Charakterystyka i przejawy zniszczeń kamieni budowlanych i dekoracyjnych zastosowanych w kościele pw. Świętego Krzyża w Krakowie

• Authors: Beata Rusek , Anna Smoleńska

Title variants

EN

Characteristics and signs of destruction of the building stones in the Holy Cross Church in Kraków

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The Gothic church of the Holy Cross with a characteristic, single-pillar construction is one of the most interesting and, at the same time, oldest buildings of Kraków. It is localised in the town centre, neighbouring the Planty, i.e., the park founded on the place of old city fortifications. The church was built in two stages. The first structure, representing probably the Romanesque style, was erected around the turn of 11th century. It was followed by a Gothic church, whose constructing started from the eastern side of the chancel not later than in the early years of the 14th century. The stone used in the Holy Cross Church proves that in the Gothic times it was not only one of the essential building, but also decorative materials. Two main rock types: the finedetrital, Jurassic limestone with cherts from the Kraków region and the Istebna sandstone from a vicinity of Dobczyce were used for constructing purposes, while the fine-detrital Tertiary limestone from the Pińczów area was the material of minor significance. The northern and eastern walls of the chancel were erected of the broken stones. Stone elements are also present in plinths, wall pillars and window frames. The pillar supporting the palm vault of the nave is made of the Jurassic limestone and a medium-grained sandstone, while the Gothic ribs and the vault itself of the Tertiary limestone. Other rock types play the decorative role. The Dębnik limestone is seen in epitaph tablets and – in combination with the Sławniowice marble – in the church floor. The stones, both occurring outside and inside the church, show the signs of deterioration in the form of soiling, colour changes, efflorescences and chippings. Their intensity differs and depends on various factors. The most pronounced and dominating alterations that belong to the group no. II of stone deteriorations (i.e., colour changes / surface accumulations) affect the material used outside. The stone elements inside the church, thus unexposed to external factors, show lesser alterations. These changes belong mainly to the group no. I of deterioration (i.e., pit losses), being frequent in places but of low depth. The assessment of stone preservation is of particular importance in selecting proper methods of conservation that are focused on restoring the former appearance of stone elements of the church. For this reason, the authors described in details and classified into respective groups of changes all types of stone deterioration identified in the rocks used outside and inside the church. A geological report of this kind may help specialists establish a program of church conservation in the future. Identification of the most probable place of quarrying the rocks involved will also help in substituting damaged stone elements with new ones, if such an action is required.

Keywords

PL

Kraków; kościół Świętego Krzyża; kamienie; destrukcja

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2013
• Issue: 1-4
• Pages: 99-112

Dates

published

2013

Contributors

author

Beata Rusek

• mgr inż. geolog, absolwentka specjalności Kamień i kamieniarstwo w architekturze i budownictwie na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH, szczególnie interesuje się stanem zachowania kamienia zastosowanego w budowlach zabytkowych Krakowa.

author

Anna Smoleńska

• dr inż. geolog, pracownik naukowo-dydaktyczny AGH, prowadzi badania dotyczące litologii i racjonalnego wykorzystania skał w aspekcie ochrony środowiska oraz wpływu czynników atmosferycznych na niszczenie materiałów kamiennych i możliwości ich rekonstrukcji.

References

• Antosiewicz K., Zakon kanoników regularnych Ducha Świętego de Saxia w Krakowie, [w:] Kliś Z. (red.), Studia z dziejów kościoła św. Krzyża w Krakowie, cz. I, Kraków 1997.
• Bąkowski K., Kościół św. Krzyża w Krakowie, Kraków 1904.
• Bednarczyk J., Hoffman M., Wapienie dębnickie, [w:] Rutkowski J. (red.), Przewodnik LX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Krakowie, Warszawa 1989.
• Bromowicz J., Wapienie dębnickie. Badania podstawowe w geologii złóż surowców skalnych Sudetów, Karpat i Gór Świętokrzyskich. Materiały II Konferencji Naukowej, Kraków-Mogilany, 25-26 września 1997 r., Kraków 1997.
• Dobrzańska K., Grochal A., Dokumentacja prac konserwatorskich przy elementach kamiennego wystroju nawy, kaplicy św. Zofii oraz zakrystii w kościele Św. Krzyża w Krakowie, Kraków 1997.
• Fijałkowska A., Fijałkowski J., O zastosowaniu kamienia pińczowskiego w budowlach wczesnego średniowiecza, „Przegląd Geologiczny” 1966, t. 14, nr 12.
• Fitzner B., Heinrichs K., Damage diagnosis on stone monuments – weathering forms, damage categories and damage indices, [w:] Pikrylm R., Viles H.A. (red.), Understanding and managing stone decay. Proceedings of the International Conference “Stone weathering and atmospheric pollution network (SWAPNET 2001)”, Prague 2002.
• Gaweł T., Zinkow J., Kraków i okolice, Warszawa 1986.
• Goras M., Zaginione gotyckie kościoły Krakowa, Kraków 2003.
• Kliś Z. (red.), Studia z dziejów kościoła św. Krzyża w Krakowie, cz. I, Kraków 1997.
• Kliś Z. (red.), Studia z dziejów kościoła św. Krzyża w Krakowie, cz. II, Kraków 1997a.
• Korczyńska A., Pęczkowska E., Sprawozdanie z konserwacji kaplicy św. Andrzeja w kościele Św. Krzyża w Krakowie, Kraków 1993.
• Kozłowski R., Magiera J., Niszczenie wapieni dębnickich i pińczowskich w zabytkach Krakowa, [w:] Rutkowski J. (red.), Przewodnik LX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Krakowie, Warszawa 1989.
• Labus M., Metody geologiczne w ocenie stanu zachowania kamiennych elementów budowlanych, Gliwice 2008.
• Marszałek M., Niszczenie piaskowców i wapieni na przykładzie Sukiennic. Seria „Problemy Ekologiczne Krakowa”, z. 17, Kraków 1995.
• Penkala B., Konserwacja kamienia w budownictwie, Warszawa 1966.
• Pentlakowa Z., Wojno T., O niektórych marmurach dolnośląskich, „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego” 1952, nr 80.
• Przedpełski Z., Konserwacja kamienia w architekturze, Warszawa 1957.
• Rajchel J., Kamienny Kraków, Kraków 2004.
• Rembiś M., Smoleńska A., Charakterystyka i przejawy zniszczeń piaskowców zastosowanych w kaplicy Zygmuntowskiej przy Katedrze Wawelskiej. Materiały Konferencji Naukowej AGH, Kraków 2003.
• Sieradzka O., Średniowieczna architektura kościoła św. Krzyża w Krakowie, „Rocznik Krakowski” 1991, t. LVII.
• Smoleńska A., Rembiś M., Charakterystyka i zniszczenia kamienia użytego do budowy kościoła p.w. Św. Wojciecha w Niedźwiedziu koło Słomnik, „Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki” 2007, t. 18, nr 4.
• Stróżewska-Słaboń A., Sprawozdanie dotyczące kompleksowych prac konserwatorskich w latach 1992-1996 w kościele Św. Krzyża, [w:] Kliś Z. (red.), Studia z dziejów kościoła św. Krzyża w Krakowie, cz. I, Kraków 1997.
• Węcławowicz T., Gotyckie bazyliki Krakowa, Kraków 1997.
• Wroński J. Sz., Epitafia w Kościele Św. Krzyża w Krakowie, [w:] Kliś Z. (red.), Studia z dziejów kościoła św. Krzyża w Krakowie, cz. II, Kraków 1997a.

Identifiers

ISSN

0029-8247