Szlachta a duchowieństwo na sejmach w latach 40/50 XVI wieku

• Authors: Godlewski Łukasz

Title variants

EN

The clergy and nobility during the 1540s and 1560s

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The Executionist movement’s programme from the beginning of its existence revoked the privileges of the clergy not only in the legal but also in the economic field. The Chamber of Deputies wanted: the clerical estate holders to perform military service, the abolition of tithes, the taxation of the church, to devote “annats” to the defense of the country and jurisdictional demarcation between secular and ecclesiastical courts . The Chamber of Deputies, fighting against the clergy favored by the king, unified their demands in order to act boldly in defense of their rights and gain new privileges. The final demands of the Executionist movement were formulated during the development of the Reformation and the transitional period caused by the change of the monarchs in the Republic of Nobles. The cumulation of these mechanisms in the middle of the 16th century not only stimulated the development and power of the Executionist movement but also intensified the conflict of interest between the clergy and nobility. The progress of the Reformation was accompanied by a growing dissatisfaction with the jurisdiction of the ecclesiastical courts over the nobility. The Chamber of Deputies formulated their suppositions depending on the situation outside and inside the country. The bishops failed to enforce the execution of judgments of the ecclesiastical courts. However, the right of sole judicial powers to pass verdicts connected with faith and religion were not taken away from the clergymen. It was just the opposite. Zygmunt August approved this privilege of the priests and at the same time executing verdicts on peerage was suspended. This case was, however, not completed and that is why succeeding parliaments worked on it furhter. The representatives of gentry did not manage to tax the income of church, despite serious efforts to do so. The king tried persistently to unite both political camps. However, the overextending of the whole Executionist program by the representatives prevented the achieving of a compromise or any similar outcome.

Keywords

EN

Executionist movemen; law enforcement; jurisdiction of clergy; state conflict

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2016
• Volume: 1
• Pages: 145-160

