Stefan Wartanowic Lehacy — zapomniany Ormianin polski

• Authors: Mnacakanian Piruza

Title variants

EN

Stefan Wartanowic Lehacy — a forgotten Polish‑Armenian

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Stefan Wartanowic Lehacy (deceased in 1689) counts as one of the most prominent figure in the Armenian culture of the 17th century. A theologian and philosopher, he was a lecturer at the religious school in the seat of catholicosate in Echmiadzin, a copyist and translator, probably also a painter. Although he was born in Poland, today he is almost forgotten in his country of his birth. Lehacy (meaning: Polish, or: from Poland) came from Lwów, where he received good education, being a son of a wealthy Armenian merchant. His ancestors came from Suczawa (present-day Suceava, Romania) and became known as benefactors of the Armenian church. After the restoration of communion between the Polish-Armenian religious communities and the Holy See, he was sent by his parents, opposing the union, to Armenia to continue his education. His integration with the new community was harmonious enough and he eventually became the catholicos’ representative. Being fluent in Polish and Latin (and most likely Kipchak), he made a significant contribution to the Armenian literarture with his translations of various works printed in Poland in that time. This article portrays his life in comparison with the processes of spiritual and cultural rebirth in Armenia, which was made possible by the political stabilization in that region. It presents genealogy of Lehacy, his spiritual legacy and the hypothesis of his painting skills, as well as the exact location of his grave.

Keywords

EN

Armenian Apostolic Church; Echmiadzin; Stefan Wartanowic Lehacy; Armenian philosophy in the 18th century; Armenian art; Armenian manuscripts

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: Lehahayer. Czasopismo poświęcone dziejom Ormian polskich
• Year: 2013
• Volume: 2
• Pages: 123-152

