...], Ex typ. Camerali, Perusiae 1676.
• Oldoini A. Athenaeum Romanum [...], Ex typ. Camerali, Perusiae 1676.
• Palaeoti G., De bono senectutis, Ex off. Plantiniana, Antverpiae 1598 – Apud Minimam Societatem, Venetiis 1598.
• Palaeoti G., De bono senectutis, Ex typ. A. Zannetti, Romae 1595.
• Palaeoti G., De nothis spuriisque fi liis liber singularis, Apud N. Basseum, Francofurti ad Moenum 1573.
• Palaeoti G., Discorso intorno alle imagini sacre et profane, Typ. A. Benacci, Bononiae 1582.
• Palaeoti G., Episcopale Bononiensis civitatis et dioecesis [...], Apud A. Benacci, Bononiae 1580.
• Prodi P., Il Cardinale Gabriele Paleotti (1522-1597), Roma 1959, t. 1−2.
• Provisiones contra aliquos abusus, ad Sacrosanctum Concilium Tridentinum Oecumenicum et Generale XVIII sub Paulo III, Iulio III et Pio IV Pont. Max., w: F. Longi a Coriolano Summa conciliorum omnium, Ex off. Plantiniana, Antverpiae 1623.
• Smith P., Erasmus, Kessinger Publishing, bmw 2003.
• Stieglecker R., Die Renaissance eines Heiligen: Sebastian Brant und Onuphrius eremita, Wiesbaden 2001.
• Ughelli F. Italia sacra sive De episcopis Italiae [...], Apud S. Coleti, Venetiis 1717, t. 2.
• Vredeveld H., Towards a Defi nitiv Edition of Erasmus’ Poetry, „Humanistica Lovaniensia. Journal of Neo-Latin Studies” XXXVII (1988).
• Vredeveld H., Two Philological Puzzles in Erasmus “Poem on Old Age”, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 49 (1987) 3.