The Akathist Hymn to the Blessed Virgin Mary and Polish Marian Songs in Context of Performative Practices in Litany Tradition

• Authors: Aleksandra Jakóbczyk-Gola

Title variants

PL

Akatyst ku czci Bogurodzicy i polskie pieśni maryjne w kontekście praktyk performatywnych w tradycji litanijnej

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article analyses Akatyst ku czci Bogurodzicy [Akathist to the Mother of God], which, together with the accompanying icon, was one of the important components of the Marian Orthodox cult, whose influence went beyond the Orthodox Church, affecting among others also Polish lands. The aim of the article is not to develop a monograph on this phenomenon, but, focusing on the recognition of its complex media characteristics, to study various forms of its performance and to pay special attention to the performativity aspect. The purpose of this characterization is to bring out the complex functions that the Akathist performed, serving the purposes of memory – having also a heterogeneous character, realised in various ways and playing different roles. The analysis encompasses selected research fields – history of literature, religion and culture from the perspective of changes in the media of words, as well as art history. The second part of the article shows analogous phenomena in the Polish Marian song and traces its relations to the Akhatist to the Mother of God. In particular, the analysis focuses on the song O przenasławniejsza panno czysta... The structure of the akhatist icon was reflected in the Gothic altar stands in Lesser Poland, in which the image of the Virgin Mary of the type of Madonna Piekarska was centrally placed, surrounded by other representations. The key concept for the article is the litany tradition, which is understood here broadly, i.e. including specific language formulas, the communication strategy, issues of presence, mnemonic formulas, the ideas of spatial relations, movement and performance. In conclusion, the article attempts to define the multi-aspectual character of this phenomenon, with particular focus on the dynamics of this tradition, the need to act and recall using memory.

PL

Przedmiotem artykułu jest Akatyst ku czci Bogurodzicy, który, wraz z towarzyszącą mu ikoną, stanowił jeden z istotnych składników maryjnego kultu prawosławnego, oddziałując również poza granice prawosławia, między innymi na ziemie polskie. Celem tekstu nie jest opracowanie monografii tego zjawiska, a, koncentrując się na rozpoznaniu jego złożonej charakterystyki medialnej, badanie różnych form wykonań i zwrócenie szczególnej uwagi na aspekt performatywności. Charakterystyka ta ma za zadanie wydobycie złożonych funkcji, jakie pełnił Akatyst, służąc celom pamięci – również mającej charakter niejednorodny, różnie się realizującej i pełniącej odmienne role. Analiza włącza w zakres zainteresowań wybrane pola badawcze – historię literatury, religii, kultury ujętej w perspektywie przemian mediów słowa a także historię sztuki. Druga część artykułu pokazuje analogiczne zjawiska w polskiej pieśni maryjnej i tropi jej związki z Akatystem ku czci Bogurodzicy. W sposób szczegółowy poddana została opracowaniu pieśń O przenasławniejsza panno czysta… Struktura ikony akatystowej znalazła zaś odzwierciedlenie w gotyckich małopolskich nastawach ołtarzowych, w których umieszczone centralnie wyobrażenie Matki Boskiej w typie Madonny Piekarskiej otoczone było innymi przedstawieniami. Kluczowym pojęciem dla artykułu staje się tradycja litanijna rozumiana tu szeroko – od określonych formuł językowych, przez strategię komunikacji, kwestie uobecniania, formuły mnemoniczne, aż po idee relacji przestrzennych, ruch i wykonanie – performance. Konkluzją tekstu jest próba zdefiniowania wieloaspektowości tego zjawiska, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dynamikę tej tradycji, potrzebę działania i przywoływania za pomocą pamięci.

Keywords

EN

Akhatist; Marian song; litany; icon; memory

PL

Akatyst; pieśń maryjna; litania; ikona; pamięć

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2019
• Volume: 67
• Issue: 1: Literatura polska
• Pages: 145-162

Contributors

author

Aleksandra Jakóbczyk-Gola

• Uniwersytet Warszawski

References

• Assmann Jan, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, Warszawa 2008.
• Brzóstkowska Anna, Hymn Akathistos – próba interpretacji, [in:] Kultura bizantyjska, jej późniejsze słowiański wcielenia i kontynuacje: materiały sekcji bizantyno-słowianoznawczej, ed. curavit Andrzej Szwalbe, red. Adam Bezwiński i Eleonora Harendarska, (seria Acta Slavica VIII, vol. 2. Musica antiqua Europae Orientalis), Bydgoszcz 1988.
• Dąb Barbara, Mroczko Teresa, Gotyckie Hodegetrie polskie, [in:] Średniowiecze. Studia o kulturze, vol. III, Wrocław 1966.
• Dionizjusz z Furny, Hermeneia, czyli objaśnienie sztuki malarskiej, Kraków 2003.
• Eliade Mircea, Czas święty i mity, [in:] idem, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, Warszawa 1974.
• Gadomski Jerzy, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski. 1420-1470, Warszawa 1981.
• Hall Edward T., Ukryty wymiar, Warszawa 2005.
• Havelock Eric A., Muza uczy się pisać: rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu, Warszawa 2006.
• Jurewicz Oktawiusz, Historia literatury bizantyńskiej. Zarys, Wrocław 1984.
• Kocój Ewa, Świątynie, postacie, ikony. Malowane cerkwie i monastyry Bukowiny Południowej w wyobrażeniach rumuńskich, Kraków 2006.
• Maciejowski Wacław A., Pamiętniki o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Słowian. Jako dodatek do historyi prawodawstw słowiańskich przez siebie napisaney, Petersburg–Lipsk 1839.
• Mazurkiewicz Roman, Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej, Kraków 2002.
• Meersseman Gerard G., Der Hymnos Akathistos im Abendland, Freiburg 1958.
• Różycka-Bryzek Anna, Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie. Zagadnienie ikonografii, [in:] „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziałów PAN w Krakowie” 1972, p. 458-460.
• Różycka-Bryzek Anna, Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu, [in:] „Studia do Dziejów Wawelu” 1968, vol. 3, p. 175-293.
• Sadowski Witold, Litania i poezja, Warszawa 2011.
• Studia z teorii i historii poezji, red. Michał Głowiński, seria II, Wrocław 1970.
• Średniowieczna pieśń religijna polska, oprac. Mirosław Korolko, Wrocław 2005.
• van der Leeuw Gerardus, Fenomenologia religii, Warszawa 1997.
• Wydra Wiesław, Władysław z Gielniowa. Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej, Poznań 1992.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2019.67.1-10