Contributors

author

Mnacakanian Piruza

References

• Ajwazjan A., Kościół ormiański wobec XVIII-wiecznego ruchu wyzwoleńczego, Erywań 2003.
• Akinian N., Stefan wardapet Lehacy, „Handes Amsorja”, 1912, 3, s. 147–153.
• [Aliszan Gh.] Ալիշան Ղ., Այրարատ [Ajrarat], Վենետիկ [Wenecja] 1890.
• [Aliszan Gh.] Ալիշան Ղ., Կամենից. Տարեգիրք հայոց Լեհաստանի և Ռումենիոյ հաւաստչեայ յաւելուածովք, [Kamieniec. Kronika Ormian w Polsce i w Rumunii wraz z wiarygodnymi aneksami], Վենետիկ [Wenecja] 1896.
• [Aliszan Gh.] Հ. Ղ. Մ., Ճառ ընթերցեալ ի հայկական ճեմարանիս, տեսութիւն ի գանձ լեզուին հայոց կամ ի Ստեփանեան բառարան, [Wykład wygłoszony w gimnazjum ormiańskim o teorii języka ormiańskiego, czyli słowniku Stefana Roszki], «Բազմավէպ» [„Bazmawep”], 1852, 3.
• [Altunian A.] Ալթունեան Ա., Տեղեկագրութիւն հայոց գաղթականութեան, որք ի Մոլտօ-Վալաքիա, Հունգարիա և ի Լեհաստան. Ուղեւորութիւն յ’ամին 1876 [Wiadomość o ormiańskich uchodźcach w Mołdawii, Wołoszczyźnie, na Węgrzech oraz w Polsce. Podróż z 1876 roku], Ֆոքշան [Fokszany] 1876.
• [Amalian H.] Ամալյան Հ., Միջնադարյան Հայաստանի բառարանագրական հուշարձաններ [Leksykograficzne pomniki średniowiecznej Armenii], Երևան [Erywań] 1971.
• [Apresjan G.] Апресян Г., Из истории армянской эстетической мысли, Ереван 1973.
• [Apresjan G.] Очерк развития эстетической мысли в Армении, Москва 1976.
• Arakel z Tebryzu, Księga dziejów, Warszawa 1981.
• [Arakelian A.] Առաքելյան Ա., „Տիրամոր յոթ վերքը” կտավի հեղինակի հարցի շուրջ, [Wokół autorstwa płótna „Siedem ran Bogurodzicy”] „Լրաբեր”[„Lraber”], 5, 1981.
• [Astwacatrian S.] Աստուածատրեան Ս., Պատկերացոյց հաւաքածոյ մասնաւոր հնութեանց Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի և շրջակայից [Album zbiorowy niektórych zabytków katedry eczmiadzyńskiej i jej okolic], Վաղարշապատ [Wagharszapat] 1910.
• [Awetisjan K.] Ավետիսյան Քն., «Ստեփանոս Լեհացու նկարիչ լինելու հարցի շուրջ» [Wokół problemu, czy Stefan Lehacy był malarzem], „Հայ Արվեստի հարցեր” [„Problemy Sztuki Ormiańskiej”] 3, 2010.
• Barącz S., Sobieski a Ormianie, List króla Polski Jana Sobieskiego z roku 1696 do katolikosa Nahapeta I z Edessy, „Dziennik Literacki”, 1854, nr 21–22.
• Barącz S., Żywoty sławnych Ormian w Polsce, Lwów 1856.
• [Basmadżian K.] Բասմաջեան Կ., Ստեփանոս վրդ. Լեհացւոյ տապանագիրը [Grób Stefana wardapeta Lehacego], „Հանդէս Ամսօրեայ” [„Handes Amsorja”], 1912, 7.
• [Berberian H.], Պերպերեան Հ., Էջմիածնի վանքը 1662-ին, [Klasztor eczmiadzyński w roku 1662]. „Հասկ” [„Hask”], 1950, 9/10.
• [Biblioteka] Սուրբ Էջմիածնի գրադարան [ Biblioteka św. Eczmiadzyna], „Արարատ” [„Ararat”], 1888, 7.
• [Bօdurian M.] Պոտուրեան Մ., Յովնաթան Նաղաշ Շօռօթեցի [Naghasz Hownatan z Szorotu], „Բազմավէպ” [„Bazmawep”], 1911.
• [Chrześcijańska Armenia], Քրիստոնյա Հայաստան, Երևան [Erywań] 2002.
• [Czałojan W.] Чалоян В., О философии Ст. Львовского, „Вопросы филoсофии” 1958, nr 9.
• [Czałojan W.] Չալոյան Վ., Հայոց փիլիսոփայության պատմություն [Historia filozofii ormiańskiej], Երևան [Erywań] 1975.
