Świętowanie na Kujawach w świetle słownictwa gwarowego

• Authors: Moch Włodzimierz

Title variants

EN

Celebration of Religious Feasts in Kujawy in the Light of Dialectal Vocabulary

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Celem artykułu jest przyjrzenie się – przez pryzmat słownictwa gwar kujawskich – świętowaniu na Kujawach w ostatnich wiekach, związanemu ze świętami religijnymi oraz z kalendarzem religijnym. Perspektywa językowo‑kulturowa pozwala odkryć przenikanie się w kulturze ludowej Kujaw pierwiastka sakralnego (sacrum) i świeckiego (profanum). W szczególnym stopniu dotyczy ono obchodów najważniejszych świąt w katolicyzmie. Bogate słownictwo gwarowe odnosi się na przykład do okresu Świąt Wielkanocnych. Obok form nazywających fakty religijne, takich jak Wstępna Środa, boże rany, Kwietna/ Wierzbna Niedziela, mamy wiele nazw obyczajów świeckich, jak wybijanie żuru, chodzenie z kozą, podkoziołek, wywożenie mężatek/ żeńców, przywołówki, chodzenie po dyngusie. Nowo wydany, pierwszy w pełni naukowy, Słownik gwary i kultury Kujaw stara się ocalić ten ginący świat ludowej kultury, religijności i obyczajowości. Odnowienie znajomości gwarowej leksyki kujawskiej służy umocnieniu tożsamości lokalnej i pogłębieniu regionalnej wyrazistości Kujaw.

EN

The article aims at describing celebrations in Kujawy, performed in the last centuries, and connected with religious feasts as well as with the liturgical calendar. The topic is analysed through the lens of the lexis of the Kujawy dialect. The linguistic and cultural perspective allows to discover intermingling of the sacred (sacrum) and secular (profane) elements in the folk culture of Kujawy. To a great extent, it concerns celebration of the most important Catholic feasts. For example, the rich dialectal vocabulary is related to the Easter period. In addition to forms that refer to religious rituals, such as Wstępna Środa (Prefatory Wednesday/Ash Wednesday), (boże rany) ‘God’s wounds’, Kwietna/Wierzba Niedziela (Flower/Willow Sunday), many names and expressions describing secular customs can be found, such as wybijanie żuru (breaking a sour rye soup), chodzenie z kozą (walking with a goat), podkoziołek, wywożenie mężatek/ żeńców (taking away of the spouses), przywołówki (hailing), chodzenie po dyngusie (walking on dyngus). The newly published, first fully scientific Dictionary of the Dialect and Culture of Kujawy was edited with an idea of saving this dying world of folk culture, religiosity and customs. Renewing the knowledge of the dialectal lexis of Kujawy is aimed at strengthening the local identity and deepening the regional distinctiveness of Kujawy.

Keywords

PL

kultura ludowa; obchodzenie świąt; gwary Kujaw

EN

folk culture; celebrating holidays; Kujawy dialects

• Publisher: Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
• Journal: Język. Religia. Tożsamość
• Year: 2019
• Issue: 2(20)2019
• Pages: 15-33

Contributors

author

Moch Włodzimierz

• Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim

References

• Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, 1979‑1992, t. I‑VII, red. Z. Sobierajski, Wrocław 1979‑1992.
• Andrzejczak B., Przywoływki dyngusowe (teksty), „Literatura Ludowa” 1963, Kujawy II, R. VII, nr 4, Warszawa, s. 60‑63.
• Burszta W. J., Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Poznań 1998.
• Czachowski H., podrozdziały Religijność ludowa i Poczucie sacrum, [w:] Tajemnice codzienności. Kultura ludowa i jej pogranicza od Kujaw do Bałtyku (1850‑1950), red. H. Czachowski i H. M. Łopatyńska, Toruń 2010, s. 139‑141,146‑149.
• Dunin‑Karwicka T., Rola tradycji w kulturze wsi kujawskiej, Toruń 2000.
• Skudrzyk A., Urban K., Małe ojczyzny. Świadomość językowo‑kulturowa społeczności lokalnych, Katowice 2010.
• Kaliska B., Zwyczaje wielkanocne na Kujawach, „Orli Lot” 1933, XIV, nr 3, s. 42‑45.
• Kartoteka Słownika gwary i kultury Kujaw.
• Kolberg O., Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, Serya IV, Kujawy, cz. 2, Warszawa 1867 [właściwy rok wydania 1869], reedycja offsetowa tomu O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 4: Kujawy, cz. II, Wrocław–Poznań 1962.
• Lange R., Krzyżaniak B., Pawlak A., Folklor Kujaw, Warszawa 1979.
• Lewicki H., Na kujawską nutę czyli Benasowe pogwarki, Inowrocław 2005.
• Łopatyńska, H. M., Boże Narodzenie, [w:] Tajemnice codzienności. Kultura ludowa i jej pogranicza od Kujaw do Bałtyku (1850-1950), red. H. Czachowski i H. M. Łopatyńska, Toruń 2010, s. 128.
• Matlakowski W., Dyngus i śmigus, „Wisła” 1891, nr V, z. 4, s. 752‑759.
• Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2009.
• Pawłowska K., Zwyczaje i obrzędy doroczne na Kujawach, Włocławek 2001.
• Pawłowska K., Kujawskie zapusty – zmieniająca się żywa tradycja, „Twórczość Ludowa” 2016, XXXI, nr 3-4.
• Przesławska H., Przywoływki dyngusowe na Kujawach, Toruń 1974.
• Słownik gwary i kultury Kujaw, 2017, t. 1, A-H, autorzy artykułów hasłowych – Z. Sawaniewska‑Mochowa, W. Moch, red. Z. Sawaniewska‑Mochowa, Bydgoszcz 2017.
• Skłodowska‑Antonowicz K., Obrzędy doroczne i zwyczaje na Kujawach, „Literatura Ludowa” 1963, Kujawy II, R. VII, nr 4, Warszawa, s. 21‑28.
• Skudrzyk A., Urban K., Małe ojczyzny. Świadomość językowo‑kulturowa społeczności lokalnych, Katowice 2010.
• Sobierajski Z., Gwary kujawskie, Poznań 1952.
• Zwyczaje zapustne. „Chodzenie z kozą” na Kujawach, red. H. Czachowski, Toruń 2016 (płyta CD).