Wielojęzyczność i wielokulturowość przedwojennego Lwowa i Czerniowiec w świetle frazematyki

• Authors: Rak Maciej

Title variants

EN

Multilingualism and multiculturalism in pre-war Lviv and Chernivtsi in the context of phrasematics

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy frazematyki polszczyzny przedwojennego Lwowa i Czerniowiec. Miasta te były wielojęzyczne i wielokulturowe, a język polski był tam reprezentowany przez dialekt południowokresowy. Obce wpływy we frazematyce Lwowa i Czerniowiec dają się ująć jako cytaty, kalki, półkalki, a także zapożyczenia leksykalne, na podstawie których powstały frazemy. Ogólnie rzecz ujmując, omówione w artykule jednostki można podzielić na dwie grupy. Z jednej strony mamy do czynienia z frazemami charakterystycznymi dla przedwojennego Lwowa i Czerniowiec, nieznanymi właściwie poza tymi miastami czy szerzej – poza Galicją Wschodnią i Bukowiną Karpacką. Jest to szczególnie widoczne we frazematyce nawiązującej do języka rumuńskiego. Z drugiej strony frazematyka południowokresowa z wpływami niemieckimi wykazuje pewne podobieństwo do frazematyki dialektalnej tych części Polski, które były wystawione na silne oddziaływanie języka niemieckiego.

EN

This article concerns the phrasematics of the Polish language of pre-war Lviv and Chernivtsi. These cities were multilingual and multicultural, and Polish language was represented there by the South-Eastern dialect. Foreign influences in Lviv and Chernivtsi phrasematics can be summarized as: citation, calque, half-calqua, as well as lexical borrowings, on the basis of which phrasemes were created. In general, the phrasemes discussed in the article can be divided into two groups. On the one hand, we deal with phrasemes characteristic of pre-war Lviv and Chernivtsi, unknown beyond these cities or, more broadly, outside of Eastern Galicia and Bukovina. This is particularly evident in the phrasematics referring to the Romanian language. On the other hand, the phrasematics of the South-Eastern dialect with German influences shows some similarity to the dialectal phrasematics of those parts of Poland which were exposed to the strong influence of the German language.

Keywords

PL

frazematyka; polszczyzna przedwojennego Lwowa; polszczyzna przedwojennych Czerniowiec

EN

phrasematics; Polish language of pre-war Lviv; Polish language of pre-war Chernivtsi

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2019
• Volume: LXVII
• Pages: 299-312

Contributors

author

Rak Maciej

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Polonistyki, Katedra Historii Języka i Dialektologii

References

• Chlebda Wojciech, 2010, Frazematyka, w: J. Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 335–342.
• Feleszko Kazimierz, 2002, Bukowina moja miłość, t. 1: Język polski na Bukownie Karpackiej do 1945 roku, A. Żor, red., Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Fredro Aleksander, 1880, Zapiski starucha, w: tegoż, Dzieła, t. X, Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Greń Zbigniew, Krasowska Helena, 2008, Słownik górali polskich na Bukowinie, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Fundacja Slawistyczna, Warszawa.
• Janów Jan, 1938, Wpływ słownictwa rumuńskiego na Podkarpacie, osobliwie na gwarę huculską. II: Pochodzenie Hucułów w świetle zapożyczeń, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, t. XVII, nr 1, s. 15–27.
• Krasowska Helena, 2000, Uwagi o sytuacji językowej w Pance, w: K. Feleszko, red., O Bukowinie. Razem czy oddzielnie?, Pilski Dom Kultury, Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa–Piła, s. 327–332.
• Krasowska Helena, 2004, Sytuacja języka polskiego w kilku miejscowościach na Bukowinie północnej zamieszkałych przez Górali bukowińskich, w: S. Iachimovschi, E. Wieruszewska, red., Relacje polsko-rumuńskie. Materiały z sympozjum/ Relaţii polono-române. Materialele simpozionului, Związek Polaków w Rumunii, Suczawa, s. 95–104.
• Krasowska Helena, 2005, Stan badań językowych grupy górali bukowińskich, w: S. Iachimovschi, E. Wieruszewska, red., Bliżej siebie. W kręgu relacji polsko-rumuńskich / Masi aproape unii de alţii. In lumena relatiilor polono-române, Związek Polaków w Rumunii, Suczawa, s. 25–32.
• Krasowska Helena, 2006, Górale polscy na Bukowinie Karpackiej. Studium socjolingwistyczne i leksykalne, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
• Krasowska Helena, 2010a, Język Polaków na Bukowinie Karpackiej, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 45, s. 175–186.
• Krasowska Helena, 2010b, Sytuacja socjolingwistyczna Polaków bukowińskich, „Acta Baltico-Slavica”, t. XXXIV, s. 185–195.
• Lehr-Spławiński Tadeusz, 1914, O mowie Polaków w Galicyi Wschodniej, „Język Polski”, R. 2, s. 40–51.
• Obara Jerzy, 1986, Hybrydy i półkalki na tle innych jednostek językowych obcego i rodzimego pochodzenia, w: S. Warchoł, red., Formacje hybrydalne w językach słowiańskich, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Lublin, s. 59–73.
• Obara Jerzy, 1989a, Teoretyczne problemy kalkowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Obara Jerzy, 1989b, Kalka jako jeden z przejawów interferencji językowej, „Rozprawy Slawistyczne”, t. 4, s. 185–210.
• Pluta Feliks, 1974, Zwroty tautologiczne w języku polskim na tle słowiańskim, „Prace Filologiczne”, t. XXV, s. 437–440.
• Rak Maciej, 2009, Frazeologia w Słowniku Kazimierza Feleszki, w: S. Iachimovschi, E. Wieruszewska-Calistru, red., Polska i Rumunia – od historycznego sąsiedztwa do europejskiego partnerstwa. Materiały z sympozjum / Polonia şi România – de la vecinătatea istorică la parteneriatul european. Materialele simpozionului, Związek Polaków w Rumunii, Suczawa, s. 297–306.
• Rak Maciej, 2010, Zapożyczenia we frazeologii polszczyzny Lwowa na materiale „Słownika” Z. Kurzowej, w: P. Gricenko, N. Hobzej, red., Diałektołogiczni studiji 9: Zapozyczennia ta interferencija, Instytut Ukrajinoznawstwa im. I. Kripiakewycza NANU, Lwiw, s. 105–112.
• Rak Maciej, 2016, Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa, „Socjolingwistyka”, t. 30, s. 133–145.
• Rulikowski Edward, 1879, Zapiski etnograficzne z Ukrainy, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, t. III, cz. 3, s. 62–166.
• Seiffert-Nauka Irena, 1992, Dawny dialekt miejski Lwowa, cz. 1: Gramatyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Staszewski Stanisław, 1985, Półkalki, kalki, zapożyczenia i hybrydy we frazeologii, w: M. Basaj, D. Rytel, red., Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej II, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 215–218.
• Szturm de Sztrem Edward, red., 1932, Wiadomości statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego 1932, Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego, Warszawa.
• Treder Jerzy, 1989, Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym), Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wejherowskiej, Wejherowo.
• Vojtowycz Walerij, 2005, Ukrajins′ka mifołogija, Lybid', Kyjiw, https://uk.wikipedia.org/wiki/Населення_Чернівців (dostęp: 25.03.2019).