Postrzeganie gwary ludowej w XIX wieku

• Authors: Umińska-Tytoń Elżbieta

Title variants

EN

The perception of folk dialect in the 19th century

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł ukazuje postrzeganie gwary ludowej w XIX wieku w czterech perspektywach. Omawia rozwój badań naukowych nad gwarami, zapoczątkowanych przez etnografów i kontynuowanych przez dialektologów. Pokazuje sposoby wykorzystania gwar ludowych w literaturze, wyodrębnia funkcje, jakie pełni mowa ludowa w dziele literackim. Na podstawie najważniejszych słowników dziewiętnastowiecznych ustala relacje między leksyką gwarową a ogólną. Analizując zasób rejestrowanej leksyki nacechowanej terytorialnie i sposób jej kwalifikowania, zmierza do rekonstrukcji świadomości językowej dziewiętnastowiecznych słownikarzy. Na podstawie poradników językowych ustala stosunek ówczesnej normy poprawnościowej do form gwarowych.

EN

The article presents the perception of folk dialect in the 19th century in four perspectives. Research into dialects initiated by ethnographers and, continued by dialectologists are discussed in the article. The article also shows how the dialects have been used in literature. It extracts the features of folk speech in literature. On the basis of the most important nineteenth-century dictionaries the author indicates the relationship between dialect and general lexis. Through the analysis of registered territorial lexes and how it is qualified, the article aims to reconstruct the linguistic consciousness of the 19th century dictionariy writers. On the basis of language guides the article shows the ratio of contemporary standards of correctness to folk dialect word forms.

Keywords

PL

dialektologia; wiek XIX; historia języka polskiego

EN

dialectology; the 19th century; the history of Polish language

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 65
• Pages: 195-207

Contributors

author

Umińska-Tytoń Elżbieta

• Zakład Historii Języka Polskiego, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego

References

• Bajerowa Irena, 1987, Językoznawstwo polonistyczne, w: B. Suchodolski, red., Historia nauki polskiej, t. IV: 1863–1918, cz. III, Ossolineum, Wrocław –Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 802–819.
• Białoskórska Mirosława, 1993, Postrzeganie zróżnicowania regionalnego polszczyzny do końca XVIII w., w: K. Handke, red., Region, regionalizm – pojęcia i rzeczywistość, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 121–132.
• Cieślakowa Halina, 1969, Charakteryzacja językowa postaci w powieści polskiej w latach 1800–1831, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk.
• Friedelówna Teresa, 1994, Poprawność językowa jednym z symptomów dobrego wychowania, w: Cz. Łapicz, red., Polszczyzna dawna i współczesna, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 33–39.
• Górski Ryszard, 1974, Oskar Kolberg. Zarys życia i działalności, Warszawa Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• Handke Kwiryna, red., 1986, Polszczyzna regionalna Pomorza. Zbiór studiów, Muzeum Piśmiennictwa i M uzyki Kaszubsko-Pomorskiej oraz Instytut Słowianoznawstwa PAN, Wejherowo.
• Karaś Mieczysław, 1961, Z historii badań nad słownictwem gwarowym, „Język Polski”, R. XLI, z. 2, s. 161–180; z. 4, s. 355–369.
• Kida Józef, 1998, Stylistyka, styl i język artystyczny w edukacji polonistycznej, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów.
• Kortowicz Edward S., 1891, Oczyściciel mowy polskiej czyli słownik obcosłów składający się blisko z 10 000 wyrazów i wyrażeń z obcych mów wytworzonych a w piśmie i w mowie niepotrzebnie używanych oraz z wyrazów gminnych, przestarzałych i ziemszczyzn w różnych okolicach Polski używanych z wysłowieniem i objaśnieniem polskim ułożony dla lepszego wyrażenia się przez…, Poznań.
• Kuraszkiewicz Władysław, 1986, Piotr Statorius-Stojeński o polskim języku literackim, w: tenże, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 384–409.
• Majdak Magdalena, 2008, Słownik warszawski: koncepcja – realizacja – recepcja, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Matuszczyk Bożena, 2006, Słownik języka polskiego S.B. Lindego. Warsztat leksykografa, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
• Nakwaska Karolina, 1860, Dwór wiejski, t. 3, Księgarnia Michelssena (Goetza i M ierish), Lipsk.
• Nitsch Kazimierz, 1960, Ze wspomnień językoznawcy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków.
• Nowowiejski Bogusław, 2011, Niemiecko-polski słownik Mrongowiusza: źródło do historii polskiej leksyki i leksykografii, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
• Nowowiejski Bogusław, red., 2009, Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu w B iałymstoku, Białystok.
• Pepłowski Franciszek, 1988, Wyrazy gwarowe w „Słowniku” J.S. Bandtkiego, w: M . Basaj, red., Wokół języka. Rozprawy i studia poświęcone pamięci Profesora Mieczysława Szymczaka, Ossolineum, Wrocław, s. 305–314.
• Rzepka Wojciech Ryszard, 1993, Status regionalizmów w polszczyźnie XIX w., w: K . Handke, red., Region i regionalizm – pojęcia i rzeczywistość, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 132–150.
• Sicińska Katarzyna, 2009, Styl cyklu opowiadań „Na Skalnym Podhalu” Kazimierza Tetmajera, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Stieber Zdzisław, 1974, O typach polszczyzny regionalnej w XVII wieku, w: tenże, Świat językowy Słowian, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 267–272.
• Szczerbowicz-Wieczór Ludomir, 1881, O skażeniu obecnym języka polskiego w prasie, nakładem Izydora Wassermana Księgarza, Płock.
• Szymczak-Hoff Jadwiga, 1982, Drukowane kodeksy obyczajowe na ziemiach polskich w XIX wieku (studium źródłoznawcze), Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów.
• Walczak Bogdan, 1991, Słownik wileński na tle dziejów polskiej leksykografii, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Walicki Aleksander, 1879, Błędy nasze w mowie i w piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy, Warszawa.