Decyzje rozwodowe szlachty pomorskiej w drugiej połowie XVIII i na początku XIX wieku. Perspektywa antropologiczna

• Authors: Agnieszka Szudarek

Title variants

EN

An Anthropological Perspective on Divorce Decisions Taken by Pomeranian Nobility in the Second Half of the 18th and the Early 19th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule odniesiono się do wyników badań na temat rozwodów protestanckiej szlachty pomorskiej z tzw. Pomorza pruskiego na przełomie XVIII i XIX wieku. Na podstawie informacji zawartych w genealogiczno-historycznych kronikach rodów ustalono, wbrew utrzymującemu się w literaturze przekonaniu, że rozpady małżeństw szlacheckich nie należały do rzadkości. Rozwodzili się zarówno właściciele ziemscy, jak i szlachta nieposiadająca włości, najczęściej oficerowie. Założenia teologii protestanckiej obowiązujące na Pomorzu od XVI wieku stwarzały także i kobietom możliwość wystąpienia z wnioskiem o rozwód. Potwierdziło to liberalne pod tym względem Powszechne Pruskie Prawo Krajowe, które obowiązywało na badanym obszarze od końca XVIII wieku. Zastosowanie perspektywy antropologicznej i wykorzystanie założeń teorii działania koniunkturalnego pozwoliło ustalić, że rozwody były akceptowanym przez szlachtę sposobem na zakończenie małżeństwa i reprodukowanym przez następne pokolenia schematem. Stało się tak za sprawą włączenia rozwodów do kolektywnej mentalności tego stanu. Decyzje rozwodowe determinowała więc kultura, co oznacza, że nie były zracjonalizowane, a do ich powzięcia prowadził stan emocjonalny małżonków.

EN

The article refers to research findings on divorces occurring among Protestant nobility in what was known as Prussian Pomerania, at the turn of the 19th century. Information extracted from family and historical chronicles allowed us to establish that, contrary to views expressed in the subject literature, marriage breakdowns were not uncommon. Divorces were obtained by both landowners and landless nobility, and most often by officers. From the 16th century onwards, the principles of Protestant theology also created the opportunity for women to file for divorce. It was then confirmed by the, liberal in this respect, General State Law for the Prussian States that was in force in this area from the end of the 18th century. Employing an anthropological perspective and the principles of the theory of conjunctural action allowed us to establish that ending a marriage by divorce was a way that was accepted by nobility, and a model followed by the next generations as divorces entered the collective consciousness of that social class. Divorce decisions were therefore determined by the culture, which means that they were not rationalized, but instead driven by the emotions of the spouses.

Keywords

PL

szlachta; Pomorze pruskie; rozwody

EN

nobility; Prussian Pomerania; divorces

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2018
• Volume: 40
• Pages: 121-140