Contributors

author

Godlewski Łukasz

References

• Akta sejmu piotrkowskiego roku 1552, w: Dyaryusze sejmów koronnych 1548, 1553, 1570, Scriptores Rerum Polonicarum, wyd. J. Szujski, t. 1, Kraków 1872.Acta Tomiciana, t. 6, Poznań 1856; t. 16/1, Poznań 1960.
• Acta Nuntiaturae Poloniae, t. 2, oprac. H. D. Wojtyska, Rzym 1992.
• Codex Epistolaris XV, t. 3, red. A. Lewicki, Warszawa 1894.
• Corpus iuris Polonici 1506-1522, t. 3, opr. O. Balzer, Kraków 1906.
• Dyaryusz sejmu piotrkowskiego 1548, w: Dyaryusze sejmów koronnych 1548, 1553, 1570, Scriptores Rerum Polonicarum, wyd. J. Szujski, t. 1, Kraków 1872.
• Dyaryusz sejmu krakowskiego 1553, w: Dyaryusze sejmów koronnych 1548, 1553, 1570, Scriptores Rerum Polonicarum, wyd. J. Szujski, t. 1, Kraków 1872.
• Diariusz sejmu walnego warszawskiego z roku 1556/7, wyd. S. Bodniak, Kórnik 1939.
• Dzienniki sejmów walnych koronnych za panowania Zygmunta Augusta Króla polskiego i W. X. Litewskiego 1555 i 1558 r. w Piotrkowie złożonych, wyd. J.T. Lubomirski, Kraków 1896.
• Literae ranione exequutionis, w: Dyaryusze sejmów koronnych 1548, 1553, 1570, Scriptores Rerum Polonicarum, wyd. J. Szujski, t. 1, Kraków 1872.
• Liedke M., Od prawosławia do katolicyzmu: ruscy możni i szlachta WKL wobec wyznań reformowanych, Białystok 2004.
• Listy króla Zygmunta Augusta do Radziwiłłów, opr. I. Kaniewska, Kraków 1998.
• Materiały do historii ustawodawstwa synodalnego w Polsce w wieku XVI, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1895.
• [Marcin Bielski] kronika Marcina Bielskiego, niegdyś w Krakowie drukowana, teraz znowu doprowadzeniem aż do Augusta 3 przedrukowana, w: Zbiór dziejopisów polskich we 4 tomach zawarty, t. 1, Warszawa 1764
• Moraczewski J., Dzieje Rzeczpospolitej Polskiej z I połowy XVI w., Poznań 1847.
• Sejm walny Królestwa Polskiego w Krakowie, w: Pamiętnik Warszawski, red. J. Zawadzki, t. 11, r. 1818.
• Volumina Constitutionum, t. 1, vol. 1, oprac. I. Dwornicka, S. Grodziski, Wacław Uruszczak, Warszawa 1996.
• Volumina Constitutionum, t. 1, vol. 2, oprac. I. Dwornicka, S. Grodziski, Wacław Uruszczak, Warszawa 2000.
• Wiadomość o Synodach Prowincyonalnych i Decezalnych i o Prawach Kościoła Polskiego, wyd. i oprac. P. W. Fabisz, Kępno 1861.
• Bałakier E., Sprawa Kościoła narodowego w Polsce XVI wieku, „Odrodzenie i Reformacja”, r. 1965, t. 10, Warszawa 1962.
• Bardach J., Początki sejmu, w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. J. Michalski, Warszawa 1984.
• Bartel O., Marcin Luter w Polsce, „Odrodzenie i reformacja w Polsce”, t. 7, r. 1962, Warszawa.
• Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2012.
• Brzozowski J., Na drodze do podmiotowości politycznej: działania rycerstwa koronnego w końcu XV i na początku XVI stulecia, w: Ars historiae - historia artis, pod red. E. D.-Urwanowicz i J. Maroszka, Białystok 2012.
• Bukowski J., Dzieje reformacji w Polsce od wejścia jej do Polski, aż do jej upadku, t. 1, Początki i terytoryalne rozprzestrzenienie się reformacyi, Kraków 1883; t. 2, Kraków 1883.
• Czapska M., Polemika religijna pierwszego okresu reformacji w Polsce, Kraków 1928.
• Fabisz P.W., Wiadomość o Legatach i Nuncjuszach Apostolskich w dawnej Polsce, Ostrów 1864.
• Godlewski Ł., Spory szlachty o dziesięciny i jurysdykcje duchownych na sejmach egzekucyjnych 1562-5, „Białostockie Teki Historyczne”, t. 11, Białystok 2013.
• Godlewski Ł., Szlachta a duchowieństwo podczas panowania Zygmunta Starego, „Białostockie Teki Historyczne”, t. 12, Białystok 2014.
• Gołębiowski S., Zygmunt August, Wilno 1851.
• Hartleb K., Gamrat Piotr 1487-1545, w: PSB, t. 7, Kraków 1948.
• Historia państwa i prawa Polski, wyb. F. Połomski, P. Jurek, Wrocław 1997.
• Jakub Uchański, arcybiskup gnieźnieński. Monografia historyczna, Warszawa 1895.
• Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Agusta 1548-1572, w: Zeszyty naukowe Uniwersytetu Jagiellońksiego, z. 48, Kraków 1988.
• Korytkowski J., Arcybiskupi Gnieźnieńscy. Prymasowie i Metropolici Polscy, t. 2, Poznań 1888; t. 3, Poznań 1889.
• Kowalska H., Przerębski Jan 1510-1562, w: PSB, t. 28, Warszawa 1984.
• Kriegseisen W., Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo kościół miedzy reformacją a oświeceniem, Warszawa 2010.
• Kubala L., Stanisław Orzechowski, wpływ jego na rozwój i upadek Reformacji w Polsce, Lwów 1906.
• Kumor B., Czasy nowożytne – rozłam w chrześcijaństwie zachodnim, Lublin 2002.
• Małłek J., Protestanci i ich miejsce w dziejach Polski, http://www.luteranie.pl/www/biblioteka/dhistoria/protestanci-mallek.htm, 03.05.2015 r.
• Liedke M., Od prawosławia do katolicyzmu, Białystok 2004.
• Papée F., Jan Olbracht, Kraków 1999.
• Pociecha W., Arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski Prymas Polski, w: Nasza Przeszłość: studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce, t. 2, r. 1947, Warszawa.
• Pociecha W., Dzierzgowski Mikołaj 1490-1559, w: PSB, t. 6, Kraków 1948.
• Sipayłło M., Leszczyński Rafał 1526-1592, w: PSB, t. 17.
• Sokołowski A., Epoka Jagiellońska, t. 3, Warszawa 1990.
• Sucheni Grabowska A., Sejm w latach 1540-1586, w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. J. Michalski, Warszawa 1984.
• Sucheni-Grabowska A., Spory królów ze szlachtą w złotym wieku. Wokół egzekucji praw, Kraków 1988.
• Szczaniecki M., Powszechna Historia Państwa i Prawa, Warszawa 2007.
• Szujski J., Jagiellonowie, w: Dzieje Polski, t. 2, Lwów 1862.
• Szulc T., Z badań nad egzekucją praw. Podstawy ustawodawcze egzekucji dóbr, ich interpretacja i nowelizacja na sejmach za panowania Zygmunta II Augusta, w: Studia z dziejów państwa i prawa polskiego, t. 6, Łódź 2000.
• Tafiłowski P., Jan Łaski (1456-1531), kanclerz koronny, prymas Polski, Warszawa 2007.
• Tazbir J., Dzieje Polski tolerancyjnej, Warszawa 1973.
• Wasilewski T.,, Tolerancja religijna w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI-XVII w., „Odrodzenie i Reformacja”, r. 1974, t. 19.
• Wijaczka J., Luteranie w Koronie od 1517 do 1795 r., w: Kościoły luterańskie na ziemiach polskich (XVI-XX w.). W czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów, red. J. Kłaczkow, Toruń 2012.
• Wojciechowski Z., Zygmunt Stary 1506-1548, Warszawa 1946.
• Wyczański A., Zygmunt Stary, Warszawa 1983.