• Czałojan W., Khaczikian J., Armeński filozof z XVII wieku–Stiepanos Lehacy, „Studia Filozoficzne” 11, 1974, s. 61–67.
• [Czamczian M.] Չամչեան Մ., Հայոց պատմութիւն [Dzieje Armenii], Վենետիկ [Wenecja] 1786, 3
• [Czobanian A.] Չօպանեան Ա., Նաղաշ Յովնաթան աշուղը և Յովնաթան Յովնաթանեան նկարիչը, [Bard Naghasz Hownatan i malarz Hownatan Hownatanian], Փարիզ [Paryż] 1910
• [Czugasyzjan G.] Չուգասզյան Բ., Եղիա Մուշեղյանի (Կարնեցու) գրադարանը [Biblioteka Eliasza Muszeghiana (z Garinu=Erzerum)], „Լրաբեր” [„Lraber”] 1983, 1
• [Dan T.] Տան Դ., Արևելյան հայք ի Պուքովինա [ Die orientalischen Armenier in Bukowina], թարգմ. Գ. Գալեմքարեան [tłum. G. Galemkarjan], Վիեննա [Wiedeń] 1891
• [Daniel wardapet Szahnazarianc], Դանիել վրդ. Շահնազարեանց, Մայր ցուցակ ձեռագիր մատենից գրադարանի Սրբոյ Աթոռոյն էջմիածնի [ Katalog główny rękopisów biblioteki św. Eczmiadzyna], Թիֆլիս [Tbilisi] 1863
• [Daszkewycz J.] Дашкевич Я., К средневековой сфрагистике армян Украины, w: Вірмени в Україні, Львів 2012 Dowset Ch, Sayat’-Nova: an 18th-century troubadour. A biographical and literary study, Lovanii 1997
• [Dziedzictwo] «Արարատ» ի ժառանգութիւնը, Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Տէր-Մովսիսեան ( Մեսրոպ Մագիստրոս), յօդուածների ժողովածու)
• [Dziedzictwo „Araratu” Mesropa arcybiskupa Ter‑Mowsisjana (Mesropa Magistrosa). Zbiór artykułów], Էջմիածին [Eczmiadzyn] 2010
• [Gapoian A. diakon] Գափոյան Ա. սրկ., Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միաբանական գերեզմանատան արձանագրությունների վերծանություն [Odczyt inskrypcji cmentarza mnichów w św. Tronie Eczmiadzynie], Էջմիածին [Eczmiadzyn] 1998 (maszynopis)
• Grigorian G., Философские труды в армянских рукописях Матенадарана, „Բանբեր Մատենադարանի” [„Banber Matenadarani”] 3, 1956
• [Grigorian G.] Գրիգորյան Գ., Ստեփանոս Լեհացու փիլիսոփայական բառարանը [Słownik filozoficzny Stepanosa Lehacego], ՊԲՀ [„Patmabanasirakan handes”] 2 (69), 1975
• [Hambardzumian R.] Համբարձումեան Ռ., Հայ-լեհական ռազմաքաղաքական կապերը XVII դ. երկրորդ կեսին [Ormiańsko‑polskie stosunki wojskowe i polityczne w drugiej połowie XVII wieku], „Լրաբեր” [„Lraber”] 3, 1996
• Histoire de l’Etablissement du Christianisme dans les Indes Orientales par les évêques français et les autres missionnaires apostoliques, Versailles et Paris 1803
• Kajetanowicz D., Katedra ormiańska i jej otoczenie, Lwów 1930
• Kapral M., Urzędnicy miasta Lwowa w XIII–XVIII wieku, Toruń 2008
• [Karapet, bp Amatuni], Կ. եպս. Ամատունի, Սահակ վրդ Մակուեցի [ Sahak wardapet z Maku], „Բազմավէպ” [„Bazmawep”] 1983, 1–4
• [Łazarz z Dżahuku] Ղ. Ջահկեցի, Գիրք Աստուածաբանական որ կոչի Դրախտ ցանկալի [Księga teologiczna, która nazywa się Raj pożądany], Կ.Պոլիս [Konstantynopol] 1735
• [Małe] Մանր Ժամանակագրություններ XIII–XVIII դդ. [Małe chronologie XIII–XVIII], Երևան [Erywań] 1951, 1956, 1–2
• [Martikian J.] Մարտիկյան Ե., Հայկական կերպարվեստի պատմություն XVII– XIX դարերում [Historia ormiańskich sztuk plastycznych wieków XVII–XIX], Երևան [Erywań] 1971