Contributors

author

Agnieszka Szudarek

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny

References

• Berdahl, Robert M. The Politics of The Prussian Nobility. The Development of a Conservative Ideology 1770–1848. Princeton: Princeton University Press, 1988.
• Bernardi, Laura. An Introduction to Anthropological Demography. MPIDR Working Paper 2007-031. Rostock: Max Planck Institute for Demographic Research, 2007. Dostęp 9.09.2018. https://www.demogr.mpg.de/papers/working/wp-2007-031.pdf.
• Blasius, Dirk. „Bürgerliche Rechtsgleichheit und die Ungleichheit der Geschlechter. Das Scheidungsrecht im historischen Vergleich“. W: Bürgerinnen und Bürger. Geschlechterverhältinsse im 19. Jahrhundert, red. Ute Frevert. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1988.
• Blasius, Dirk. Ehescheidung in Deutschland 1794–1945. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1987.
• Brunet, Guy, Alain Bideau. „Démographie historique et généalogie”. Annales de Démographie Historique 2 (2000): 101–110.
• Buchsteiner, Ilona. „Pommerscher Adel im Wandel des 19. Jahrhunderts”. Geschichte und Gesellschaft 25 (1999): 342–374.
• Cybal-Michalska, Agnieszka. „Podmiot i struktura społeczna w teorii A. Giddensa – rekonstrukcja i krytyka”. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja 62 (2013), 2: 7–31.
• Dieterich, Hartwig. Das protestantische Ehehrecht in Deutschland bis zur Mitte des 17. Jahrhunderts. München: Claudius Verlag, 1970.
• Dupâquier, Jacques. „Genealogia i demografia historyczna”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 43 (1981), 4: 313–322.
• Frątczak, Ewa. „Rodzina: refleksje nad zmianą i jej kontekstem teoretycznym”. W: O racjonalną politykę rodzinną. Rodzina formacją niezastąpioną? Księga Jubileuszowa Profesor Bożeny Balcerzak-Paradowskiej, red. Marek Bednarski, Zofia Czepulis-Rutkowska, Dorota Głogosz, 28–44. Warszawa: Centrum Partnerstwa Społecznego „Dialog” im. Andrzej Bączkowskiego, 2017.
• Frątczak, Ewa. Monika Młynarska. „Badania jakościowe na użytek demografii”. Studia Demograficzne 152 (2007), 2: 3–22.
• Frevert, Ute. Mąż i niewiasta. Niewiasta i mąż. O różnicach płci w czasach nowoczesnych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1997.
• Gleixner, Ulrike. „Geschlechtergeschichte verändert Geschichtsbilder: Das zweifache Leben der Effi Briest”. W: Faltenwürfe der Geschichte. Entdecken, entziffern, erzählen, red. Sandra Maβ, Xenia von Tippelskirch, 366–384. Frankfurt–New York: Campus Verlag, 2014.
• Guzowski, Piotr. „Demografia rodziny szlacheckiej w świetle najnowszych badań genealogicznych”. Przeszłość Demograficzna Polski 20 (2001): 7–23.
• Johnson-Hanks, Jennifer A., Christine A. Bachrach, Philip S. Morgan, Hans-Peter Kohler. Understanding Family Change and Variation: Toward a Theory of Conjunctural Action. Dordrecht: Springer, 2011.
• Johnson-Hanks, Jennifer. „What Kind of Theory for Anthropological Demography?” Demographic Research 16 (2007): 1–26.
• Kulesza-Woroniecka, Iwona. Rozwody w rodzinach magnackich w Polsce w XVI–XVIII wieku. Poznań–Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 2002.
• Menning, Daniel. Standesgemäβe Ordnung in der Moderne. Adlige Familienstrategien und Gesellschaftsentwürfe in Deutschland 1840–1945. München: Oldenbourg Verlag, 2014.
• Paletschek, Sylvia. „Adelige und Bürgerliche Frauen (1770–1870). W: Adel und Bürgertum in Deutschland 1770–1848, red. Elisabeth Fehrenbach, 159–185. München: Oldenbourg Verlag, 1994.
• Reif, Heinz. Adel im 19. und 20. Jahrhundert. München: Oldenbourg Verlag, 1999.
• Schiller, René. Vom Rittergut zum Grossgrundbesitz. Ökonomische und soziale Transformationsprozesse der ländlicher Eliten in Brandenburg im 19. Jahrhundert. Berlin: Akademie Verlag, 2003.
• Sewell, Jr. William H. „A Theory of Structure: Duality, Agency and Transformation”. American Journal of Sociology 98 (1992), 1: 1–29.
• Stępiński, Włodzimierz. „Procesy integracyjne w obrębie rodów szlacheckich na Pomorzu Zachodnim”. W: Rodzina pomorska, red. Józef Borzyszkowski, 170–189. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, Instytut Kaszubski, 1999.
• Szołtysek, Mikołaj. „Antropologiczna demografia, demograficzna antropologia. W stronę hybrydalnych obszarów badawczych”. Lud. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych 90 (2006): 177–191.
• Szołtysek, Mikołaj. „Czy antropologia »odkupi« demografię”. Historyka. Studia Metodologiczne 35 (2005): 171–183.
• Szołtysek, Mikołaj. „Od strategii przetrwania do międzypokoleniowej wymiany – perspektywa antropologiczna w badaniach nad rodziną, gospodarstwem i pokrewieństwem”. Przeszłość Demograficzna Polski 23 (2002): 143–163.
• Szudra, Dariusz. „Kryzys małżeństwa a I wojna światowa na przykładzie rozwodów w Prusach, z uwzględnieniem tzw. Wielkiego Niemieckiego Wschodu”. W: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. Cezary Kuklo, 531–572. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2008.
• Szultka, Zygmunt. „Dynamiczne przeobrażenia wsi i rolnictwa w drugiej połowie XVIII i początkach XIX wieku”. W: Historia Pomorza, red. Gerard Labuda. T. 2: do roku 1815, cz. 3: Pomorze Zachodnie w latach 1648–1815, 567–653. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2003.
• Szultka, Zygmunt. „Stosunki religijne i kościelne”. W: Historia Pomorza, red. Gerard Labuda, T. 2: do roku 1815, cz. 3: Pomorze Zachodnie w latach 1648–1815, 842–874. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2003.
• Szultka, Zygmunt, Alfred Wielopolski. „Wpływ wydarzeń politycznych na sytuację na Pomorzu Zachodnim”. W: Historia Pomorza, red. Gerard Labuda, T. 2: do roku 1815, cz. 3: Pomorze Zachodnie w latach 1648–1815, 749–786. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2003.
• Treskow von, Rüdiger. „Adel in Preußen: Anpassung und Kontinuität einer Familie 1800–1918”. Geschichte und Gesellschaft 17 (1991): 344–369.
• Wienfort, Monika. Der Adel in der Moderne. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2006.
• Wienfort, Monika. Verliebt, Verlobt, Verheiratet. Eine Geschichte der Ehe seit der Romantik. München: C.H. Beck, 2014.
• Wrzosek, Wojciech. „Po co nam badania nad mentalité?”. W: Historia – mentalność – tożsamość. Studia z historii, historii historiografii i metodologii historii, red. Karolina Polasik-Wrzosek, Wojciech Wrzosek, Leonid Zaszkilniak, 369–371. Poznań: Instytut Historii UAM, 2010.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2018.40-06