• [Mchitarian Ch.] Մխիթարեան Խ., Համառօտ պատմութիւն Երուսաղէմի եւ ս տորագրութիւն սրբազան տեղեաց [Krótka historia Jerozolimy, oraz protokół świętych miejsc], Երուսաղէմ [Jerozolima] 1867
• [Mirzojan H.] Միրզոյան Հ., Արդյո՞ք եղել են հակահակոբյան ժողովներ (հնատիպ սկզբնաղբյուրների քննական վերլուծություն) [Czy miały miejsce zebrania przeciw Jakubowi (krytyczna analiza drukowanych źródeł)], «Բանբեր Երևանի համալսարանի» [„Banber Jerewani hamalsarani”], Երևան [Erywań] 2012
• [Mirzojan H.] Միրզոյան Հ., Հովհաննես Մրքուզ Ջուղայեցի [Howhannes Myrkuz z Dżulfy], Երևան [Erywań] 2001
• [Mirzojan H.] Միրզոյան Հ., Արիստոտելի «Մետաֆիզիկայի» հայերեն թարգմանության հարցի շուրջ [O ormiańskim tłumaczeniu oraz komentarzu do „Metafizyki” Arystotelesa], „Բանբեր Երևանի համալսարանի” [„Banber Jerewani hamalsarani”] 1983, 1.
• [Mirzojan H.] Միրզոյան Հ., XVII դարի հայ փիլիսոփայական մտքի քննական վերլուծություն [Analiza krytyczna ormiańskiej myśli filozoficznej XVII wieku], Երևան [Erywań] 1983.
• Mnacakanian P., Księga zgonów parafii ormiańskokatolickiej w Stanisławowie 1715–1739, „Lehahayer” 1, 2010
• [Nalbandian W.] Նալբանդյան Վ., Հագիոգրաֆիական ժանրի ուսումնասիրության արդի վիճակը [Współczesny stan badań gatunku hagiografii], Պատմա-բանասիրական հանդես [„Patmabanasirakan handes”] 1996, 1–2
• Nerses Šnorhali, Jezus, Syn jedyny Ojca i inne poematy, wstęp i opracowanie ks. M. Starowieyski, [Ojcowie Żywi, XIV], Kraków 1998
• Nowak‑Komar K. R., Ewangeliarz Stefana Wartanowicza z II poł. XVII wieku — stan badań, w: Spis podróżny. Polscy Ormianie, Ormianie w Polsce, Bydgoszcz 2010
• Nowak‑Komar K. R., Stefan Wartanowicz’s Gospelbook of the 3rd Quarter of the 17th Century”, w: Los Angeles, 9th Graduate Student Colloquium in Armenian Studies (w druku)
• [Nowy] Նոր Բառգիրք հայկազեան լեզուի [Nowy słownik języka ormiańskiego], Վենետիկ [Wenecja] 1836
• [Oczerki] Очерки по истории армянского изобразительного искусства, Ереван 1979
• [Ormanian M.] Օրմանյան Մ., Ազգապատում [ Azgapatum], Էջմիածին [Eczmiadzyn] 2001
• [Palczjan A.] Պալճեան Ա., Աթոռ Սրբոյն Պետրոսի Առաքելապետի [ Tron św. Piotra apostoła], Վիեննա [Wiedeń] 1853
• Petrowicz G., L’unione degli Armeni di Polonia con la Santa Sede, Roma 1950
• Piotrowski J., Katedra ormiańska we Lwowie, Lwów 1925
• [Pyżyszgianc M.] Բժշկեանց Մ., Ճանապարհորդութիւն ի Լեհաստան և յայլ կողմանս բնակեալս ի հայկազանց սերելոց ի նախնեաց Անի քաղաքին
• [Podróż do Polski, oraz do innych miejsc zamieszkiwanych przez Ormian pochodzących z miasta Ani], Վենետիկ [Wenecja] 1830
• [Radziecka] Հայկական Սովետական Հանրագիտարան [Radziecka encyklopedia ormiańska], Երևան [Erywań] 1985, 11
• Relation abrégée des Missions et des Voyages des Evesques François, envoyés aux Royaumes de la Chine, Cochinchine, Tonquin et Siam. Par Messire François Pallu, Evesque d’Héliopolis, Paris 1668
• [Roszka S.], Ստեփանոսի Ռօշքայ Ժամանակագրութիւն կամ տարեկանք եկեղեցականք [Chronologia albo Kroniki kościelne Stefana Roszki], հրատ. հ. Հ. Ոսկեան, [oprac. o. H. Woskian], [Վիեննա] [Wiedeń] 1964
• [Skarby] Էջմիածնի գանձեր [Skarby Eczmiadzyna] [katalog], Էջմիածին [Eczmiadzyn] 1984
• [Symeon Lehacy], Սիմէոն դպրի Լեհացւոյ ուղեգրութիւն, տարեգրութիւն և յիշատակարանք, հրատ. Ն. Ակինեան, [Notatki podróżne Symeona Lehacego, kronika i kolofony, oprac. N. Akinian], Վիեննա [Wiedeń] 1936
• [Symeon z Erywania] Սիմեոն Երևանցի, Ջամբռ, Գիրք, որ կոչի յիշատակարան արձանացուցիչ, հայելի եւ պարունակող բնաւից որպիսութեանց Սրբոյ Աթոռոյս, եւ իւրոց շրջակայից վանօրէից, [Czambr. Księga, która nazywa się zapisy protokołów, zwierciadło zawierające [opis] całego majątku św. Eczmiadzyna i okolicznych klasztorów], Էջմիածին [Eczmiadzyn] 2003
• [Szahchatunianc H.] Շահխաթունեանց Յ., Ստորագրութիւն Կաթողիկէ Էջմիածնի և հինգ գաւառացն Արարատայ [ Protokół katedry eczmiadzyńskiej oraz pięciu prowincji Araratu], Վաղարշապատ [Wagharszapat] 1842
• [Tarwerdian J.] Թարվերդյան Յ., Ստեփանոս Լեհացու փիլիսոփայական հայացքները [Poglądy filozoficzne Stefana Lehacego], Երևան [Erywań] 1979
• Tatarkiewicz W., Historia filozofii, Warszawa 2009
• [Ter‑Dawtian K.] Տեր-Դավթյան Ք., «Հայելի վարուցի» հայերեն թարգմանության հարցի շուրջ [ O ormiańskim tłumaczeniu „Zwierciadła przykładów”], „Լրաբեր” [„Lraber”] 1981, 10.
• [Ter‑Dawtian K.] Տեր-Դավթյան Քն., Հայելի վարուց [Zwierciadło przykładów], Երևան [Erywań] 1994
• [Ter‑Dawtian K.] Տեր-Դավթյան Ք., «Հայելի վարուցն» ու XVII–XVIII դարերի հայ թարգմանական գեղարվեստական արձակը. [„Zwierciadło przykładów” oraz ormiańska przekładowa proza artystyczna XVII–XVIII w.] ՊԲՀ [„Patmabanasirakan handes”] 1987. 3
• [Ter Mykyrtyczian G.] Տէր-Մկրտչեան Գ., Հայկականք ԺԵ [Armenica XV wieku], „Արարատ” [„Ararat”], 1899, 10–11
• [Terzjan M.] Թերզեան Մ., Յակոբ Դ Ջուղայեցի (1655–1680) [ Jakub z Dżulfy (1655–1680)], Բեյրութ [Bejrut] 1956
• [Topczian H.] Թօփճեան Յ., Ցուցակ ձեռագրաց Խաչիկ վարդապետ Դադեանի [Katalog rękopisów Chaczika wardapeta Dadiana], Վաղարշապատ [Wagharszapat] 1898
• Tryjarski E., Drobne teksty ormiańsko‑kipczackie ze zbiorów Wiednia i Warszawy, „Lehahayer” 3 (w druku)
• Tryjarski E., Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625–1630 w języku ormiańsko‑kipczackim, Kraków 2010
• Wielkie zwierciadło przykładów, tłum. Sz. Wysocki, Kraków 1612; tłum. J. Łosiowski, Kraków 1633.
• [Woskian H.] Ոսկեան Հ., Ստեփանոս վարդապետ Ռօշքա [Stepanos wardapet Roszka], Հանդէս Ամսօրեայ [„Handes Amsorja”], 4-6, 1965
• [Zachariasz z Agulisu] Զաքարիա Ագուլեցի, Օրագրութիւն [Diariusz], Երևան [Erywań] 1938
• [Zachariasz z Kanakeru] Զաքարիա Քանաքեռցի, Զաքարեայ սարկաւագի պատմագրութիւն [Historiografia sarkawaga Zachariasza], Վաղարշապատ [Wagharszapat, obecnie Eczmiadzyn] 1870, 2
• [Zarbhanalian G.] Զարբհանալեան Գ., Պատմութիւն հայերէն դպրութեան [Historia oświaty ormiańskiej], Վենետիկ [Wenecja] 1878, 2.

Identifiers

DOI

10.12797/Lehahayer.02.2013.02.03